Het Eurovisie Songfestival: glamour, controversie en schandaal

Aan dit eerste Songfestival in het Zwitserse Lugano doen slechts zeven landen mee: Zwitserland, België, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Duitsland en Nederland. Om het programma te vullen voert ieder land twee liedjes op. Nederland stuurt Jetty Paerl en Corry Brokken naar Lugano met twee juryleden.

Tot 1975 kent het Eurovisie Songfestival een jury met twee leden per land. Het lukt Luxemburg niet om twee juryleden voor te dragen, maar daar heeft het Zwitserse gastland wel een oplossing voor. Zwitserland draagt twee leden uit eigen land voor en geeft ze de bevoegdheid op ieder land te kunnen stemmen. Het verbaast dan ook niemand dat de Zwitserse Lys Assia er met de hoofdprijs vandoor gaat.

In 1968 is het Songfestival voor het eerst in kleur te zien voor de gelukkige kijker met een kleurentelevisie. Niemand twijfelt voorafgaand aan het evenement aan de overwinning van de razend populaire Britse popster Cliff Richard. Zijn nummer ‘Congratulations’ is meteen een nummer 1-hit in Groot-Brittannië. Op de dag van de finale is het nummer bij een peiling zo populair dat de Britse pers zich openlijk afvraagt wie er tweede zal worden.

Toch verliest Cliff Richard met één punt van de Spaanse Massiel met haar nummer ‘La, La, La’. Woedend wijst Cliff op manipulatie van de Spaanse dictator Franco. Veertig jaar na het verlies suggereren Spaanse documentairemakers dat Franco wel degelijk een vinger in de pap heeft gehad bij de overwinning van Massiel. Franco zou in Oost-Europese landen de juryleden bij de omroepen omkopen met aanvragen voor programma’s. En dit alles om het toerisme te doen opbloeien en zijn regime in een goed daglicht te stellen.

Ook tijdens het Songfestival van 2000 komt Israël in het nieuws. De Israëlische groep Ping Pong wappert namelijk aan het eind van hun act met zowel Syrische als Israëlische vlaggen. Controversieel omdat het land in 2000 in de clinch ligt met Syrië. De actie roept op tot vrede in het Midden-Oosten, maar de Israëlische Broadcasting Authority is er niet van gediend en stuurt de groep naar huis. In 2009 klinkt er wederom een roep om vrede in het Midden-Oosten vanuit Israël. De Palestijnse Mira Awad en de Joodse Noa vragen in ‘There must be another way’ in zowel het Engels, Hebreeuws als het Arabisch om vrede in het Midden-Oosten.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie nemen begin jaren 90 steeds meer voormalige Sovjetlanden deel aan het Songfestival. Politieke boodschappen komen in de inzendingen uit Oost-Europa sindsdien steeds meer voor.

De afgelopen jaren zijn vooral de spanningen tussen Rusland en Oekraïne terug te zien op het Songfestival. In 2005 zendt Oekraïne het onofficiële volkslied van de Oranjerevolutie ‘Razom nas bahato’ in voor het Songfestival. Het nummer is een doorn in het oog van Moskou en de Russen zien het als een aanval op Poetin. De EBU is het daarmee eens en eist dat de tekst aangepast wordt. Twee jaar later in 2007 komt de inzending van Oekraïne wederom in opspraak als de Oekraïense travestiet Verka Serduchka in het nummer ‘Dancing Lasha Tumbai’ de tekst “Russia goodbye” en "Ruski no no no" lijkt te zingen.

Sinds de Russische inname van het Oekraïense schiereiland de Krim in 2014 is de relatie tussen de twee landen er niet beter op geworden. In 2016 wint Oekraïne het Songfestival met een nummer over de wandaden van de Sovjet-Unie. In 2017 besluit Rusland het Songfestival te boycotten omdat gastland Oekraïne deelnemer Samojlova weigert toe te laten in het land. Samojlova heeft namelijk de wet overtreden door tijdens de Russische bezetting op de Krim op te treden. Ze staat daarom sindsdien op de zwarte lijst van Oekraïne. In 2018 doet Rusland weer mee aan het Eurovisie Songfestival en stuurt wederom Samojlova naar Lissabon om het land te vertegenwoordigen. Maar de zangeres haalt de finale niet.

In 2022 wordt Rusland uitgesloten van deelname vanwege de Russische inval in Oekraïne en wint Oekraïne opnieuw met Kalush Orchestra en  het nummer Stefania. Hoewel het winnende land de volgende editie mag organiseren, is dit door de voortdurende oorlog in Oekraïne niet mogelijk. Het Verenigd Koninkrijk dat tweede werd, neemt de organisatie in 2023 over.

Buurlanden stemmen vaker op elkaar. De Universiteit Twente onderzoekt in 2006 het stemgedrag gedurende de voorgaande dertig jaar. Dit onderzoek wijst uit dat landen inderdaad over het algemeen vaker stemmen op liedjes van landen uit dezelfde regio. Een historische band tussen twee landen speelt hierbij een grote rol. Vriendjespolitiek is dus wel degelijk aanwezig. Maar uit dit onderzoek blijkt niet dat landen in Oost-Europa, Scandinavië en Joegoslavië vooral op buurlanden stemmen.

Vooral in de Baltische Staten stemmen buurlanden op elkaar. Deze landen stemmen beduidend hoger op landen uit dezelfde regio. Maar Nederland stemt ook vaker op België en andersom. Net als Cyprus en Griekenland. Monaco geeft van oudsher veel punten aan Frankrijk. De Franse buren geven deze punten dan weer niet terug.

Ook geven Nederland en Duitsland jaarlijks veel punten aan Turkije, maar krijgen daar geen punten voor terug. Sinds 2012 doet Turkije niet meer mee aan het Songfestival omdat zij het niet eens zijn met de huidige manier van puntentelling. Zo telt sinds 2010 het oordeel van de jury voor 50 procent mee. Dit is nadelig voor Turkije omdat zij juist zo veel punten uit verschillende landen in Europa krijgen. Daarnaast vinden zij het oneerlijk dat betalende landen automatisch in de finale terechtkomen.

Frankrijk, Groot-Brittannië, Spanje, Italië en Duitsland helpen het lot een beetje. Zij geven een flinke financiële bijdrage aan het festival en komen daarmee automatisch in de finale terecht met het gastland. Het gastland legt immers ook een flinke smak geld neer om het festival te organiseren. Moet Nederland dit ook doen? 

Componist Eric van Tijn vertelt in 2011 aan Novum Nieuws dat ook Nederland moet betalen voor een finaleplek. Nederlandse Event Supervisor van het Eurovisie Songfestival Sietse Bakker denkt in 2011 dat dit niet mogelijk is. “De bedragen die aan de organiserende EBU voor het Songfestival betaald worden, zijn gebaseerd op het inwoneraantal en het bruto nationaal product. Lid worden van de 'big groep', en daarmee een finaleplaats krijgen, is niet te koop.”

Toch is in 2015 Australië aan het rijtje betalende finalegasten toegevoegd. Dit is vreemd, want Australië ligt bij lange na niet in Europa. Om deel te mogen nemen aan het Songfestival moet een omroep lid zijn van de European Broadcasting Union, de EBU. Maar daar mogen alleen leden van de Raad van Europa lid van worden. En daarnaast ligt Australië te ver weg.

Omdat in 2015 het Eurovisie Songfestival 60 jaar bestaat maakt de EBU een uitzondering voor het land. Hoewel het om een eenmalige deelname zou gaan, krijgt Australië van de EBU toch toestemming zich aan te sluiten bij de vijf betalende landen. Alleen komt Australië niet automatisch in de finale terecht. De Australische omroep SBS betaalt grof geld voor de deelname maar dat is het waard want het Songfestival is razend populair in het land. Al 30 jaar lang kijken miljoenen Australiërs om twee uur 's nachts naar het evenement terwijl hun land er niet aan deelnam.

De rechten van de LHBT-community staan hoog op de agenda tijdens het Eurovisie Songfestival. Hoewel tijdens het Songfestival van 1957 een heterostel al wel een kus waagt aan het eind van hun act, duurt het tot 2013 tot twee vrouwen zoenen tijdens het Songfestival. De Finse deelnemer Krista Siegfried kust aan het eind van haar optreden een van haar danseressen. Dit om te protesteren tegen een politieke beslissing van de Finse regering om het homohuwelijk niet te legaliseren. In Turkije besluiten ze na de kus de tweede halve finale niet uit te zenden.

Finse uitzendingen kaarten vaker binnenlandse problematiek aan tijdens het Songfestival. In 2015 brengt de Finse groep Pertii Kurikan Nimipäivät, PKN, de moeilijkheden van mensen met een beperking onder de aandacht. De vier verstandelijk gehandicapte punkers zingen en schreeuwen hun frustraties eruit. 

De EBU richt het Eurovisie Songfestival op om de sociale cohesie tussen de landen te verbeteren. Doordat jaarlijks  kandidaten inmiddels ook misstanden rond minderheden in hun land aankaarten verbindt het Songfestival nog altijd.

‘Nel blu di pinto di blu’, ook wel ‘Volare’, is populair omdat het zo makkelijk mee te zingen is en dat lijkt de gouden regel voor het Songfestival. In 1969 sleept Lenny Kuhr voor Nederland de hoofdprijs in de wacht met haar nummer ‘De Troubadour’. Hoewel Lenny Kuhr het lied in het Nederlands zingt, is het refrein gemakkelijk mee te zingen. Het nummer valt daarmee op tussen de rest.

De winnaar van het Songfestival van 1974 is de meest succesvolle. De Zweedse popgroep ABBA breekt op 6 april 1974 met 'Waterloo' in een klap wereldwijd door dankzij hun succes op het Eurovisie Songfestival. ‘Waterloo’ is een vrolijk en uptempo liedje, zoals te zien in onderstaande video, en krijgt moeiteloos de meeste punten van de jury. 

Niet alleen popartiesten gaan met de eerste prijs naar huis. In 2006 laat de Finse rockband Lordi het Songfestival trillen op zijn grondvesten. De rockband heeft als motto: “Putting fun back into rock and rock back into Eurovision”. En met succes: het land sleept de meeste punten binnen en wint daarmee de 51e editie van het Eurovisie Songfestival.

Het Songfestival is altijd al een combinatie van wat serieuzere en minder serieuze liedjes. Maar het is het nummer ‘Euphoria’ van de Zweedse Loreen dat in 2012 de kwaliteit terugbrengt naar het Songfestival. ‘Euphoria’ krijgt in wel achttien landen de maximale douze points. Nog niet eerder behaalt een nummer zo’n hoge score.

Ook de inzendingen van Nederland zijn sinds 2012 serieuzer. In 2013 reist Anouk naar het Eurovisie Songfestival af en zij behaalt een toptien notering. Een jaar later vertegenwoordigen The Common Linnets Nederland. Zij eindigen op de tweede plaats. De toespitsing op serieuze nummers lijkt zijn vruchten af te werpen. Dit bewijst Duncan Laurence als hij in 2019 na 44 jaar weer het Eurovisie Songfestival wint voor Nederland.

Door zijn winst mag Rotterdam de keer daarop het zangevenement organiseren en vertegenwoordigt singer-songwriter Jeangu Macrooy. Zijn lied bevat enkele zinnen in het Sranantongo. Macrooy eindigt na de Italiaanse winnaar - de rockband Måneskin - op de 23ste plek. In 2022 is er voor het eerst in jaren weer een Nederlands lied te horen. S10 zingt De Diepte en eindigt hiermee op de 11de plaats. Het jaar daarop weet Nederland voor het eerst sinds 2015 geen finaleplaats te behalen.

In 2024 haalt Joost Klein met zijn liedje Europapa de finale in het Zweedse Malmö. Maar vanwege een incident na de halve finale met een medewerker van Eurovisie besluit het EBU hem op het laatste moment te diskwalificeren. Er is aangifte gedaan, omdat hij een "dreigende beweging" maakte naar een cameravrouw. Hier blijkt later onvoldoende bewijs voor te zijn. AVROTROS noemt de diskwalificatie vanaf het begin heel zwaar en disproportioneel.