Wordt het algoritme beter dan de mens?
Wordt het algoritme beter dan de mens?
Laatste update: 22-10-2024
Je denkt er misschien niet bij na, maar veel dingen in het dagelijks leven worden bepaald door een algoritme: wat jij ziet op Facebook, je zoekresultaten in Google, welke aanbevelingen je krijgt in Spotify, maar ook de volgorde van de lijst met contacten in je telefoon. Die algoritmes worden steeds slimmer, en sommige zijn al sneller en slimmer dan de mens. Maar kunnen algoritmes ook net zo goed onderhandelen als mensen, of muziekstukken componeren? En welke gevaren kleven er aan het gebruik van algoritmes?
Redacteur: Anique Gijsberts
Wat is een algoritme?
Algoritmes zoals we die nu kennen worden in allerlei computersystemen gebruikt. Maar voor de bedenker van de definitie van algoritmes moeten we een stuk verder terug in de tijd. De Perzische wiskundige en astronoom Mohammad ibn Musa Al-Khwarizmi schrijft rond de negende eeuw na Christus kennis op in leerboeken die door Indiase sterrenkundigen wordt doorgegeven. In een van die boekjes beschrijft hij als eerste het tientallige positiestelsel: een methode om met tien cijfers (0 t/m 9) te rekenen.
Eigenlijk is een algoritme gewoon een reeks instructies, bedacht door de Perzische wetenschapper Mohammad ibn Musa Al-Khwarizmi.
Daarmee bedenkt Al-Khwarizmi het algoritme: heel simpel gezegd een rekenmethode of recept bestaande uit een aantal instructies. Pas driehonderd jaar later wordt zijn boek in Spanje, in die tijd een uithoek van het Arabische rijk, vertaald in het Latijn. Het tientallig positiestelsel krijgt zo meer bekendheid in West-Europa, waar op dat moment het Romeinse cijferstelsel wordt gebruikt. In de vertaling naar het Latijn wordt zijn naam ‘verlatijnst’ naar ‘algorismi’, en vormt zo de inspiratie voor het woord dat wij nu nog steeds gebruiken.
Maar wat is een algoritme nou precies? Heel simpel gezegd: een eindige reeks instructies met een vaststaande volgorde, die de oplossing van een bepaald probleem beschrijft. Dat kan dus van alles zijn: een recept voor appeltaart, een manier om een rubiks kubus op te lossen of een routebeschrijving geven op Google Maps.
Wie bedacht het algoritme?
Wie aan algoritmes denkt, denkt waarschijnlijk niet aan het recept voor appeltaart. De bekendste en meest invloedrijke voorbeelden van algoritmes zijn onlosmakelijk verbonden met computers. De uitvinding van de computer liet na de omschrijving van het algoritme door Al-Khwarizmi nog wel een paar eeuwen op zich wachten.
In 1833 is het Charles Babbage die als eerste een mechanische programmeerbare computer bedenkt. De Britse wiskundige Ada Lovelace ziet de potentie van de uitvinding. Hoewel het idee van Babbage nooit heeft geleid tot een fysieke computer, bedacht zij een manier om op die computer - mocht die er wel komen - een wiskundige reeks te maken. Tot op heden wordt Ada Lovelace daarom gezien als de eerste programmeur en een visionair op het gebied van waar computers ooit toe in staat zouden kunnen zijn.
Ada Lovelace geeft de voorzet voor de ontwikkeling van de computer. Hoewel zij gezien kan worden als de grondlegger van de computerwetenschap, wordt deze eer vaak toegedicht aan de Engelse wiskundige Alan Turing. Dat heeft mogelijk te maken met zijn rol in de tweede wereldoorlog: door het kraken van de Enigma-code zou Turing ervoor hebben gezorgd dat de oorlog twee jaar korter duurde dan anders het geval zou zijn geweest.
Turing bedacht de ‘Turing-machine’, een computer die aan de hand van symbolen op een tape begrijpt welke handeling hij moet uitvoeren. Net als Ada Lovelace en haar man, zag ook hij zijn idee van deze computer nooit werkelijkheid worden. Later is het model wel nagemaakt.
Alan Turing was een van de grondleggers van de computerwetenschap. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Wat zijn de mogelijkheden van algoritmes?
Inmiddels zijn algoritmes meer dan een slimmigheid om een wiskundige reeks te fabriceren. Meer en meer nemen ze menselijk handelen over. Zonder dat je het misschien door hebt, maken al deze algoritmes ons leven op ontelbare manieren makkelijker.
Dankzij de computer is het mogelijk om ontzettend lange algoritmes in erg korte tijd uit te voeren. En dankzij die lange algoritmes krijg je zoekresultaten in Google die alleen voor jou relevant zijn, zie je op buienradar wanneer het gaat regenen, kun je via een thuisbezorgd eten bestellen van restaurants uit de buurt en krijg je via dating-apps als Happn en Tinder mensen te zien die dicht bij je wonen. En net als Enigma al ‘offline’ deed, helpen algoritmes ons tegenwoordig ook met de codering van berichten. Denk aan chat-apps die berichten gecodeerd versturen en weer gedecodeerd aan de ontvanger laten zien. Of online communicatie tussen geheime diensten.
En zijn deze toepassingen je niet indrukwekkend genoeg, dan kun je ook zelf met algoritmes aan de slag. Tegenwoordig kun je je lampen aansluiten op een slimme schakelaar die, je raadt het al, ook een algoritme gebruikt. Er is zelfs een app die je zelf algoritmes laat instellen, zodat je bijvoorbeeld elke dag om 7:00 uur het weerbericht op je telefoon krijgt, of er automatisch een spreadsheet wordt bijgehouden van de liedjes die jij online hebt geluisterd. Je kunt er zelfs mee uitrekenen hoeveel je voor je droomhuis moet bieden om de grootste kans te hebben dat het straks van jou is. Kortom: dankzij algoritmes zijn de mogelijkheden eindeloos.
Wiskundige Tim Baarslag bedacht een formule waarmee je de ideale hoogte van een huizenbod kunt berekenen. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Heb je je droomhuis op het oog, maar weet je niet precies hoeveel je moet bieden? Een Nederlandse wiskundige had hetzelfde probleem, en bedacht de oplossing: een simpele formule. Daarmee kun je precies de ideale hoogte van je bod uitrekenen. Zonde om zo’n mooi stukje gereedschap voor jezelf te houden, dacht wiskundige Tim Baarslag van het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI). Hij sloeg de handen ineen met het wetenschapsprogramma Focus, en dat leverde Tims huizenbiedalgoritme op.
Je kunt hiermee dus niet alleen het juiste bod uitrekenen voor je droomhuis, maar ook voor een huis waarover je nog een beetje twijfelt. Of wat misschien wel perfect is, maar niet op de ideale plek staat. Gewoon het 'droomhuis-schuifje' een stukje naar links of rechts verplaatsen. Probeer het hier zelf uit!
Wat zijn de gevaren van het gebruik van algoritmes?
Het gebruik van algoritmes brengt ook risico's met zich mee. Denk bijvoorbeeld aan het algoritme van Facebook en Google. Die zijn er vooral op gericht jou te laten zien wat je hoogstwaarschijnlijk interessant vindt. Het grote risico is dat je alleen nog maar dingen ziet die je leuk vindt, of je eigen denkbeelden bevestigen. Een algoritme kan in dit geval een bedreiging zijn omdat het een filterbubbel vormt, wat je ervan kan weerhouden kritisch na te denken over je eigen mening.
Algoritmes bepalen voor een groot deel wat je ziet of hoort op internet.
Daarnaast kwam Google onder vuur te liggen omdat het algoritme van de zoekmachine voor verschillende stereotypen bevestigend werkte. Wanneer je CEO of ‘author’ (schrijver) intype, of zocht op banen met salarissen van 200.000 euro, kwamen er vooral mannen tevoorschijn in de zoekmachine voor afbeeldingen, terwijl dit niet in lijn is met de cijfers voor deze groepen. En ook de suggesties die de zoekmachine geeft, bleken vaak vreemde resultaten op te leveren. Zo was ‘homo zijn is een ziekte’ de eerste suggestie voor ‘homo zijn’, en kreeg je bij ‘are transgenders’ de suggestie ‘are transgenders going to hell’. En ook gebeurt het regelmatig dat reizigers op een vliegveld onterecht als terrorist werden aangemerkt.
Andere algoritmes brengen minder duidelijke maar minstens zo belangrijke risico’s met zich mee. Bij zelfrijdende auto’s moet bijvoorbeeld over alle mogelijke scenario’s worden nagedacht. Dat brengt veel ethische dilemma’s met zich mee: Wat moet de auto bijvoorbeeld doen als een ongeluk onvermijdelijk is? Kiest het algoritme dan de weg van de minste slachtoffers? Of kiest het voor de inzittende, ook als dat er maar één is ten koste van vijf voetgangers? Streven naar het kleinst mogelijke aantal slachtoffers lijkt het meest logische antwoord, maar uit onderzoek blijkt dat mensen liever niet in zo’n auto rijden.
En dan zijn er ook nog de algoritmes die bijvoorbeeld bepalen welk kind op welke middelbare school wordt geplaatst. De keuzes die aan de hand daarvan worden gemaakt pakken voor de meeste kinderen goed uit, maar vaak zijn er ook een paar leerlingen die buiten de boot vallen.
In sommige steden bepaalt een algoritme op welke school kinderen worden geplaatst en dat pakt niet voor iedereen goed uit. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Weten algoritmes het altijd beter dan de mens?
Met het antwoord op de vorige vraag zou je denken dat het antwoord op deze vraag wel nee moet zijn. Maar volgens experts duurt het niet lang meer voordat algoritmes inderdaad slimmer zijn dan de mens. Dit zou je zelfs al kunnen zeggen over AlphaGo en zijn opvolger AlphaGo Zero: deze zelflerende algoritmes zijn ontzettend goed in het spelen van het populaire Japanse spelletje ‘Go’. Zo lukte het AlphaGo om een mens te verslaan, iets wat ontzettend moeilijk is door de hoeveelheid mogelijkheden die er zijn voor elke zet. En AlphaGo Zero slaagde er zelfs in om AlphaGo in honderd achtereenvolgende potjes te verslaan.
De zelflerende algoritmes AlphaGo en AlphaGo Zero verslaan de beste Go-spelers ter wereld.
Dat computers logische dingen van mensen kunnen overnemen, dat is inmiddels wel duidelijk. Maar kunnen computers ook creatief zijn? Kunnen ze Rembrandt evenaren of een muziekstuk componeren? En vinden wij het dan net zo mooi, of kunnen we herkennen dat iets door een computer is gemaakt? Volgens sommige experts kunnen computers ook 'menselijke' eigenschappen leren, zoals creativiteit en het herkennen van emoties - hoewel ze de mens daar nu nog niet in overtreffen.
Muzikant Dominic Seldis probeert te herkennen of een muziekstuk door een mens of een algoritme is gecomponeerd. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
In het kort
Een algoritme is een eindige reeks instructies met een vaststaande volgorde, die de oplossing van een bepaald probleem beschrijft. Dat kan van alles zijn: van een recept voor appeltaart tot een routebeschrijving om op de snelst mogelijke manier van A naar B te komen.
De bedenker van het algoritme is de Perzische wiskundige en astronoom Mohammad ibn Musa Al-Khwarizmi. Eeuwen later speelden Ada Lovelace, Charles Babbage en Alan Turing een belangrijke rol in de verdere ontwikkeling van algoritmes en computers.
Meer en meer nemen algoritmes het menselijk handelen over. Zonder dat je het misschien door hebt, maken ze ons leven op ontelbare manieren makkelijker. Denk bijvoorbeeld aan zoekmachines, dating-apps en slimme elektronica.
Aan het gebruik van algoritmes zitten ook risico’s aan vast. De algoritmes van Facebook en Google zijn er bijvoorbeeld vooral op gericht jou te laten zien wat je waarschijnlijk interessant vindt. Het risico daarvan is dat je alleen nog maar dingen ziet die je eigen denkbeelden bevestigen.
In veel opzichten zijn algoritmes al slimmer dan de mens. Maar kunnen ze ook bijvoorbeeld creatief zijn, of emoties herkennen? Volgens sommige experts kunnen algoritmes ook die dingen leren, ook al kunnen ze de mens daar nu nog niet in overtreffen.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
