Hoe zag terreur er vroeger uit?
Hoe zag terreur er vroeger uit?
Laatste update: 02-02-2023
Het gevoel leeft dat er steeds meer terrorisme is in West-Europa. Uit de cijfers blijkt echter dat er in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw meer doden vielen door terroristische aanslagen. Welke organisaties zaten achter deze aanslagen en wat waren hun beweegredenen? En was er ook terreur in Nederland?
Redacteur: Niek van Lent
Sinds de eeuwwisseling is een toename te zien in het aantal doden door terroristische aanslagen. Na een relatief rustige periode eind jaren negentig en aan het begin van de twintigste eeuw volgen vanaf 2004 jihadistische aanslagen in onder andere Madrid, Londen, Parijs, Brussel en Nice. Een uitgebreider overzicht van deze cijfers en recente aanslagen is te zien in onze longread: Is er meer terrorisme? Uit de cijfers blijkt echter ook dat er in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw meer doden vallen door terrorisme. Terreurgroepen zoals de RAF, IRA, ETA, Rode Brigade, Action Directe en CCC teisteren Europese landen met aanslagen. Wat waren dit voor organisaties? En waar streden ze voor?
Terreurgroepen zoals de RAF, IRA, ETA, Rode Brigade, Action Directe en CCC teisteren Europese landen met aanslagen.
Wat was de Rote Armee Fraction?
In Duitsland is tussen 1970 en 1993 de RAF (Rote Armee Fraktion, Rode-Legerfractie) verantwoordelijk voor veel terreur. Deze beweging wordt ook wel de Baader-Meinhof Gruppe genoemd, vernoemd naar de twee oprichters en kopstukken van de beweging Andreas Baader en Ulrike Meinhof. De groepering is een afsplitsing van studentenprotesten. Zij strijden voor meer zeggenschap op de universiteit.
De radicaliserende jongeren in deze afsplitsing – vaak marxisten en antikapitalisten – richten zich op gewelddadige protesten tegen de consumptiemaatschappij en de staat. Verder is de RAF tegen het kapitalisme, de Vietnamoorlog, politie en gezag, en de invloed van ex-nazi’s in naoorlogs Duitsland. De RAF is verantwoordelijk voor een reeks terroristische aanslagen waaronder moorden, ontvoeringen, bankovervallen en vliegtuigkapingen. Het doel hiervan is om een revolutie van de arbeidersklasse te ontketenen: arbeiders in loondienst moeten in opstand komen om de heersende klasse (fabriekseigenaren) omver te werpen. De revolutie moet leiden tot een maatschappij gebaseerd op gelijkheid.
Hoe Ulrike Meinhof in aanraking komt met de radicalen Andreas Baader en Gudrun Ensslin.
In 1972 wordt een deel van de harde kern opgepakt en tot levenslang veroordeeld. Belangrijke RAF-leden van deze eerste generatie plegen collectief zelfmoord op 18 oktober 1977 in de Stammheim-gevangenis. Na de dood van deze leden zal een tweede en derde generatie van de RAF nog jaren terroristische aanslagen plegen. Pas in 1993 besluit de RAF geen geweld tegen personen meer te gebruiken.
Andreas Baader en Ulrike Meinhof.
Wat was de IRA?
De IRA (Irish Republican Army, Iers Republikeins Leger) is een belangrijke groepering geweest in de onafhankelijkheidsoorlog (1919-1921) van Ierland. Tijdens deze onafhankelijkheidsoorlog maakt de IRA gebruik van guerrillatactieken om de onderdrukkende Britse regering te treffen. Met geweld moest het voor de Britse regering onmogelijk worden om in Ierland te regeren. Na deze onafhankelijkheidsoorlog splitst Ierland op in het onafhankelijke, katholieke Ierland in het zuiden en het – voor zo’n zestig procent protestante – Noord-Ierland dat nu nog steeds bij Groot-Brittannië hoort.
IRA
Puin bij de parkeerplaats van een een politiebureau (in Newry, Noord-Ierland) nadat de IRA een aanslag pleegde met mortieren. Negen agenten komen bij deze aanslag om het leven (1985).
Britse soldaten patrouilleren in de straten van Londen gedurende heftige conflicten tussen Britten en IRA-aanhangers (1971).
John Grieve, commandant van de Britse speciale anti-terroristeneenheid, staat voor de restanten van een gebouw in Londen nadat er een IRA-autobom is ontploft (1996).
In de jaren zeventig, tachtig en begin jaren negentig strijdt de IRA nog voor een verenigd onafhankelijk Ierland en proberen ze dit met geweld te bewerkstelligen. Geweld tussen Noord- en Zuid-Ierland volgt over en weer. Wanneer na het zogeheten Goede Vrijdag-akkoord in 1998 het grootschalige geweld stopt, zijn er zo’n 3500 mensen overleden aan de vele vuurgevechten, bomaanslagen en executies. Ongeveer de helft van alle slachtoffers zijn burgers. De andere helft betreft Britse soldaten, politieagenten en aanhangers van beide kanten.
Politie en helikopters behoren tot het straatbeeld.
Wat was de ETA?
ETA (Euskadi Ta Askatasuna, Baskisch Vaderland en Vrijheid) is een organisatie die streeft naar onafhankelijkheid van alle provincies in Baskenland. De Basken kennen van oudsher al een groot gevoel van nationalisme in hun maatschappij. Al in de twintigste eeuw streven de Basken naar een autonome staat, onafhankelijk van zowel Spanje als Frankrijk. Onder de dictatuur van Francisco Franco (1892 - 1975) worden de Basken echter onderdrukt, en wordt het bijvoorbeeld verboden om Euskera (Baskisch) te praten in het openbaar. Als reactie hierop wordt in 1952 de Baskische nationalistische partij EKIN opgericht. Zij discussiëren vreedzaam op universiteiten over een autonome staat. Pas in 1959 neemt de organisatie de naam ETA aan en voert zij een gewapende strijd.
Met terroristische aanslagen zoals bomaanslagen en ontvoeringen wil de ETA een onafhankelijk Baskenland afdwingen.
Na de dood van Franco in 1975 wordt Spanje een democratie en neemt de onderdrukking van de Basken af. Baskenland krijgt daarnaast een eigen parlement en politiemacht. Voor veel leden van de ETA zijn deze hervormingen echter niet genoeg. Zij voeren een bloedige strijd voor volledige autonomie. De organisatie maakt vooral gebruik van bomaanslagen waardoor in totaal meer dan achthonderd mensen om het leven komen en 20.000 gewond raken. Pas in 2011 kondigt ETA een wapenstilstand af en in april 2017 leveren zij hun wapens in.
Het hoofdkwartier van de Spaanse civiele wacht (een soort politie) in Barcelona ligt in puin na een bomaanslag door de ETA.
Wat was de Brigate Rosse?
De Brigate Rosse (Rode Brigades) is een Italiaanse terreurorganisatie met vergelijkbare idealen als de RAF in Duitsland. Net als de Duitse groepering ontstaan de Rode Brigades rond 1960 uit studentenprotesten, waarvan een deel van de studenten radicaliseert. Pas in 1970 staan de geradicaliseerde studenten bekend als de Brigate Rosse. Door middel van terroristische aanslagen zoals ontvoeringen en moorden willen de Rode Brigades een revolutie van de arbeidersklasse bewerkstelligen. De beweging is daarmee tegen de democratische regering, fascisme, kapitalisme en de NAVO: aanslagen zijn vooral gericht op politici, politie en fabrieken. De gewapende strijd wordt door de Rode Brigades gezien als zelfverdediging tegen de onderdrukking van zowel de staat als fabriekseigenaren.
De 58-jarige politieman, Domenico Taverna, wordt op straat vermoord door Brigate Rosse (1979).
Op 16 maart 1978 kidnappen de Rode Brigades de politicus en oud-premier Aldo Moro. Tijdens deze kidnapping vermoorden zij vijf van Moro’s beveiligers. In ruil voor Moro wil de organisatie dat dertien van hun gevangen leden worden vrijgelaten. Nadat de Italiaanse overheid weigert aan deze eis tegemoet te komen, wordt het lichaam van Aldo Moro op 9 mei gevonden in een auto. Twee jaar later is de organisatie minder actief omdat steeds meer leden zijn opgepakt. In 1988 kondigen ze aan de gewapende strijd neer te leggen.
Pas 55 dagen na de ontvoering wordt het lichaam van Aldo Moro in een auto gevonden.
Wat was Action Directe?
Ook in Frankrijk ontstaat een terroristische organisatie met antikapitalistische en marxistische idealen. De beweging is actief tussen 1979 en 1987 en richt zijn bomaanslagen en vuurwapenaanvallen vooral op doelen zoals zakenlui, de overheid, politie en militairen. Action Directe pleegt ongeveer tachtig bomaanslagen en vermoordt belangrijke personen zoals Georges Besse, voorzitter van autobedrijf Renault. Naast antikapitalistische aanslagen richt de beweging zijn pijlen ook een aantal keer op Joden. Zo wordt een Joods café een keer beschoten en bestookt met een granaat. De beweging is noemenswaardig maar heeft een korter levensduur dan de RAF en Rode Brigades, en kost minder mensen het leven.
Bomaanslagen tegen kapitalistische bedrijven, organisaties en ministeries.
Action Directe is actief tussen 1979 en 1987 in Frankrijk. De terreurgroep richt zich op overheid en zakenlui. De moord op George Besse, voorzitter van autobedrijf Renault, is daarvan het bekendste voorbeeld.
Wat was de CCC?
Een Belgische groepering met vergelijkbare idealen als de Baader-Meinhof groep. De Cellules Communistes Combattantes (Strijdende Communistische Cellen) plegen tussen 1984 en 1985 aanslagen in België. Bij deze aanslagen raken 28 mensen gewond en komen twee brandweermannen om het leven. Net als de RAF, Action Directe en Brigate Rosse is de CCC antikapitalistisch. De groepering richt haar bomaanslagen dan ook op vijanden van het communisme: vestigingen van (Amerikaanse) bedrijven. De aanslagen worden door de organisatie steeds van tevoren aangekondigd, waardoor er weinig slachtoffers vallen. Volgens de organisatie ligt daarom de verantwoordelijkheid voor de twee omgekomen brandweerlieden niet bij henzelf. CCC kent een relatief korte levensduur omdat de leden in 1985 al worden opgepakt.
De CCC pleegt aanslagen op politieke en militaire doelen.
Wat gebeurde er bij de Zomerspelen in München in 1972?
In 1972 werd de wereld opgeschrikt door een terreuraanslag bij de Olympische Spelen in München. Dat jaar vonden de Zomerspelen voor de tweede keer in Duitsland plaats. De laatste keer was in Nazi-Duitsland in 1936 en daar wilde niemand aan herinnerd worden. De Spelen van 1972 werden dan ook als de uitgelezen kans gezien om West-Duitsland weer positief op de kaart te zetten.
Maar zo zijn de Spelen niet de geschiedenisboeken ingegaan. In de nacht van 4 op 5 september wisten leden van de Palestijnse groep Zwarte September het Olympisch dorp binnen te dringen. In het appartement van de Israëlische ploeg gijzelden ze elf Israëlische sporters en officials. Twee van hen werden in het appartement doodgeschoten. Zwarte September eiste de vrijlating van 234 Palestijnen die in Israël gevangen zaten en van twee prominente leden van de Rote Armee Fraction.
Shaul Ladany wist samen met een paar anderen te ontsnappen uit het appartement. De hele aflevering zien? Kijk dan op NPO Start.
De Duitse politie beloofde de daders samen met de gijzelaars naar een nabijgelegen vliegveld te brengen en op het vliegtuig te zetten, maar bereidde in het geheim een actie voor om de Israëliërs te bevrijden. De bevrijdingsactie liep echter uit op een bloedbad. Alle gijzelaars en een politieman kwamen daarbij om het leven. Ook kwamen vijf van de acht terroristen om. De Spelen werden voor één dag stilgelegd, maar gingen daarna weer verder.
Het Bloedbad van München leidde tot veel kritiek, onder andere op de beperkte beveiliging, het optreden van de Duitse politie en de reactie van het Olympisch Comité (het IOC). Nabestaanden van de slachtoffers strijden jarenlang voor een herdenking tijdens de openingsceremonie van de Spelen.
Pas in 2016, ruim 40 jaar na de terreuraanslag, worden de slachtoffers voor het eerst officieel herdacht tijdens de Olympische Spelen in Rio, in het Olympisch dorp. Nabestaande Ankie Spitzer legt uit waarom de herdenking voor haar en andere nabestaanden zo belangrijk is.
Was er ook terrorisme in Nederland?
Ook Nederland kent een aantal terroristische aanslagen. Deze zijn niet van een vergelijkbaar formaat als de aanslagen in de hiervoor besproken landen, maar voor Nederlandse begrippen zijn het toch grootschalige gebeurtenissen. Zo is er de antiracistische terreur van RaRa en eisen Zuid-Molukkers aandacht voor de zelfstandigheid van RMS (Republik Maluku Selatan): een Zuid-Molukse staat in Indonesië.
De Molukse afscheidsbeweging
Een van de grootste aanslagen uit de recente geschiedenis van Nederland is de treinkaping bij het dorp De Punt in 1977 en de gelijktijdige gijzeling van 105 leerlingen en vijf leraren in een basisschool in het dorp Bovensmilde. Het gaat om een totaal van dertien Zuid-Molukkers die aandacht eisen voor RMS.
"Bijna drie weken na het begin van de gijzelingsacties in Bovensmilde en bij De Punt, besloot de regering gewapenderhand daaraan een einde te maken."
De kinderen in de school worden allemaal na vier dagen vrijgelaten, waarna alleen de leraren nog kort worden vastgehouden. De treinkaping duurt twintig dagen en eindigt na vastlopende onderhandelingen gewelddadig. De Nederlandse regering besluit hardhandig in te grijpen. Mariniers naderen op de grond het treinstel terwijl straaljagers overvliegen voor een schrikeffect. De kop van de trein, waar de kapers zich bevinden, wordt met kogels doorzeefd. De bevrijding kost acht mensen het leven, waaronder zes kapers.
Zuid-Molukse terreur
De gekaapte trein bij het dorp De Punt. Ongeveer 45 mensen worden in de trein vastgehouden.
Stoom uit de kabine van de trein, waarschijnlijk omdat kapers aan de knoppen hebben gezeten.
De kop van de trein na de bevrijding. Overal zijn kogelgaten zichtbaar.
De schoolkinderen zijn vrij. Gehuld in dekens verlaten zij het pand.
De vrijgelaten kinderen worden met een bus naar een opvangcentrum gebracht.
Een andere terreurbeweging die in die tijd actief is in Nederland heet RaRa (Revolutionaire Anti-Racistische Actie). De beweging bestaat uit krakers, is antiracistisch, tegen het Nederlandse vreemdelingenbeleid en fel tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Omdat de handelsvereniging SHV – eigenaar van onder andere de Makro – ook handel bedrijft in Zuid-Afrika richt RaRa zijn terreur op Makro-vestigingen. Ze steken vier verschillende vestigingen in brand. Ook Shell is meerdere malen slachtoffer van aanslagen van RaRa, omdat het bedrijf olieraffinaderijen in Zuid-Afrika heeft. Volgens RaRa hebben zij nooit gericht geweld tegen personen gebruikt. Uiteindelijk blijkt het een succesvolle methode: SHV trekt zich terug uit Zuid-Afrika. Tot op de dag van vandaag is het niet duidelijk wie er allemaal lid waren van RaRa en hoe groot de organisatie was.
Vanuit een oerwoud in Venezuela vertelt prominent lid van RaRa, René Roemersma, over de organisatie. De hele aflevering zien? Kijk op anderetijden.nl.
Conclusie
Deze terreurgroepen veroorzaakten bij elkaar genomen veel leed in West-Europa: er vallen in die jaren vaak meer doden dan nu. Linkse groepen met marxistische en antikapitalistische ideologieën als de RAF, Rode Brigades en Action Directe zijn tegenwoordig grotendeels verdwenen. Linkse terreuraanslagen met veel doden komen nauwelijks meer voor, daarentegen is er meer religieus terrorisme: veel terreur in West-Europa is gerelateerd aan jihadisme. Zo is in 2015 een terroristische aanval op het satirische weekblad Charlie Hebdo in Parijs waarbij 12 mensen omkomen onder wie 8 journalisten. De aanslag wordt opgeëist door de terreurorganisatie Al-Qaïda. In hetzelfde jaar pleegt terreurbeweging IS een zestal aanslagen in Parijs waarbij in totaal 130 mensen om het leven komen, ondermeer in concertzaal Bataclan. In 2016 is er een aanslag door teruggekeerde Syriëgangers -en geïnspireerd door IS- op vliegveld Zaventem in België met 35 dodelijke slachtoffers en de Brusselse metro waarbij 21 mensen omkomen.
In het kort
In de jaren '70 en '80 van de vorige eeuw teisteren terreurgroepen als IRA, ETA, RAF, Rode Brigade, Action Directe en CCC Europa met aanslagen.
De IRA speelt een belangrijke rol in de onafhankelijkheidsoorlog van Ierland (1919-1921) en probeert in de jaren '70 met geweld nog steeds zo'n verenigd onafhankelijk Ierland te bewerkstelligen.
In Duitsland is tussen 1970 en 1993 de RAF verantwoordelijk voor veel terreur. De RAF richt zich tegen de consumptiemaatschappij en de staat en wil met geweld een revolutie van de arbeidersklasse ontketenen.
ETA is een organisatie die streeft vanaf 1959 met een gewapende strijd naar onafhankelijkheid in Baskenland. In 2017 leveren zij hun wapens in.
De Rode Brigade is een Italiaanse terreurorganisatie met vergelijkbare idealen als de RAF in Duitsland. De terreurgroep vermoordt ondermeer Aldo Moro de oud-premier van Italië.
Action Directe is actief tussen 1979 en 1987 in Frankrijk. De terreurgroep richt zich op de overheid en zakenlui en brengt George Besse, voorzitter van autobedrijf Renault, om het leven.
Het Belgische CCC bestaat kort (1984-1985) omdat de leden snel worden opgepakt. De groepering is anti-kapitalistisch en richt zich op Amerikaanse vestigingen. Omdat de groep aanslagen aankondigt, vallen er weinig slachtoffers.
In Nederland is de anti-racistische RaRa actief (1983-1994). Zuid-Molukkers strijden in 1977 voor een zelfstandige staat RMS. Met een gelijktijdige treinkaping en een schoolgijzeling willen ze de Nederlandse regering hiermee onder druk zetten.
De linkse terreurgroepen veroorzaken bij elkaar genomen veel leed in West-Europa: er vallen in die jaren vaak meer doden dan nu. Tegenwoordig is veel van de terreur gerelateerd aan het jihadisme.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
