Waarom kunnen we niet zonder diplomaten?
Waarom kunnen we niet zonder diplomaten?
Laatste update: 13-06-2022
Onderhandelen over vrede in het Midden-Oosten of op het matje geroepen worden bij het Kremlin voor het oppakken van Russische hackers in Nederland. Het leven van een diplomaat is zelden saai. Bovendien is het een baan die slechts voor weinigen is weggelegd. Maar wat is diplomatie eigenlijk? Hoe word je ambassadeur? En waarom zijn diplomaten onschendbaar?
Redacteur: Marjolein Koster
Wat is diplomatie?
In de Dikke van Dale staat: “(1) het ambtelijke, officiële verkeer tussen staten en regeringen (2) tactvolle behendigheid.” Een andere definitie die vaak gegeven wordt is “de kunst en de kunde van het voeren van overleg tussen twee groepen om daarmee een bepaald doel te bereiken.”
Maar wat betekent dat in de praktijk? Diplomaten zijn ambtenaren die relaties met andere landen onderhouden, voornamelijk door te onderhandelen en daarbij belangen van degene die zij vertegenwoordigen te verdedigen. Er zijn verschillende soorten diplomaten. De bekendste en ook hoogste diplomaat van een land is een ambassadeur.
Ambassades zijn vaak goed beveiligd. Susanna Terstal, voormalig ambassadeur in Iran, geeft Floortje Dessing een rondleiding en legt uit welke taken een ambassade zoal heeft.
Hij vertegenwoordigt de regering in het buitenland en heeft de leiding over de ambassade. Daarnaast heb je consulaten met aan het hoofd een consul. Dit is een lagere diplomatieke vertegenwoordiging dan een ambassadeur. Afhankelijk van de grootte van de ambassade of het consulaat werken er nog enkele andere diplomaten met lagere functies. Wereldwijd zijn er zo’n 140 Nederlandse ambassades en consulaten.
Een ambassadeur kan ook de belangen van een land vertegenwoordigen bij een internationale organisatie, bijvoorbeeld de NAVO, de Verenigde Naties (VN) of de Europese Unie (EU). Een diplomaat die daar werkt noemen we ook wel een permanente vertegenwoordiger.
De residentie, de woning van de ambassadeur, is een visitekaartje van Nederland in het buitenland en wordt ook vaak gebruikt voor diplomatieke bijeenkomsten.
Er zijn ook diplomaten die voor tijdelijke missies aan de slag gaan. Bijvoorbeeld wanneer de EU of de VN een gezant, een afgevaardigde, naar een conflictgebied stuurt om daar te bemiddelen tussen de strijdende partijen. Deze gezant vertegenwoordigt dan niet een specifiek land, maar werkt namens een groep landen. Voordat Sigrid Kaag minister werd werkt zij jarenlang als VN-gezant in oorlogsgebieden in het Midden-Oosten. VPRO Tegenlicht volgt haar in 2015 tijdens haar werk als vredesonderhandelaar in Syrië.
Sigrid Kaag legt uit wat een goede onderhandelaar in huis moet hebben: “Je moet een soort intuïtie hebben waarbij je de niet-verbale communicatie en signalen oppikt”.
Wat doet een diplomaat?
Als diplomaat word je uitgezonden naar het buitenland om daar bepaalde belangen te behartigen. Een ambassadeur houdt zich bijvoorbeeld bezig met economie en handel, ontwikkelingssamenwerking, politieke relaties en culturele uitwisseling. Ook kan een diplomaat op bezoek gaan bij het bedrijfsleven en ministeries om invoerrechten te versoepelen en zo de handel tussen landen te verbeteren.
Werkzaamheden ambassadeur
Daarnaast houden ambassades zich met kleinere projecten bezig. Bijvoorbeeld de lobby van een Nederlandse ambassade voor een Nederlandse documentaire op een filmfestival, een fietstocht om Nederlandse fietsmerken te promoten of het openen van een school voor vluchtelingenkinderen die gefinancierd is met Nederlands geld.
Het is altijd een koehandel (...) Jij krijgt iets, maar je moet er wel iets voor teruggeven.
Ben Bot, voormalig Nederlands diplomaat
De dagelijkse bezigheden van ambassadeurs zijn vaak ceremonieel en symbolisch. Spannender wordt het wanneer de diplomatieke relaties niet soepel verlopen, bijvoorbeeld wanneer Nederland kritiek uit op de onderdrukking van minderheden en wanneer een ambassade besluit om evenementen of projecten te steunen waar de overheid van een ander land niet positief tegenover staan.
De onderhandelingen moeten dan op een diplomatieke manier gebeuren: de kunst is om op een voorzichtige manier de ander te overtuigen dat jouw belang ook het belang van de tegenpartij én het algemeen belang dient. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor economische overeenkomsten. Nederland wil bijvoorbeeld kaas exporteren naar Rusland, maar dat zorgt voor extra concurrentie voor de Russische kaas. Diplomaten onderhandelen dan met elkaar over importtarieven, tot er van beide kanten tevredenheid is.
Een voorbeeld waaruit deze manier van onderhandelen duidelijk wordt, zijn de gesprekken over het EU-lidmaatschap van Turkije. In 2004 heeft Nederland het voorzitterschap van de Europese Unie en Ben Bot treedt op als een van de belangrijkste onderhandelaars.
Andere Tijden reconstrueerde de onderhandelingen in de aflevering 'Diplomatiek spel'.
In de praktijk betekent dat dat er veel gepraat wordt, dat ambassadeurs af en toe een biertje met elkaar drinken en dat er veel oog moet zijn voor de onderlinge culturele verschillen. Nederlanders staan bekend als een volk dat erg direct is en graag snel ter zake komt. Voor mensen die dat niet gewend zijn komen wij dan soms ook bot over. In veel andere culturen is het gebruikelijker eerst elkaars vertrouwen te winnen voordat er afspraken gemaakt worden, bijvoorbeeld door regelmatig koffie of thee te drinken. Het is de taak van een ambassadeur daarin een goede balans te vinden.
Hoe word je diplomaat?
Er is niet één weg naar het beroep van diplomaat, maar in Nederland is het 'diplomatenklasje' de meest gangbare. Deze interne opleiding van het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft een strenge selectieprocedure. Een academische vooropleiding is een vereiste en ook talen zijn erg belangrijk. Naast Nederlands en Engels moet je minimaal een derde taal beheersen en dat moet dan Duits Frans, Spaans, Arabisch, Chinees of Russisch zijn. Als je eerder in het buitenland hebt gewoond of gewerkt is dat een voordeel en vanzelfsprekend heb je veel interesse in geopolitieke ontwikkelingen. Een diplomaat moet communicatief erg sterk zijn en goed kunnen netwerken.
Sigrid Kaag spreekt zes talen
00:00
00:00
Na aanmelding voor het klasje volgt er een selectieprocedure waarin allerlei vaardigheden worden getest. Jaarlijks melden zo’n kleine 1000 kandidaten zich aan, waaruit het ministerie 20 à 30 mensen selecteert. Het diplomatieke vak is dus maar voor weinigen weggelegd. Dat is een van de redenen waardoor het ambassadeurschap wordt gezien als een gewilde baan met veel aanzien.
Er zijn ook andere manieren om de diplomatie in te rollen, bijvoorbeeld doordat je vanuit andere functies bij het ministerie van Buitenlandse Zaken doorstroomt. Om diplomaat op hoog niveau te worden moet je dan eerst nog jarenlang ervaring opdoen in lagere diplomatieke functies.
In Nederland is het gebruikelijk dat een ambassadeur ongeveer elke vier jaar naar een ander land gaat, om zo een frisse kijk op de ontwikkelingen te behouden. Hoewel een expertise in een bepaalde taal of continent zeker belangrijk is, moet een diplomaat daarom ook een flexibele instelling hebben én stressbestendig zijn. Dat zien we bijvoorbeeld in het geval van Renée Jones-Bos in Rusland. Floortje Dessing bezoekt deze Nederlandse ambassadeur, precies in de week dat zij op het matje geroepen wordt door het Kremlin.
In Floortje en de ambassadeurs zien we hoe de Nederlandse ambassadeur in Rusland op het matje wordt geroepen.
Wanneer is diplomatie belangrijk?
Diplomatie wordt vooral zichtbaar en belangrijk op het moment dat er een probleem of conflict is tussen de twee landen of groepen landen. We noemen iemand ook wel een topdiplomaat als diegene belangrijke resultaten heeft bereikt in zijn of haar werk. Een voorbeeld hiervan is Richard Holbrooke, omdat hij wordt gezien als de persoon die in 1995 een einde maakt aan de oorlog in toenmalig Joegoslavië.
Richard Holbrooke wordt gezien als een van de belangrijkste diplomaten uit de geschiedenis.
Een Nederlands voorbeeld is de PvdA-politicus Max van der Stoel. Door zijn jarenlange ervaring als diplomaat, onder andere als vertegenwoordiger van Nederland bij de VN, kan hij op diplomatieke wijze schendingen van mensenrechten aan de kaak stellen en daarmee heeft hij veel betekend voor de bevolking van onder andere Griekenland en Irak. Ook bemiddelde hij in de zaak Zorreguieta waarin hij zorgde dat de vader van Koningin Maxima niet bij het huwelijk met Koning Willem-Alexander aanwezig zou zijn. Met deze oplossing werd een constitutionele crisis bezworen.
Hij was altijd heel netjes, maar op de inhoud keihard.
Frans Timmermans over Max van der Stoel
In 2018 verschijnt een biografie van Max van der Stoel, genaamd De Stille Diplomaat. PvdA-lid en Eurocommissaris Frans Timmermans legt uit wat er zo bijzonder was aan de diplomatieke stijl van Van der Stoel.
PvdA-lid Max van der Stoel heeft veel betekend in de diplomatie en partijgenoot Frans Timmermans ziet hem als politieke vader.
Timmermans zelf is ook diplomaat en verwerft vooral bekendheid met zijn optreden ten tijde van de vliegtuigramp met de MH17. Als minister van Buitenlandse Zaken houdt hij een emotionele toespraak bij de VN-Veiligheidsraad, die vervolgens unaniem een resolutie aanneemt waarin het neerhalen van de MH17 in Oekraïne wordt veroordeeld.
Ook wanneer iemand in het buitenland om wat voor reden dan ook wordt opgepakt of vastgehouden, kan diplomatie ingezet worden om iemand vrij te krijgen of om een straf te verminderen. Dit zien we ook wanneer de Nederlandse columniste Ebru Umar in 2016 tijdens haar vakantie in Turkije een uitreisverbod krijgt. Ze zou president Erdogan hebben beledigd in een tweet. Na twee weken onderhandelingen mag ze alsnog terug naar Nederland.
In april 2016 arresteert de Turkse politie Ebru Umar. Deze Nederlandse columniste van Turkse afkomst zou beledigingen over Erdogan hebben getweet.
Met andere woorden, diplomaten zijn vooral belangrijk wanneer er een probleem tussen twee internationale partijen is. In het geval van de relatie tussen Iran en de VS zien we dat de onderlinge relatie ook sterk afhankelijk is van de poppetjes die op dat moment op het toneel staan. Jarenlang legt de VS sancties op aan Iran, waardoor dit land economisch geïsoleerd raakt. Maar in 2015 hebben zowel de Amerikaanse president Obama als de Iraanse president Rohani goede wil en sluiten ze een deal die de handel tussen deze twee landen weer open zet. Met het aantreden van president Trump keert het tij weer. Hij gelooft niet dat Iran zich aan zijn beloftes houdt en heft de deal weer op. In dit voorbeeld zien we dat slechte diplomatieke relaties directe gevolgen kunnen hebben voor de bevolking van een land.
"Het is toch wel een klein dieptepuntje", zegt Susanna Terstal, ambassadeur in Iran, wanneer bekend wordt dat Trump de Irandeal opzegt.
Gaat het ook wel eens mis in de diplomatie?
Iran is niet het enige land waarmee president Trump bonje heeft. In mei 2018 verplaatst hij de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem. Vanuit diplomatiek oogpunt discutabel, omdat Jeruzalem door zowel Israël als de Palestijnen geclaimd wordt als hoofdstad.
Trump verhuist de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem en dat zorgt wereldwijd voor discussie.
Een ander voorbeeld zijn de rellen bij het Turkse consulaat in Rotterdam in 2017, die ontstaan nadat de Nederlandse overheid twee Turkse ministers, die campagne willen voeren voor een Turks referendum, geen toegang tot het consulaat geeft. Dit tot woede van Erdogan. Pas ruim een jaar en veel gesprekken op ambtelijk niveau later, herstellen de banden tussen Nederland en Turkije langzaam weer.
Na de diplomatieke rel sloot Turkije tijdelijk de Nederlandse ambassade in Istanbul. Van wie zijn de ambassades eigenlijk en op welk grondgebied staan ze?
Waarom zijn diplomaten onschendbaar?
In het Verdrag van Wenen inzake Diplomatiek Verkeer uit 1964 is vastgelegd dat een diplomaat bij wetsovertredingen niet vervolgd of gearresteerd mag worden. Met die onschendbaarheid voorkomen we bijvoorbeeld dat autoriteiten van het gastland diplomaten onder druk kunnen zetten. Zeker in landen waar de politiek en rechtspraak niet van elkaar gescheiden zijn is de onschendbaarheid van belang, want diplomaten moeten ongestoord hun werk kunnen doen.
Om die reden mag de staat diplomatieke panden ook niet zomaar betreden. Diplomaten weten zo dat ze in hun eigen gebouwen gevoelige onderwerpen kunnen bespreken. Deze regel zou bijvoorbeeld ook spionage moeten tegengaan en geeft de overheid van het gastland eigenlijk geen kans afluisterapparatuur op te hangen. Toch gebeurt het in de praktijk heel vaak dat er alsnog.
Hoewel het niet mag, gebeurt het toch vaak dat er in diplomatieke gebouwen wordt afgeluisterd door de tegenpartij. Wil je meer zien? Kijk dan Floortje en de Ambassadeurs op NPOStart.
De diplomatieke onschendbaarheid ligt regelmatig onder vuur. Zo komen er af en toe berichten naar buiten van diplomaten die wegkomen met te hard rijden of foutparkeren. Volgens onderzoek van RTL Nieuws zijn er tussen 2010 en 2014 85 misdrijven gepleegd door diplomaten.
In 2013 schendt Nederland het Verdrag van Wenen wanneer politieagenten de Russische diplomaat Dmitri Borodin in zijn Scheveningse appartement arresteren.
De arrestatie van Borodin zorgt voor een golf van diplomatieke rellen tussen Rusland en Nederland.
Als nuance bij de diplomatieke onschendbaarheid moet worden vermeld dat diplomaten zich natuurlijk wel gewoon aan de wet moeten houden. Wanneer ze dat niet doen, stuurt het ministerie van Buitenlandse Zaken in de meeste gevallen een brief naar de betreffende ambassade met soms zelfs een verzoek tot opheffing van de immuniteit. In extreme gevallen kan een land besluiten de samenwerking te stoppen door een diplomaat uit te zetten. De onschendbaarheid geldt alleen voor het land waar de diplomaat werkt en in een enkel geval is een diplomaat alsnog in een ander land vervolgd voor zijn daden.
In het kort
Diplomatie is het overleg tussen twee groepen, vaak landen, om een bepaald doel te bereiken. De hoogste diplomaat is een ambassadeur. Hij vertegenwoordigt zijn land in het buitenland.
Een diplomaat behartigt belangen namens een land of een groep landen. Bijvoorbeeld om de economische relaties te bevorderen of om mensenrechten te verbeteren.
De meest gangbare route om in Nederland diplomaat te worden is door het diplomatenklasje van Buitenlandse Zaken te volgen.
Diplomatie is vooral belangrijk wanneer er een probleem is tussen twee internationale partijen. Diplomaten gaan dan op zoek naar een oplossing die voor beide partijen gunstig is.
Regelmatig zijn er diplomatieke rellen. Het duurt dan soms jaren voordat de relatie tussen twee landen weer is hersteld.
In een internationaal verdrag is vastgelegd dat diplomaten niet mogen worden vervolgd of gearresteerd. Dit is nodig zodat zij ongestoord hun werk kunnen doen. Wanneer een diplomaat de wet overtreedt, kan een land wel besluiten de samenwerking stop te zetten.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
