Waarom is het oorlog in Jemen?

Jemen ligt in het zuidwesten van het Arabische Schiereiland, omringd door Saoedi-Arabië, Oman en verschillende zeeën. Het is een prachtig land met een rijke cultuur die teruggaat naar de tijd van de Bijbelse koningin van Sheba. In de geschiedenis noemen de Romeinen Jemen ‘Arabia Felix’, het Gelukkige Arabië, vanwege de vruchtbare grond waarop koffie, vijgen en dadels worden verbouwd. De huizen in de oude hoofdstad Sanaa zien eruit als in verhalen van duizend-en-een-nacht. Nu kennen we Jemen vooral door de beelden van kapotte gebouwen en van kinderen die honger lijden vanwege een verwoestend conflict.

Vanaf het begin van de oorlog in 2015 is het duidelijk dat er in Jemen veel internationale belangen spelen. Vooral de rol van Saoedi-Arabië, een land dat met wapens gesteund wordt door het Westen, mengt zich in het conflict. Eerst is er nog hoop dat het Westen oog zal hebben voor het leed, jaren later is het conflict alleen maar verergerd.

Ook horen we jarenlang weinig over het conflict in Jemen, omdat journalisten actief geweerd worden. Lennart Hofman[2] van De Correspondent noemt de oorlog dan ook een oorlog die “vergeten wordt gemaakt”. Via allerlei omwegen, letterlijk en figuurlijk, lukt het hem en een klein aantal andere journalisten toch om naar Jemen af te reizen.

Ook Ana van Es, Midden-Oostencorrespondent voor de Volkskrant, reist voor haar reportages af naar de frontlijn[3]. Om niet op te vallen kleedt ze zich in ayaba en niqaab en is ze ‘getrouwd’ met haar chauffeur.

Eind 2017 reist presentatrice Floortje Dessing naar Jemen af. Tijdens haar bezoek aan hulpverleners van het Rode Kruis breekt er een vuurgevecht uit, vlakbij de compound waar Dessing verblijft. Ze moet schuilen en wanneer ze uiteindelijk veilig het land uit kan en realiseert dat er afgelopen dagen zo’n 300 mensen zijn omgekomen, breekt ze. Door deze beelden krijgt Jemen ineens een gezicht voor veel Nederlanders.

Jemenieten, van noord tot zuid, willen goed bestuur, veiligheid, sociale rechtvaardigheid en een eerlijke verdeling van macht en economische ontwikkeling. In het voorjaar van 2012 lukt het de bevolking hun president Ali Abdullah Saleh - die dan al 33 jaar aan de macht is en als verantwoordelijke voor jarenlange achterstanden wordt gezien - af te zetten. Jemen lijkt op dat moment nog een succesverhaal te midden van alle ellende van de Arabische Lente.

Er volgen verkiezingen, waarbij voormalig vicepresident Hadi de enige kandidaat is en dus wint. De Houthi’s, rebellen uit het noorden, doen mee aan de vredige protesten tegen het bewind. Maar de situatie in Jemen verbetert niet onder de nieuwe president. De onrust in het land geeft de Houthi’s ruimte om aan invloed te winnen. In september 2014 nemen ze de hoofdstad Sanaa in en uiteindelijk verjagen ze ook de regering van Hadi.

Buurland Saoedi-Arabië vangt Hadi op en biedt aan hem weer in het zadel te helpen. In april 2015 neemt de VN-Veiligheidsraad een resolutie aan die Hadi erkent als legitieme president van Jemen en krijgt Saoedi-Arabië goedkeuring voor een interventie in het conflict. Sindsdien is het geweld en het aantal oorlogsslachtoffers drastisch toegenomen. Ondertussen keert de voormalig president Saleh terug naar Jemen, waar hij probeert de macht weer terug te winnen. Eind 2017 keert Saleh zich tegen de Houthi’s en zoekt hij aansluiting bij Saoedi-Arabië, waarop de Houthi’s hem vermoorden.

Inmiddels heeft de burgeroorlog in Jemen zich ontwikkeld tot een ingewikkeld conflict met veel verschillende partijen:

• De Houthi’s in het noorden van Jemen. Tot Salehs dood worden zij door hem en zijn legertroepen gesteund. Saoedi-Arabië verkondigt dat Iran de Houthi’s steunt.
• De regering van Hadi in het zuiden en aan de grens met Oman. Deze heeft de steun van Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en onder andere de VS en de Britten.
• In het oosten van Jemen zijn de terroristische organisaties Al Qaida en IS actief. Zij richten zich op het stichten van een islamitisch rijk, waar geen plaats is voor ongelovigen.

Het conflict in Jemen is begonnen als protest tegen de machthebbers van het land, maar door de bemoeienis van buitenaf is het inmiddels een geopolitieke strijd.

Saoedi-Arabië wil namelijk haar sterke positie als soennitisch land in het Midden-Oosten behouden en is bang dat Iran, een sjiitisch land en daardoor aartsvijand van Saoedi-Arabië, samen met de Houthi’s die positie overneemt. Saoedi-Arabië beweert dat de Houthi’s gesteund worden door Iran en framen het conflict in Jemen als een godsdienstoorlog. De Houthi’s hangen namelijk de zaiditische stroming aan, wat valt onder het sjiisme. 

Al sinds 2002 is de VS, onder het mom van democratisering, bezig met het bestrijden van terreur in Jemen, de zogenaamde War on Terror. Het is een oorlog zonder mandaat, waarbij de VS onder andere drones inzet en ook burgers raakt. In plaats van democratisering bereikt het Westen het tegenovergestelde: het beangstigt mensen en drijft hen in de armen van terroristische bewegingen zoals Al Qaida.

De G18, een groep landen waar ook Nederland toebehoort, steunt de VN in haar vredesonderhandelingen. De groep wordt geacht neutraal te zijn, maar ook Saoedi-Arabië, dat zich actief mengt in het conflict, maakt er deel van uit. Net als de VS, dat op grote schaal wapens naar Saoedi-Arabië exporteert. Dit zou bijdragen aan de Amerikaanse veiligheid, omdat Saoedi-Arabië zo terreur in de regio kan bestrijden. Daarnaast levert Saoedi-Arabië volgens de Amerikanen een belangrijke bijdrage aan de stabiliteit en economische vooruitgang in het Midden-Oosten.

Een diplomatieke oplossing voor het conflict blijft tot nu toe uit. Uiteindelijk wegen de eigen economische belangen van olie en wapens voor het Westen zwaarder dan de humanitaire gevolgen van het geweld in Jemen.

In het verleden heeft Jemen erg vruchtbaar land. In de bergen in het noorden verbouwen de Jemenieten dan koffiebonen. Nu is er enorme droogte, wat deels komt door de teelt van grote hoeveelheden qat, een licht stimulerende drug.

Ondanks de droogte lijkt de eeuwenoude koffiehandel opnieuw op te leven. Jemenitische koffiebonen krijgen op ranglijsten hoge scores, maar vanwege de burgeroorlog in het land is het moeilijk de koffie te verkopen. Een van de koffiehandelaren is Faris Sheibani. Hij wil dat de koffie ervoor gaat zorgen dat Jemen weer economische groei op lange termijn kan realiseren.