Wat doet de publieke omroep?

Wat doet de publieke omroep?

Laatste update: 29-03-2025

Het Verhaal van Nederland, Oogappels, Wie is de Mol, Boer zoekt vrouw, De Klassieken, The Passion of het opinieprogramma WNL Op Zondag zijn heel verschillende programma’s. Toch hebben ze een ding gemeen. Ze zijn allemaal van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Wat de publieke omroep doet en waarom die belangrijk is in een democratie lees en zie je in dit artikel.

Redacteur: Carla Valentin

De taak van de publieke omroep is om programma's te maken voor alle burgers in Nederland. En om dat onafhankelijk, betrouwbaar en toegankelijk te doen. Dat is extra belangrijk in een tijd waarin de herkomst van berichten op sociale media twijfelachtig is, en resultaten van zoekmachines en chatbots vaak onduidelijk zijn. De publieke omroep det verslag van feiten en onderzoekt fictie. Ze doet gedegen journalistiek onderzoek, en verbindt mensen in een tijd waarin burgers steeds verder van elkaar verwijderd lijken te raken.

De publieke omroepen maken programma's voor iedereen, of die groep nu groot of klein is. Ze doen dat op verschillende platformen; radio, tv en online. Programmamakers leggen verantwoording af als dat nodig is. Als kijker kan je klachten melden bij de omroep zelf. Of bij een onafhankelijke Omroepombudsman. Deze onderzoekt vervolgens of de redacties zich hebben gehouden aan de Code Journalistiek Handelen. In deze code staat beschreven hoe journalistiek betrouwbaar, feitelijk en onafhankelijk blijft. Hierdoor kan iedere kijker de omroepen controleren op juistheid.

Waarom de publieke omroep van grote waarde is, legt oud-staatssecretaris Gräber van Cultuur en Media uit in onderstaande video:

Oud-staatssecretaris Cultuur en Media Fleur Gräper vertelt over de waarde van de NPO: 'Het is een plek waar je af en toe in elkaars samenleving kunt kijken, ook bij minderheden.'

Er zijn programma's met als doel het publieke debat te bevorderen en van verschillende kanten te belichten. Denk aan het opinieprogramma Buitenhof. Of talkshows als Eva, Dit is Tijs en Café Kockelmann. Ook zijn er programma's die de macht controleren en misstanden blootleggen. Zoals BOOS, Nieuwsuur, Zembla, Pointer of Argos. Andere stellen misleiding van consumenten aan de kaak; zoals Radar, Keuringsdienst van Waarde, Kassa! of Max Meldpunt. Al die programma's stellen burgers in staat kennis op te doen. En goed geïnformeerde en kritische burgers zijn van belang voor een sterke democratie.

Hoewel de overheid de publieke omroep geld geeft, mag het zich niet bemoeien met de inhoud. Dat staat in de Grondwet onder artikel 7: Vrijheid van meningsuiting.

Wil je weten waarom macht en tegenmacht belangrijk is in een democratie, kijk dan hier.

Kennisquiz ’De Slimste Mens’ (KRO-NCRV).

Hoe is de Nederlandse publieke omroep ontstaan?

Om het ontstaan van ons te begrijpen moeten we terug in de tijd. Als in de jaren 20 van de vorige eeuw vijf omroepverenigingen opkomen die met eigen radiozenders hun achterban willen bereiken. Zij onderscheiden zich van elkaar in hun overtuiging en manier van programma's maken. Zo is de AVRO , VARA , KRO katholiek, NCRV protestant en VPRO . Dit gebeurt in een periode die wordt genoemd. De maatschappij is dan verdeeld in een aantal zuilen die zich afzonderlijk organiseren. Iedere omroep vertegenwoordigt een eigen zuil. En heeft een band met een politieke partij van diezelfde overtuiging, zoals uitgelegd in de video:

Omdat de omroepen een sterke band met politieke partijen hebben, werd er vroeger ook veel samengewerkt met die partij. Bekijk de hele aflevering op NPO Start.

Maar de politiek wil meer controle over de zenders en over het aantal omroepen in Nederland. Daarom komt zij in 1930 met de eerste Mediawet. Jaren later, in de jaren 60, wordt deze wet herzien. Dat is nodig omdat naast radio er inmiddels ook televisie is gekomen. Bovendien is er inmiddels sprake van in de samenleving. Andere stromingen en doelgroepen in Nederland willen ook toetreden tot de publieke omroep.

Vanaf die tijd komen er steeds meer omroepen bij. Wie genoeg handtekeningen verzamelt en een aanvulling is op het bestaande aanbod, krijgt een plek. Zo ontstaan in de jaren erna de Evangelische, Joodse, Hindoe-, Moslim- en Boeddhistische omroep. Er komen omroepen die een meer rechts geluid laten horen, zoals de TROS en WNL op initiatief van de Telegraaf. Ook melden omroepen zich die zich richten op jongeren (BNN) of ouderen (MAX). En verschijnt er een humanistische omroep, HUMAN, en een omroep als initiatief van het blog Geen Stijl: PowNed. De meest recente zijn Omroep ZWART en Ongehoord Nederland. Hieronder zie je een aantal van die nieuwkomers uit de tv-geschiedenis:

In 1997 wordt de nieuwe omroep BNN opgericht. Deze reportage uit 1998 vertelt over de begindagen van kersverse omroep BNN.

De meest recente omroepen zijn Omroep Zwart en Ongehoord Nederland. Zij zijn allebei aspirant-omroep en moeten in vijf jaar hun bestaansrecht bewijzen.

Wat is de NPO?

Het aantal publieke omroepen neemt met de jaren toe. Om alles goed georganiseerd te houden komt er vanaf 2006 een aparte bestuurslaag: NPO. Die vormt samen met de afzonderlijke omroepen de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). De omroepen zorgen voor programma’s. En het overkoepelende NPO beslist op welk tijdstip een programma wordt uitgezonden en op welk net. Denk dan bijvoorbeeld aan NPO 1, 2 en 3, NPO Start, NPO Luister, NPO Radio 1 en 2, 3FM, FunX, NPO Klassiek en NPO Soul & Jazz. De nationale tv-zenders en de streamingdienst NPO Start zijn te herkennen aan het oranje NPO-logo.

De NPO heeft de volgende taken volgens de wet:

Alle programma's van de publieke omroep worden voor het grootste deel betaald uit publiek geld. Oftewel: belastinggeld. In tegenstelling tot commerciële omroepen hoeft de publieke omroep niet te focussen op winst. Ze kan programma’s maken die informatief, educatief of cultureel van waarde zijn. Ook als die een kleiner publiek aanspreken. Bijvoorbeeld kunst- en cultuurprogramma's als Close-Up, Podium Klassiek, Volle Zalen en uitzendingen over muziekfestivals als PinkPop en Lowlands. Of documentaires als De Kinderen van Ruinerwold, die allemaal te vinden zijn op NPODoc.

Tijdens een actieweek van NPO Radio 2 worden kleine concerten georganiseerd en uitgezonden.

Welke publieke omroepen zijn er?

De publieke omroep kent twee verschillende soorten omroepen. Leden- en taakomroepen.

Ledenomroepen
De meeste omroepen zijn verenigingen met leden. Zij vertegenwoordigen grote groepen uit de samenleving. De huidige ledenomroepen zijn: AVROTROS, PowNed, KRO-NCRV, Omroep MAX, WNL, EO en VPRO, HUMAN. De grootste is MAX met 430.000 leden. BNNVARA volgt met 407.000. Daarnaast zijn er nog twee aspirant-omroepen: Ongehoord Nederland en Omroep Zwart.

Een aantal producties van de landelijke publieke omroepen:

Politieke talkshow Café Kockelmann (WNL).

De dramaserie Flikken Maastricht (AVROTROS).

Een jaarlijkse actie voor een goed doel bij 3FM Serious Request.

Het consumentenprogramma Kassa (BNNVARA).

De historische dramaserie De Joodse Raad (EO).

Interviews bij Zomergasten (VPRO).

Taakomroepen
Ook zijn er twee taakomroepen: NOS en NTR. Die hebben geen leden, maar specifieke wettelijke taken. Namelijk: nieuws/achtergrondinformatie, cultuur en educatie.

De NOS is de belangrijkste nieuwszender van de publieke omroep; namelijk nieuws, sport en evenementen. En doet grote nieuwszaken zoals het Koninklijk Huis en herdenkingen. Een totaal overzicht vind je hier.

De NOS wil zoveel mogelijk Nederlanders bereiken. Voor jonge kijkers is er het NOS Jeugdjournaal. En er is ook het NOS Journaal in Makkelijke Taal. Die gebruikt geen moeilijke woorden en geeft meer uitleg bij het nieuws. De onderstaande video legt uit waarom dit belangrijk is:

Het Journaal in makkelijke taal wordt gemaakt voor de 2,5 miljoen Nederlanders voor wie het nieuws nu te moeilijk is, maar die wel interesse in nieuws hebben.

De taken van de NTR zijn (achtergrond)informatie, jeugd, diversiteit, educatie en cultuur). Er is speciaal oog voor thema's, doelgroepen en onderwerpen die onderbelicht dreigen te blijven. Denk aan programma's als Ramadan Bites, Caribisch Netwerk en talkshow De Sociëteit.

Op educatief gebied is er oa Dream School, Het Klokhuis, Schooltv en NPO Kennis.

Regionale en lokale publieke omroepen
Naast de landelijke omroepen zijn er ook nog 13 regionale publieke omroepen. Zoals Omrop Fryslân, Zeeland, Gelderland, Rijnmond, L1 en Omroep Gelderland. Zij hebben geen leden en maken programma's voor de inwoners van de regio's in Nederland. Daarnaast zijn er nog lokale publieke omroepen die uitzendingen maken voor de inwoners van een gemeente.

Het NPO logo

Waarin verschilt een publieke omroep van een commerciële?

Commerciële omroepen, zoals RTL4, SBS6 of Veronica, krijgen geen overheidsgeld. Zij moeten geld verdienen met de programma's die ze maken. Inkomsten komen daarom van adverteerders.

Grote spelprogramma’s of talentenjachten zijn daarvoor geschikt. Die worden op spannende momenten onderbroken zodat de kijker producten van adverteerders te zien krijgt. Worden programma's slecht bekeken, dan worden ze geschrapt.

Er zijn ook gesponsorde programma’s, die worden betaald door een adverteerder. Denk aan woon- of kookprogramma’s waarin de merknaam van olijfolie, mayonaise of verf in beeld komt. Deze programma's zijn niet kritisch.

De publieke omroepen daarentegen hoeven geen winst te maken. Hierdoor kunnen ze - onafhankelijk van adverteerders of politiek - programma's maken die belangrijk zijn voor grotere en kleinere groepen. Zij mogen geen reclame maken. Om die reden wordt bijvoorbeeld in een uitzending of dramaserie de naam van een product afgeplakt of buiten beeld gehouden.

Om ervoor te zorgen dat zowel commerciële als publieke omroepen zich aan de Nederlandse wet en regelgeving houden is er het Commissariaat van de Media (CvdM). Het controleert bijvoorbeeld of de Mediawet goed wordt nageleefd rondom reclames:

De overheid mag zich niet bemoeien met wat de omroepen uitzenden. Ze kunnen wel na afloop gecontroleerd worden, dat doet het Commissariaat van de Media.

Hoe wordt de publieke omroep betaald?

Lange tijd komt het geld voor de publieke omroep uit het zogeheten kijk- en luistergeld. De opbrengst van het kijk- en luistergeld is uitsluitend bestemd voor de publieke omroep. Burgers betalen alleen belasting als ze een radio of tv bezitten.

Omdat het innen van deze belasting te veel geld kost, verandert de financiering van de publieke omroep vanaf 2000. Het geld komt sindsdien uit de algemene belastingen. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bepaalt hoeveel geld er naar de landelijke publieke omroep gaat. Voor 2025 is dat 981 miljoen euro; inclusief 21 miljoen voor het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest. De begroting voor 2025 voor de regionale omroepen is 182 miljoen euro. Lokale omroepen worden betaald door de gemeente.

Landelijke ledenomroepen hebben daarnaast extra inkomsten uit lidmaatschapsgeld en/of opbrengsten van tv-gidsen. Daarover mogen zij zelf bepalen. Opbrengsten van de STER-reclame - zo'n 165 miljoen per jaar - gaan naar het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

In de beginjaren van de omroepen is er nog geen reclame op de publieke zenders. Maar daar komt in 1967 verandering in. De keuze om reclame uit te zenden bij de publieke omroep komt niet zomaar. Er gaat maar liefst 10 jaar heftige politieke discussie aan vooraf. Het leidt in 1965 zelfs tot de val van het kabinet Marijnen. In onderstaande video's zie je meer over de val van dit kabinet en de ophef over de eerste reclames:

Kabinet-Marijnen valt in 1965, omdat zij niet tot een akkoord komen over het omroepbeleid. Hierbij is een belangrijke vraag of er reclame moet komen op de publieke omroep.

In het begin waren velen tegen de komst van reclames bij de publieke omroepen. Als de reclame toch komt, ontstaat er strijd tussen Nederlandse bedrijven om wie de eerste reclamespot krijgt. Bekijk hier de hele aflevering van Andere Tijden.

De Nederlandse publieke omroep is uniek in de wereld. Want door dit open omroepsysteem kunnen nieuwe omroepen met voldoende steun van hun achterban een plek verwerven. Dat maakt het aan de ene kant ingewikkeld qua organisatie, structuur en kosten. Aan de andere kant kan elke doelgroep of stroming hierdoor een stem krijgen. Of die nu groot of klein is.

Verschillende NPO-platforms op radio en tv.

In het kort:

De publieke omroep is ontstaan in begin vorige eeuw. In een tijd waarin de samenleving opgedeeld was in groepen: de verzuiling. Om de eigen achterban te bereiken richt iedere groep een eigen radiozender op.
Tegenwoordig zie je dat nog steeds terug. Er zijn nu 6 publieke omroepen en 2 aspirant-omroepen. Zij vertegenwoordigen allemaal een bepaalde groep uit de samenleving.
Daarnaast zijn er 2 taakomroepen: de NOS en de NTR. Dat zijn omroepen zonder leden met wettelijke taken op het gebied van nieuws/informatie, diversiteit, cultuur en educatie.
De NPO is een bestuurslaag die vanaf 2006 alle zenders, netten en platformen gaat coördineren. De verschillende omroepen maken de programma's.
Bij een commerciële omroep draait het om winst. Inkomsten komen van advertenties en sponsorgeld. Als een programma veel kijkers trekt, levert dat meer geld op.
De publieke omroep krijgt belastinggeld en maakt geen winst. De focus ligt op het maken van programma's die informatief, educatief of cultureel van waarde zijn. Ook als die een kleiner publiek aanspreken.
Een publieke omroep speelt een belangrijke rol in een goed werkende democratie. Dat doet ze onder andere door burgers te informeren. En door kritisch de macht te bevragen en te controleren.