Wat heeft de Arabische Lente opgeleverd?

De Arabische Lente is een term die gebruikt wordt voor protesten die eind 2010 uitbreken in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Meerdere regimes zijn omvergeworpen en in sommige landen is een begin gemaakt met democratische hervormingen. Echter, het gevolg van deze revoluties is dat delen van de regio nog steeds in brand staan. In Syrië woedt jarenlang een oorlog en het land ligt in puin. Ook in Libië, Jemen en Irak zijn nog continu conflicten. Andere landen hebben zelfs repressievere regimes dan voor de revolutie.

De Tunesische straatverkoper Bouazizi is hier een voorbeeld van. Een vrouwelijke politieagent neemt zijn handelswaar in beslag. Hij heeft namelijk geen vergunning om groente en fruit op straat te verkopen, terwijl dat de enige manier voor hem is om geld te verdienen. Hij heeft geen geld om de politie om te kopen. Zichzelf in brand steken is een wanhoopsdaad en een roep om aandacht.

Dat zijn daad nu wordt gezien als de start van de Arabische Lente, had Bouazizi nooit kunnen denken. Omdat veel mensen zichzelf identificeren met Bouazizi, is Tunesië het eerste land waar mensen massaal de straat op gaan. De protesten verspreiden zich als een olievlek naar omliggende landen en binnen drie maanden volgen er opstanden in vrijwel de gehele Arabische wereld. Doordat veel protesten spontaan plaatsvinden en vaak geen leider hebben, is het moeilijk voor regimes om in te grijpen. Als zij mensen arresteren, nemen de volgende dag andere burgers het protest over.

Egypte volgt vrij snel, in februari 2011. Mubarak is daar al sinds 1981 aan de macht en het is tijd dat er een einde komt aan zijn repressieve regime. Hij kondigt zelf aan niet meer mee te doen tijdens de verkiezingen later dat jaar, maar het volk eist aftreden.

Later veroordeelt de rechtbank van Egypte Mubarak tot een levenslange gevangenisstraf vanwege corruptie en de vele honderden dode betogers waar hij als leider van Egypte verantwoordelijkheid voor draagt. Vanwege gezondheidsproblemen verblijft hij jarenlang in een militair ziekenhuis, totdat de opperrechters hem in 2017 vrijspreken van betrokkenheid bij de doden die tijdens de protesten gevallen zijn.

De protesten houden aan, want de corrupte regering zit immers nog steeds op haar plek. Uiteindelijk volgen nieuwe verkiezingen, die de Moslimbroederschap onder leiding van Mohammed Morsi wint. De vreugde van ‘vrije’ verkiezingen is snel voorbij als Morsi letterlijk de macht grijpt door zichzelf ongelimiteerde bevoegdheden te geven. Egypte valt van het ene dictatorschap in het andere. Grotere demonstraties volgen en ook Morsi moet het ontgelden. Een militaire coup in 2013 betekent het einde van Morsi’s bewind. Hij overlijdt in de gevangenis in 2019.

Ook in Jemen moeten uiteindelijk twee leiders aftreden. De protesten richten zich allereerst tegen de slechte economische situatie en dus tegen president Saleh. Deze reageert door aan te kondigen in de toekomst niet meer verkiesbaar te staan en ook zijn macht niet over te dragen aan zijn zoon. De situatie loopt echter behoorlijk uit de hand, met veel doden tot gevolg. De bevolking houdt de regering van Saleh hiervoor verantwoordelijk. Meer gevechten volgen en halverwege 2011 raakt Saleh gewond bij een aanval op het presidentieel paleis. Hij gaat voor behandeling naar Saudi-Arabië en treedt na een aantal maanden af. Bij de verkiezingen die volgen is slechts één kandidaat. De voormalig vicepresident Al-Hadi wordt de nieuwe president van Jemen.

Alle onrust in Jemen geeft ruimte aan de Houthi’s, een sjiitische rebellengroep die al langer verschillende gewapende conflicten met de regering heeft. Onder druk van hen treedt Al-Hadi af en de Houthi’s nemen de macht over en eind 2017 vermoorden ze oud-president Saleh.

In Libië verzet de woedende menigte zich tegen kolonel Khadaffi. Omdat het regeringsleger dreigt de stad Benghazi in te nemen en daar opstandelingen te vermoorden, grijpt de NAVO in oktober 2011 in. Door deze hulp van buitenaf lukt het de rebellen Khadaffi te doden, waarna de opstandelingen de macht over te nemen.

Jordanië is een van de eerste landen waar protesten uitbreken, maar door het effectieve optreden van koning Abdullah blijft een conflict uit. Tot op heden is het in Jordanië nog altijd relatief stabiel en dat is bijzonder te midden van zoveel onrust. De koning komt tegemoet aan een aantal eisen van het volk. In de nieuwe democratie zijn meer groepen vertegenwoordigd, is er meer persvrijheid en hebben vrouwen meer rechten. Het land lijdt echter wel onder de oorlog in omliggende landen, onder meer door terugdringende handel, de opvang van vluchtelingen en dalend toerisme.

Ook in Marokko is de koning een van de belangrijkste redenen waarom de protesten relatief klein blijven en niet overslaan in een groter conflict. Al snel na de opstanden die in februari 2011 beginnen, kondigt Koning Mohammed VI grondwetshervormingen aan die zijn eigen macht inperken.

Ondanks economische stabiliteit is de bevolking nog lang niet tevreden. Sinds oktober 2016 protesteren mensen in de Rif in Noord-Marokko tegen armoede, corruptie en de slechte gezondheidszorg en het onderwijs. Tegelijkertijd staat de persvrijheid erg onder druk. Een aantal journalisten dat van deze protesten verslag doet is veroordeeld tot gevangenisstraffen.

Ook in Oman, Koeweit en Libanon zijn de protesten ingeperkt door snel ingrijpen van de regering. Ze zorgen zelf voor regeringswissels, doen politieke concessies of zorgen er bijvoorbeeld voor dat het minimumloon omhoog gaat. 

Het is de vraag of de Arabische Lente veel heeft opgeleverd. Honderdduizenden mensen hebben het geweld als gevolg van de opstanden niet overleefd en nog steeds gaan de gevechten in verschillende landen door. Waar geen oorlog is, is de situatie nog steeds gespannen. Het dagelijks leven is voor veel mensen niet verbeterd. Het gaat slecht met de economie en mensenrechten zijn in veel gevallen maar mondjesmaat verbeterd. Hierdoor breken er regelmatig opnieuw protesten en conflicten uit.