Wat heeft de Arabische Lente opgeleverd?

De Arabische Lente is een term die gebruikt wordt voor protesten die eind 2010 uitbreken in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Meerdere regimes zijn omvergeworpen en in sommige landen is inmiddels een begin gemaakt met democratische hervormingen. Echter, het gevolg van deze revoluties is dat delen van de regio nog steeds in brand staan. In Syrië woedt de oorlog al ruim zeven jaar en het land ligt in puin. Ook in Libië, Jemen en Irak zijn nog continu conflicten. Andere landen hebben zelfs repressievere regimes dan voor de revolutie.

Daarnaast is de bevolking van veel Arabische landen erg jong. Politieke en economische ontwikkelingen kunnen deze bevolkingsgroei niet bijhouden. Veel van deze jongeren hebben geen hoop op een goede toekomst. Protesteren is dan het enige alternatief. Ze hebben niets te verliezen, alleen iets te winnen.

De Tunesische straatverkoper Bouazizi is hier een voorbeeld van. Een vrouwelijke politieagent neemt zijn handelswaar in beslag. Hij heeft namelijk geen vergunning om groente en fruit op straat te verkopen, terwijl dat de enige manier voor hem is om geld te verdienen. Hij heeft geen geld om de politie om te kopen. Zichzelf in brand steken is een wanhoopsdaad en een roep om aandacht.

Dat zijn daad nu wordt gezien als de start van de Arabische Lente, had Bouazizi nooit kunnen denken. Omdat veel mensen zichzelf identificeren met Bouazizi, is Tunesië het eerste land waar mensen massaal de straat op gaan. De protesten verspreiden zich als een olievlek naar omliggende landen en binnen drie maanden volgen er opstanden in vrijwel de gehele Arabische wereld. Doordat veel protesten spontaan plaatsvinden en vaak geen leider hebben, is het moeilijk voor regimes om in te grijpen. Als zij mensen arresteren, nemen de volgende dag andere burgers het protest over.

Egypte volgt vrij snel, in februari 2011. Mubarak is daar al sinds 1981 aan de macht en het is tijd dat er een einde komt aan zijn repressieve regime. Hij kondigt zelf aan niet meer mee te doen tijdens de verkiezingen later dat jaar, maar het volk eist aftreden.

Later veroordeelt de rechtbank van Egypte Mubarak tot een levenslange gevangenisstraf vanwege corruptie en de vele honderden dode betogers waar hij als leider van Egypte verantwoordelijkheid voor draagt. Vanwege gezondheidsproblemen verblijft hij jarenlang in een militair ziekenhuis, totdat de opperrechters hem in 2017 vrijspreken van betrokkenheid bij de doden die tijdens de protesten gevallen zijn.

De protesten houden aan, want de corrupte regering zit immers nog steeds op haar plek. Uiteindelijk volgen nieuwe verkiezingen, die de Moslimbroederschap onder leiding van Mohammed Morsi wint. De vreugde van ‘vrije’ verkiezingen is snel voorbij als Morsi letterlijk de macht grijpt door zichzelf ongelimiteerde bevoegdheden te geven. Egypte valt van het ene dictatorschap in het andere. Grotere demonstraties volgen en ook Morsi moet het ontgelden. Een militaire coup in 2013 betekent het einde van Morsi’s bewind. Hij zit nog steeds in de gevangenis in Egypte.

Ook in Jemen moeten uiteindelijk twee leiders aftreden. De protesten richten zich allereerst tegen de slechte economische situatie en dus tegen president Saleh. Deze reageert door aan te kondigen in de toekomst niet meer verkiesbaar te staan en ook zijn macht niet over te dragen aan zijn zoon. De situatie loopt echter behoorlijk uit de hand, met veel doden tot gevolg. De bevolking houdt de regering van Saleh hiervoor verantwoordelijk. Meer gevechten volgen en halverwege 2011 raakt Saleh gewond bij een aanval op het presidentieel paleis. Hij gaat voor behandeling naar Saudi-Arabië en treedt na een aantal maanden af. Bij de verkiezingen die volgen is slechts één kandidaat. De voormalig vicepresident Al-Hadi wordt de nieuwe president van Jemen.

Alle onrust in Jemen geeft ruimte aan de Houthi’s, een sjiitische rebellengroep die al langer verschillende gewapende conflicten met de regering heeft. Onder druk van hen treedt Al-Hadi af en de Houthi’s nemen de macht over en eind 2017 vermoorden ze oud-president Saleh.

In Libië verzet de woedende menigte zich tegen kolonel Khadaffi. Omdat het regeringsleger dreigt de stad Benghazi in te nemen en daar opstandelingen te vermoorden, grijpt de NAVO in oktober 2011 in. Door deze hulp van buitenaf lukt het de rebellen Khadaffi te doden, waarna de opstandelingen de macht over te nemen.

Jordanië is een van de eerste landen waar protesten uitbreken, maar door het effectieve optreden van koning Abdullah blijft een conflict uit. Tot op heden is het in Jordanië nog altijd relatief stabiel en dat is bijzonder te midden van zoveel onrust. De koning komt tegemoet aan een aantal eisen van het volk. In de nieuwe democratie zijn meer groepen vertegenwoordigd, is er meer persvrijheid en hebben vrouwen meer rechten. Het land lijdt echter wel onder de oorlog in omliggende landen, onder meer door terugdringende handel, de opvang van vluchtelingen en dalend toerisme.

Ook in Marokko is de koning een van de belangrijkste redenen waarom de protesten relatief klein blijven en niet overslaan in een groter conflict. Al snel na de opstanden die in februari 2011 beginnen, kondigt Koning Mohammed VI grondwetshervormingen aan die zijn eigen macht inperken.

Hoewel het nu relatief goed gaat met de economie van Marokko, is de bevolking nog lang niet tevreden. Sinds oktober 2016 protesteren mensen in de Rif in Noord-Marokko tegen armoede, corruptie en de slechte gezondheidszorg en het onderwijs. Tegelijkertijd staat de persvrijheid erg onder druk. Een aantal journalisten dat van deze protesten verslag doet is veroordeeld tot gevangenisstraffen.

Ook in Oman, Koeweit en Libanon zijn de protesten ingeperkt door snel ingrijpen van de regering. Ze zorgen zelf voor regeringswissels, doen politieke concessies of zorgen er bijvoorbeeld voor dat het minimumloon omhoog gaat. Voor al deze landen geldt dat op de langere termijn nog meer hervormingen nodig zijn om een groter conflict tegen te gaan en de stabiliteit te behouden.  

Het feit dat juist Tunesië, als lichtend voorbeeld, nu voedingsbodem voor extremisme is en de meeste jihadisten aan Irak en Syrië levert, laat zien hoe complex de situatie in het Midden-Oosten is en hoe de verschillende landen met elkaar verweven zijn.

Voor de Syrische bevolking zijn de gevolgen van die complexiteit nog veel erger. Wat begon als een protest voor politieke hervormingen en meer burgerrechten, is ontaard in een burgeroorlog met veel strijdende partijen. Nog altijd is de regering van Assad formeel aan de macht. Daarnaast zijn er Koerdische troepen, ziet IS kans om vanuit Irak hier hun grondgebied uit te breiden en zijn er tientallen andere milities die allemaal een ander doel voor ogen hebben.  

Al jarenlang discussieert de internationale gemeenschap over ingrijpen in dit conflict. Bekend is de uitspraak van Obama over de ‘rode lijn’ die hij zal trekken wanneer het regime van Assad gebruik maakt van gifgasaanvallen. Wanneer dat moment aanbreekt, gebeurt er vanuit Amerika echter niets. Syriërs smeken het Westen om hulp, maar militair ingrijpen kan niet volgens internationaal recht. Dat zou namelijk de soevereiniteit van dit land aantasten en daar is toestemming van de VN Veiligheidsraad voor nodig. Rusland en China blokkeren dat, omdat zij Assad steunen.

Ook in Jemen woedt nog steeds een oorlog. Sommigen zeggen dat het een godsdienstoorlog is tussen soennieten en sjiieten, maar de situatie is veel ingewikkelder dan dat. Naast de Houthi’s zijn ook IS en Al Qaida actief in het conflict. Onder leiding van Saoedi-Arabië is er ook een internationale coalitie die zich hierin mengt. Terwijl het aantal doden en gewonden snel oploopt, is er nog lang geen einde in zicht voor het geweld in Jemen.

Ruim zeven jaar na het begin van de Arabische Lente staan niet meer de vreedzame protesten, maar een verwoestende oorlog op ons netvlies. Wat begon als een gezamenlijk protest van de bevolking tegen de elite, is in het geval van Syrië, Libië en Jemen een strijd tegen elkaar geworden.