Waarom eindigde de Vietnamoorlog niet met de terugtocht van Amerika?

Het is onderdeel van de Franse kolonie Indochina, die verder bestaat uit Laos en Cambodja. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de kolonie bezet door Japan, totdat Vietnamese verzetsstrijders in opstand komen. Dit doen ze onder aanvoering van de revolutionair leider Ho Chi Minh en met hulp van de Amerikaanse voorloper van de CIA. Als Japan zich in 1945 overgeeft, verlaten de Amerikanen het gebied en neemt Frankrijk zijn kolonie weer in.

De Vietnamezen zitten daar bepaald niet op te wachten. Ze willen onafhankelijkheid en nemen de wapens tegen de Fransen op. Deze oorlog staat bekend als de Eerste Indochinese Oorlog en kent zijn toppunt in de beroemde slag bij Dien Bien Phu, in 1954. Generaal Vo Nguyen Giap leidt zijn troepen daar naar de beslissende overwinning op de Fransen. De strijd kost 75.000 Fransen en liefst 400.000 Vietnamezen het leven, maar Frankrijk is exit.

Na het vertrek van de Fransen zijn de Amerikanen beducht voor de communistische ambities van Ho Chi Minh. Hij predikt de ideologie van aartsvijand Sovjet-Unie en Amerika vermoedt dat de Sovjets hem steunen. Het is de tijd van de Koude Oorlog en Amerika is bang voor oprukkend communisme. Dit moet worden ingedamd - zo betoogt de Amerikaanse regering - om te voorkomen dat landen in Zuidoost-Azië als dominostenen voor de rode ideologie vallen: via Vietnam en Thailand naar Indonesië en vervolgens Australië. Als na een tijdje deze ‘indampolitiek’ (ook wel containment genoemd) niet meer voldoet, wordt deze vervangen door roll-back, ofwel terugrollen, verslaan.

Zo raakt Amerika verstrikt in wat uiteindelijk een uitzichtloze oorlog wordt. Als Noord-Vietnam het zuiden infiltreert met steun aan zuidelijke communistische guerrilla’s, de Vietcong, gaan Amerikaanse ‘adviseurs’ Zuid-Vietnam helpen. Deze moeten door militairen beveiligd worden tegen Vietcong-aanslagen, net als het materieel. En ook de beveiligende militairen moeten weer beveiligd worden. Zo neemt de betrokkenheid van de Amerikanen toe. Het luidt de Tweede Indochinese Oorlog in, die we als de Vietnamoorlog kennen.

De Vietnamoorlog is geen frontoorlog zoals de Amerikanen gewend zijn uit Europa en de Pacific in 1944 en 1945. Dit is guerilla. Parallellen zijn te trekken met de oorlogen die Amerika later voert in Irak en Afghanistan, en de strijd van de Sovjets in Afghanistan in de jaren 80. Maar ook eerder, met de Politionele Acties in Nederlands-Indië of zelfs wat de Fransen voor hun kiezen krijgen in hetzelfde Vietnam. De Amerikanen zijn hierop niet voorbereid en misrekenen zich.

Amerika stuit niet alleen op weerstand in Vietnam. Eind jaren 60 komt er in eigen land verzet van andere aard, onder meer van jongeren die door de dienstplicht worden verplicht te vechten in een ver land, waar vele Amerikanen sneuvelen. Bij een protest in 1970 op Kent State University vallen vier doden als de nationale garde het vuur op de demonstranten opent.

Een belofte van president Nixon aan zijn kiezers. Als Johnson in 1968 afziet van een volgende termijn, volgt Nixon hem op met de toezegging van vrede zonder gezichtsverlies. Die laat eerst nog op zich wachten. Nixon begint namelijk met uitbreiding van de oorlog naar buurland Cambodja. En in het geheim worden delen van buurland Laos gebombardeerd. Noord-Vietnam heeft vanuit dat land namelijk een lijn opgezet om de communistische Vietcong in het zuiden te bevoorraden.

Dat gebeurt eerst over de gedemilitariseerde zone, maar als Amerika die route op grote schaal ontbladert met het middel Agent Orange, om beter zicht te krijgen op de bevoorradingsstroom, zet Noord-Vietnam de Ho Chi Minh-weg op. Via paadjes en weggetjes in het oerwoud van Laos en Cambodja brengen duizenden krachten vanuit Noord-Vietnam wapens en goederen naar de Vietcong in het zuiden. Die weet zich met complexe en kilometerslange tunnelcomplexen te verschuilen voor de Amerikanen en van daaruit verrassingsaanvallen uit te voeren.

Een grote rol is weggelegd voor veiligheidsadviseur Henry Kissinger en de Noord Vietnamese onderhandelaar Le Duc Tho. Nixon probeert vanaf 1968 zijn belofte van ‘peace with honour’ gestalte te geven met het begin van officiële onderhandelingen. De vier strijdende partijen - Noord- en Zuid-Vietnam, Amerika en de Vietcong - praten jarenlang in Parijs, zonder resultaat. Wat niemand weet, in ieder geval niet de officiële Amerikaanse delegatie en de Zuid-Vietnamezen, is dat Nixon zijn veiligheidsadviseur Kissinger vanaf 1969 naar Parijs stuurt voor geheime onderhandelingen met Noord-Vietnam. Hij onderhandelt daar met Le Duc Tho, die ook de officiële onderhandelingen doet.

Na het ondertekenen van de Parijse vredesakkoorden van 1973 is de Amerikaanse Vietnamoorlog voorbij. Maar het betekent niet het einde van de oorlog voor de Vietnamezen. De afgesproken vrije verkiezingen die tot hereniging van Vietnam moet leiden, komen er niet en Noord-Vietnam loopt Zuid-Vietnam onder de voet met de beslissende val van Saigon op 30 april 1975.