Pure criminelen of politieke terroristen? De Bende van Nijvel

Enkele minuten later openen de daders met een snijbrander de metalen deur van het magazijn van de Colruyt-supermarkt. 

Door de inbraak gaat het alarm af bij de politie van Nijvel waarop twee rijkswachters naar het benzinestation toesnellen. Daar belanden ze in een vuurgevecht waarbij rijkswachter Marcel Morue (31) ernstig gewond raakt.

Marcel overlijdt pas als een van de gemaskerde mannen van dichtbij drie kogels recht in zijn gezicht schiet. Zijn collega Jean-Marie Lacroix (30) is ook geraakt, maar doet alsof hij dood is.

De daders vluchten in hun eigen Saab en de Mercedes van het vermoorde koppel. De buit: oliebidons, bonbons en koffie ter waarde van zo’n 500 euro.

Het is een bende
De politie ontdekt na het geweld in Nijvel dat er een verband bestaat tussen deze inbraak en een reeks eerdere autodiefstallen en gewapende overvallen in België. Dit alles moet het werk zijn van een bende. De media lanceert daarom de naam ‘Bende van Nijvel’.

Welke criminele daad precies de eerste is van de Bende van Nijvel valt niet met zekerheid te zeggen, omdat het onderzoek nog steeds loopt en er nog nooit een dader is gepakt.

Maar de eerste misdaad die de Belgische politie in verband kan brengen met de Bende van Nijvel vindt plaats op 13 maart 1982, in een wapenhandel. De geweren die op die dag worden gestolen komen overeen met de wapens die de bende gebruikt tijdens latere overvallen.

“Toen ze wegvluchtten, viel er een akelige stilte,” vertelt Erna Van Den Steen aan Het Laatste Nieuws. Ze is in 1985 caissière bij Delhaize en opent meerdere kassa’s voor de bendeleden.

“We hebben nog met enkele collega’s Rosa [een collega red.] proberen te helpen, maar ze was al dood. Overal lagen lijken en liepen mensen door en over elkaar. De paniek was enorm. Ik geraakte in een trance van panische angst en heb letterlijk van de schrik in mijn broek geplast.”

Erna’s collega Lea Bogaerts vertelt: “Het was allemaal zo irreëel, net een nachtmerrie dat nooit eindigde. Ik weet niet goed meer hoe ik thuis ben geraakt, maar volgens mijn man ben ik aan tafel gaan zitten en ben ik hysterisch beginnen gillen.”

Net als in Overijse schieten de bendeleden meteen lukraak om zich heen. De 9-jarige David van de Steen loopt op dat moment net met zijn ouders en zus de supermarkt uit. Ze kunnen geen kant op. “Op dat moment schiet die ene man op mijn zus en op dat moment roept mijn zus: ‘Niet schieten dat is mijn papa,’” vertelt David in Andere Tijden.

“Het eerste schot is bij mijn zus in haar keel naar binnengegaan en mijn vader stond achter haar. En datzelfde schot heeft hen alle twee geraakt en ze zijn samen op de grond neergevallen.”

David raakt zwaargewond, maar is de enige van het gezin die de overval van de Bende van Nijvel overleeft. “Wij waren als familie getroffen in het diepste vezeltje van uw lichaam. Hoe overwin je dit? Hoe moet je dan verder gaan?”

Een gespleten onderzoek
Meteen bij de start van het onderzoek naar de bende blunderen de rijkswachters, rechercheurs en rechters aan alle kanten. Het begint al bij de taakverdeling. Net als België zelf is het onderzoek opgesplitst in een Franstalig en een Nederlands deel. De Bende van Nijvel slaat voornamelijk toe in Wallonië, maar ook in Vlaanderen vallen slachtoffers. De Walen en de Vlamingen starten ieder hun eigen onderzoek.

Het parket van Dendermonde voert het onderzoek uit naar de bende op Vlaams grondgebied. De overvallen op Franstalig grondgebied vallen onder het parket van Nijvel. De twee teams werken onafhankelijk van elkaar: ze hebben hun eigen dossiers en personeel. Informatie delen ze bovendien te laat of zelfs helemaal niet met elkaar.

De kern van het probleem is een groot wantrouwen. Politiekorpsen, onderzoeksteams en zelfs de rechters verdenken elkaar van betrokkenheid bij de bende.

Te dicht bij de waarheid
In 1987 blijkt dat het parket van Nijvel pijnlijke fouten heeft gemaakt tijdens het onderzoek waardoor resultaten uitblijven. Het Franstalige dossier over de Bende van Nijvel verhuist daarom van Nijvel naar de Waalse stad Charleroi.

Pas in 1990 verplaatst ook het Vlaamse dossier van Dendermonde naar Charleroi. Het onderzoek wordt eindelijk gecentraliseerd en er worden twee nieuwe onderzoekscommissies opgestart. De resultaten die zij halverwege de jaren negentig presenteren, zijn ontgoochelend: nog steeds is het compleet onduidelijk wie de Bende van Nijvel is.

Opmerkelijk aan de verhuizing naar Charleroi in 1990 is dat de Vlaamse onderzoeksrechter Freddy Troch en zijn team ontslagen worden. Zij zijn de enigen die ooit hard bewijs hebben gevonden: wapens in het kanaal Brussel-Charleroi. “Het waren onderzoekers die heel dicht bij een waarheid aan het komen waren, die heel degelijk onderzoekswerk aan het doen waren,” stelt Christoph D’Haese, de huidige burgemeester van Aalst, in Andere Tijden.

Wie zijn de daders?
Wat het onderzoek in de jaren tachtig ook nog een stuk ingewikkelder maakt, is dat DNA-onderzoek in de kinderschoenen staat. Dat bemoeilijkt het opsporen van de daders in extreme mate.

Het is ook nog steeds compleet onduidelijk uit hoeveel mensen de Bende van Nijvel heeft bestaan. Enkele maanden na de laatste overval in 1985 telt de lijst met verdachten meer dan vierduizend namen. Op basis van getuigenverklaringen lijkt een vaste kern van drie personen achter alle misdaden te zitten: de Reus, de Killer en de Ouwe. De rest van de bende zou bestaan uit een wisselende groep criminelen.

Drie mannen hebben inmiddels openlijk toegegeven dat ze lid zijn geweest van de bende, maar twee daarvan hebben deze bekentenis weer ingetrokken. De derde persoon is een voormalig rijkswachter die in 2015 op zijn sterfbed opbiecht dat hij de Reus is.

In 2017 komt de bekentenis bij de Belgische politie en in de media terecht. De bekentenis betekent waarschijnlijk een doorbraak voor het onderzoek. De overleden rijkswachter heeft namelijk iedere keer verlof opgenomen tijdens de bloedige aanvallen op de Delhaize-supermarkten in 1985.

Kan dit nieuwe spoor ook andere daders ontmaskeren? Daar hoopt het Belgische onderzoeksteam nu op. Maar het feit blijft dat het onderzoek naar de bende zo’n dertig jaar na dato nog steeds niets concreets heeft opgeleverd. De Vlaamse onderzoeksjournaliste Hilde Geens schrijft in 2013 een boek over de zaak en komt tot de conclusie: “Niemand kan het Bende-dossier nog vatten. In 2012 had ik zeker acht jaar nodig om alles een keer in te kijken.”

Extreemrechtse slachtoffers
Zonder daders is het motief van de Bende van Nijvel giswerk. Maar dat de bende niet uit is geweest op een grote buit is duidelijk, anders hadden ze wel andere doelwitten gekozen. De opbrengst van zo’n 150.000 euro in totaal is bizar laag in vergelijking met het risico dat de daders hebben gelopen.

Zijn het dan meedogenloze terroristen die België hebben willen ontwrichten? Veel Belgen vermoeden dat de Bende van Nijvel, in tegenstelling tot haar tijdgenoot de CCC, extreemrechtse motieven heeft gehad. Het staat vast dat dit extreemrechtse spoor onvoldoende is onderzocht en op dit moment niet te bewijzen is.

Het blijft ook de vraag of alle slachtoffers willekeurig zijn vermoord. Zo hadden Elise Dewit en Jacques Fourez, het koppel bij het tankstation, zeer goede contacten met invloedrijke politici. Wisten ze te veel? 

De loden jaren
De loden jaren tachtig in België zijn voorbij. Ze hebben het leven van zeker 28 mensen abrupt afgebroken, maar aan het mysterie rondom de Bende van Nijvel komt waarschijnlijk nooit een einde. Nog steeds is geen enkele dader gepakt. “Het is een blunderboek geworden van de Belgische justitie,” vindt de burgemeester van Aalst, waar het verdriet en de angst nog steeds voelbaar zijn.

“Wat moet er gebeuren voordat men eigenlijk beseft dat men echt aan het werk moet en dat men aan die zaak prioriteit moet geven?” vraagt Nathalie Palsterman uit Aalst zich af.

David van de Steen denkt dat het allang opgelost is onder de rijkswachters: “Intern is alles opgelost, maar men durft het niet naar de buitenwereld te brengen. Als men nog lang wacht, zijn ze allemaal dood.”