Clubeigenaren, een vloek of een zegen?

In 2003, met Roman Abramovich. In dat jaar koopt de Russische olie-miljardair het Londense Chelsea en verwerft daarmee wereldwijde bekendheid. Hij slaagt er zelfs in de Champions League te pakken met 'zijn' club. Even is Abramovich, die doorgaans in de luwte blijft, het stralend middelpunt als hij de 'cup met de grote oren' optilt.

Het voetbal is een markt geworden. Een markt waarop spelers verhandeld kunnen worden om winst te maken. Voetbal als middel in plaats van doel: het is één van de risico's van in zee gaan met een buitenlandse investeerder, zegt Maarten Fontein. De voormalig directeur van Ajax en ADO begeleidt de Chinese investeerder Hui Wang bij zijn komst naar de Haagse club in 2014. "Een eigenaar beoogt alleen maar winstdoelstellingen, terwijl een hoge plaats op de ranglijst prioriteit heeft voor een club. Bovendien is het gezond om professionals in huis te hebben die de club besturen. Als één eigenaar dan daarboven zit en eigenlijk de beslissingen neemt terwijl hij daar niet mee om kan gaan, dan ben je overgeleverd."

Van tevoren worden hoge verwachtingen uitgesproken: "We willen de Champions League in," roept Roda-investeerder Aleksei Korotaev bij zijn aanstelling. Met de komst van de Zwitserse Rus lijkt de club uit Kerkrade er financieel warm bij te zitten. Hij bezorgt Roda liefst acht spelers waarvan één - aanwinst Badibanga - niet eens weet waar hij beland is: "Kerklaar?" Een voetbalclub die handelt in spelers alsof het aandelen zijn. Van Roda JC naar Roda BV, de voetbalwereld wordt bestuurd als een bedrijf.

De lucht betrekt boven Kerkrade als er bericht uit Dubai komt dat Korotaev vastzit voor het uitschrijven van een ongedekte cheque van ruim zeventien miljoen. Inmiddels is de Zwitserse Rus niet meer de baas bij de club, maar heeft Frits Schrouff de touwtjes in handen. Hij neemt ook de openstaande schuld van ongeveer 10 miljoen euro over. Schrouff is voorlopig de reddende engel van Roda, maar benadrukt wel dat hij dat slechts tijdelijk wil zijn. Twintig procent van de aandelen zijn inmiddels weer aan ex-eigenaar Korotaev verkocht.

Met zijn verleden als topman van Unilever en voetbalbestuurder ziet Fontein meer verschillen dan overeenkomsten: "Voetbal is emotie. In het bedrijfsleven gelden langetermijndoelstellingen, terwijl de overwinning op zondag telt in het voetbal. In het voetbal heb je te maken met spelers, bestuurders, media, supporters en sponsoren. Er komt veel meer druk bij kijken. Het is een aparte industrie." En nog belangrijker geeft hij aan: een verliesgevende industrie. "In de voetballerij heb ik tien jaar als bestuurder gewerkt. Wat ik heb gezien, is dat weinig clubs erin slagen om winst te maken. Het verdienmodel in het voetbal is niet goed. De spelers, makelaars en bonden verdienen het meest." En de clubs? Die lijden verlies zegt Fontein. Voetbaleigenaren verdienen zelden hun investering terug.

Clubliefde is een veelvoorkomend antwoord. Maar een buitenlandse eigenaar leeft vaak minder mee dan iemand die uit de streek komt. De voorbeelden spreken voor zich: bij het winnen van de KNVB-beker op 30 april 2017 zit toenmalig Vitesse-eigenaar Alexander Chigirinsky niet op de tribune, bij bijna geen enkele wedstrijd van zijn Vitesse overigens. Ook bij de aanstelling van Korotaev krijgt de voormalig Roda-speler Ronald Waterreus geen warm gevoel. "Een Zwitserse Rus uit Dubai die gaat investeren in een club uit Kerkrade, dat is vreemd. Mijn eerste vraag is: wat zit hierachter? Noem het een onderbuikgevoel maar je weet dat het niet klopt."

Je doet het niet voor het maken van winst, geeft ook Frans van Seumeren aan. De eigenaar van FC Utrecht pompte zo'n veertig miljoen in de club, maar zag die investering nooit terug. "Je doet het uit liefde voor de club, niet om geld te verdienen. Een club in Nederland zorgt alleen maar voor financiële zorgen." Voor het geld moet je de grens over: "De clubs in Engeland ontvangen enorme bedragen aan televisie-inkomsten, waar het totaal van de clubs in Nederland tachtig miljoen per jaar krijgt, krijgt één club in Engeland al honderdvijftig miljoen."

De clubs moeten een keuze maken doordat geld een steeds grotere rol inneemt. Het is meedoen of afhaken. "De munten bepalen de punten," zegt Pieter de Waard. "We bereiken graag allemaal de eerste plaats. Iedereen is daarom op zoek naar geld." De voorzitter van Telstar ontvangt meerdere aanbiedingen, maar verder dan een eerste gesprek komt het niet. "We zijn benaderd door een Duitse en Japanse partij. Met de laatste zijn we gaan praten, maar dat is stukgelopen." Telstar als springplank voor de Premier League, dat is het idee van de Japanners. "Ze hadden een bedrijfsmodel gevonden. Wij gingen er niet op in (...), maar ik denk dat als je met je rug tegen de muur staat, dat het wel ten koste gaat van de zorgvuldigheid."

Een ander gevolg van de overnames is de groei van het aantal huurlingen. Afgelopen jaar zijn er al meer dan honderd huurlingen bij Eredivisieclubs gestald. FIFPro-baas Theo van Seggelen vindt dat jammerlijk. "Daarmee sta je de ontwikkeling van Nederlands talent in de weg. Ik vind Vitesse wel een leuke club, maar er spelen allemaal jongens van Chelsea. Als je afstand neemt daarvan, dan denk je 'hoe zit dat?' Het blijft vreemd waarom al die spelers van Chelsea daar spelen. Bij NAC hetzelfde verhaal met allemaal spelers van Manchester City. Waar voetballen onze talenten dan?"

Met de miljoenen waarmee links en rechts wordt gesmeten, is het wellicht verleidelijk om toch ja te zeggen als een buitenlandse investeerder aan de deur klopt. Daarom de vraag aan de Eredivisieclubs of zij open staan voor een eventuele geldschieter. Uit een rondgang blijkt dat één van de zestien clubs (Excelsior en PEC reageren niet) een overname niet uitsluit. Naast de al overgenomen clubs - Vitesse, ADO en Roda - is dat NAC Breda.

De helft, acht van de zestien clubs, geeft aan te zijn benaderd door een buitenlandse partij. Vooralsnog wijst het merendeel hen de deur. Deze clubs vinden dat een buitenlandse eigenaar niet past bij de identiteit van de club. Erik Kofman van SC Heerenveen verwoordt het als volgt: "De club is van ons met een stadion waar het hele dorp in past. Dat gevoel leeft heel sterk bij de mensen (...) Daar past geen buitenlandse eigenaar bij!"

"Ik heb een zak met geld nog nooit een doelpunt zien maken." Een wijsheid van Johan Cruijff waar weinig tegenin valt te brengen. Maar met een zak geld koop je wel Neymar. En wie wil hem nou niet zien spelen bij zijn club? De voetbalromanticus ziet de overnamens als een vloek en wijst op voorbeelden van clubs die hun identiteit zijn kwijtgeraakt. Of investeerders die niet zuiver op de graat zijn en foute bedoelingen hebben. Anderzijds kan een club gered worden door investeerders en levert hun komst (soms) prijzen op. Kijk naar Paris Saint-Germain dat de landstitel meermaals prolongeert na de entree van zijn geldschieter.

De realiteit is dat clubs handelswaar zijn geworden - en het gros in Engeland is al in handen van een buitenlandse eigenaar. Chelsea, Manchester United, Arsenal: allemaal gefinancierd door een rijke suikeroom. En de voorbeelden zijn er dat hun intrede sterspelers, Champions Leaguevoetbal en prijzen oplevert. Wat rest, is de vraag of je daarmee kunt leven. Het Nederlandse voetbal is ver verwijderd van de Europese top, uitzonderingen als Ajax met zijn finaleplaats in de Europa League van 2017 daargelaten. Een buitenlandse eigenaar kan dan uitkomst bieden, maar moet je dat willen. Juich je net zo hard als Ajax niet met eigen jeugd, maar met gekocht kapitaal in de finale staat? Is het voetbalshirt hetgeen wat verbindt of de speler die het draagt?