Wat is Watergate?

watergate_office
Wat is Watergate?

Gepubliceerd: 19-5-2017

Laatste update: 24-11-2023

In de jaren zeventig leggen twee journalisten in samenwerking met een anonieme bron van de FBI een politieke schandaal bloot en brengen zij een president ten val. Hoe begint deze affaire? Hoe wordt het schandaal onthuld? En hoe probeert Richard Nixon zijn presidentschap nog zo lang mogelijk te behouden?

Redacteur: Niek van Lent

Een politiek schandaal dat leidt tot het aftreden van een Amerikaanse president: Watergate staat nog altijd symbool voor corruptie. De herkozen president Nixon blijkt de verkiezingen van 1972 te hebben beïnvloed, door het hoofdkantoor van de Democraten af te luisteren. Nixon – ook wel bekend als Tricky Dicky vanwege zijn vuile trucs – probeert de affaire in de doofpot te stoppen maar treedt uiteindelijk af. Een korte samenvatting kan je hier bekijken.

Hoe verliep Richard Nixons carrière?

Richard Milhous Nixon (1913-1994) staat bekend als de enige Amerikaanse president die vroegtijdig het Witte Huis verlaat. Voordat zijn presidentschap eindigt door Watergate, kent hij een lange politieke carrière. Zijn politieke loopbaan begint na een korte tijd in dienst bij de marine tijdens de Tweede Wereldoorlog – waarin Nixon geen gevechten zal meemaken.

watergate_pat

De Nixons: Richard en zijn vrouw Pat.

In 1946 stelt hij zich verkiesbaar om zijn district California te vertegenwoordigen in het Huis van Afgevaardigden. Deze positie bemachtigt hij door de al vijf jaar inzittende democraat Jerry Voorhis te verslaan. Het benadrukken van de voorheen communistische sympathieën van Voorhis bezorgt hem vermoedelijk de overwinning. Deze beschuldigingen van banden met het communisme vormen een herkenbare tactiek in de carrière van Nixon: ook als congreslid verwerft Nixon nationale bekendheid door zijn anticommunistische houding. Na een voltooid termijn van twee jaar wordt Nixon herkozen in 1948, waarna hij in 1950 een zetel in de Senaat wint.

watergate_eisenhower

Vice-president Nixon met president Eisenhower (1952).

De anticommunistische Nixon maakt zich populair bij conservatieve Republikeinen, en in 1952 besluit de republikein Dwight Eisenhower Nixon te selecteren voor het vicepresidentschap in de aankomende campagne. Het biljet Eisenhower en Nixon weet veel Amerikanen te overtuigen: in 1952 winnen zij de verkiezingen. Na acht jaar als vicepresident – Eisenhower en Nixon zijn herkozen in 1956 – besluit Nixon zichzelf voor het presidentschap verkiesbaar te stellen. Senator John F. Kennedy wint de spannende verkiezingen ten koste van Nixon. Na nog een verloren campagnestrijd in 1962 om het gouverneurschap van Californië doet Nixon nogmaals mee aan de presidentsverkiezingen, ditmaal met succes: in 1968 wordt hij president van de Verenigde Staten.

"Volgens sommige journalisten is Nixon een pathologische leugenaar."

Nixon komt in een rumoerige tijd aan de macht. Kwesties als de Vietnamoorlog, racisme en feminisme zorgen voor veel verdeeldheid in de Verenigde Staten. Tijdens zijn inauguratie in 1969 wordt het feestje dan ook deels verpest door protesten tegen de Vietnamoorlog. In de eerste vier jaar van zijn presidentschap probeert Nixon deze problematiek te verhelpen door segregatie in scholen terug te brengen, meer vrouwen aan te nemen in het Witte Huis en geleidelijk meer troepen uit Vietnam terug te trekken met het Vietnamization-project. Daarnaast weet Nixon de banden met China te herstellen en spanningen met de Sovjet-Unie te verminderen. Mede door deze successen wordt Nixon met een grote meerderheid herkozen voor een tweede termijn, maar uiteindelijk zal zijn politieke carrière worden overschaduwd door de Watergate-affaire.

watergate_vietnam

Nixon presenteert zijn plannen voor Vietnam in een persconferentie. 

Hoe begon de Watergate-Affaire?

Dan, op 17 juni 1972, wordt een groepje inbrekers op heterdaad betrapt in het Watergate-gebouw in Washington. De inbraak vindt plaats in het hoofdkantoor van het campagneteam van de Democraten – Nixons tegenstanders in de aankomende verkiezingen. De inbrekers proberen afluisterapparatuur in het gebouw te plaatsen en geheime documenten te stelen, in de hoop materiaal te vinden om tegen de Democraten te gebruiken in de verkiezingsstrijd. Later blijkt dat dit niet de eerste inbraak is. De inbrekers komen een keer eerder onopgemerkt het kantoorgebouw binnen om afluisterapparatuur te plaatsen en documenten te stelen. Wanneer blijkt dat de apparatuur niet goed werkt gaan zij een tweede keer terug om het spul opnieuw te plaatsen. Die inbraak verloopt minder voorspoedig, met alle gevolgen van dien.

De inbraak in het hoofdkantoor van de Democraten wekt direct de nieuwsgierigheid van de journalisten. 

Oorspronkelijk zorgt het verhaal van de inbraak voor relatief weinig ophef, totdat twee journalisten van de Washington Post Carl Bernstein en Bob Woodward de zaak nader onderzoeken. Bij hen rinkelen de alarmbellen wanneer blijkt dat een van de overvallers James McCord is: lid van Nixons herverkiezingscomité (CREEP, Committee to Re-Elect the President) en oud-werknemer van zowel de FBI als de CIA. Volgens Woodward “not your average burglar” (geen gewone inbreker). Toch heeft de vondst weinig invloed op de verkiezingen. In een speech verzekert Nixon het Amerikaanse volk ervan dat geen enkele medewerker van het Witte Huis betrokken is bij de inbraak. De meeste Amerikanen geloven Nixon en hij wint de verkiezingen ruimschoots.

watergate_inbrekers

Vrijgegeven bewijsstukken van de inbraak in het Watergate-complex (2002). 

Carl Bernstein en Bob Woodward blijven de zaak onderzoeken, en The Washington Post blijft hun artikelen publiceren. Ook de FBI wil de betrokkenheid van het Witte huis uitpluizen, maar krijgt steeds de deur in het gezicht gesmeten. Het onderzoek zou volgens het Witte Huis de nationale veiligheid in gevaar brengen. Een geheime informant uit de FBI, met de bijnaam ‘Deep Throat’, lekt betrouwbare informatie over de vermeende betrokkenheid van het Witte Huis aan de twee journalisten.  

watergate_woodwardenbernstein

Carl Bernstein en Bob Woodward (2005). 

Hoe onthullen twee journalisten de affaire?

Woodward kent ‘Deep Throat’ – die zijn identiteit pas in 2005 onthult en tweede FBI-topman Mark Felt blijkt te zijn – van een korte ontmoeting in het Witte Huis, lang voordat hij journalist wordt. In het onderzoek naar Nixon probeert hij informatie over de Watergate-affaire bij zijn oude connectie los te peuteren. In een telefoongesprek stelt Felt dat “de Watergate-zaak nog groot zal worden,” maar wil aan de telefoon niet uitleggen waarom. Ze spreken af informatie uit te wisselen, maar Felt benadrukt dat dit niet meer kan via de telefoon of huisbezoeken. Voortaan spreken ze op een vaste plek in het geheim af, volgens een scenario (link artikel) dat in een Hollywood-film past.

Een FBI-agent helpt de journalisten aan een correct verhaal. De hele aflevering zien? Kijk op anderetijden.nl.

Ze bedenken een systeem om elkaar te seinen. Woodward heeft tegen de rand van zijn balkon een plant, met daarin een klein rood vlaggetje. Als hij informatie nodig heeft verplaatst hij de plantenbak verder het balkon op, en spreken af in een ondergrondse parkeergarage om twee uur ’s nachts. Felt benadrukt dat Woodward ongemerkt zijn huis moet verlaten. Via de trap aan de achterkant loopt hij door een steeg naar de plek waar hij een taxi pakt. De taxi vervoert hem naar een hotel, maar hij laat zich een paar straten eerder al afzetten. Vervolgens loopt hij naar het hotel waar hij een tweede taxi pakt, om zich weer een paar straten voor de parkeergarage af te laten zetten.

De 91-jarige Mark Felt onthult zijn betrokkenheid in het blootleggen van de Watergate-affaire. 

Indien ‘Deep Throat’ zelf informatie beschikbaar heeft, markeert hij ‘s ochtends de New York Times op de stoep van Woodward. Hij omcirkelt pagina twintig en tekent onderaan de pagina een klok met de tijd om af te spreken. Tijdens zo’n afspraak zal Mark Felt nooit direct informatie lekken. Vaak bevestigt hij vragen van de journalisten, of stuurt hij hun onderzoek in een bepaalde richting. Woodward en Bernstein volgen ‘Deep Throats’ broodkruimels en vinden een cheque van een van de inbrekers die afkomstig is uit het campagnefonds van Nixon. Naast de inbrekers die banden hebben met het Witte Huis hebben Woodward en Bernstein nu ook een direct geldspoor gevonden naar het herverkiezingscomité. Nixon ontkent nog altijd iedere betrokkenheid.

watergate_felt

Mark Felt onthult zich in 2005. Onder de schuilnaam 'Deep Throat verschafte hij de journalisten van geheime informatie.

Hoe probeerde Nixon zijn presidentschap te behouden?

In eerste instantie ontkrachten medewerkers van het Witte Huis de artikelen van Bernstein en Woodward door ze te bestempelen als misleidend en foutief. Wanneer de FBI de connectie tussen de overval en het Witte Huis bevestigt nemen veel van deze betrokken werknemers ontslag. De Amerikaanse senaat besluit een speciale onderzoekscommissie in te stellen: De ‘Select Committee on Presidential Campaign Activities’. Op basis van hoorzittingen maken zij een rapport met bewijzen van de betrokkenheid van verschillende medewerkers in het Witte Huis. Uiteindelijk vertelt Nixons juridisch adviseur John Dean hen dat ook de Amerikaanse president betrokken is bij zowel de opdracht voor de inbraak als de doofpotorganisatie erna.

John Dean merkt pas te laat dat de president er vanaf het begin bij betrokken is. De hele aflevering zien? Kijk op anderetijden.nl.

Op televisie ontkent Nixon in de beroemde speech nog steeds zijn rol in de affaire: “I am not a crook,” (ik ben geen oplichter) stelt hij. Hij beroept zich op zijn executive privilege (uitvoerend privilege): het privilege om als president belangrijke informatie achter te houden uit belang voor het volk.

Ik ben geen oplichter.

Richard Nixon

De hele aflevering zien? Kijk op anderetijden.nl.

Tijdens de hoorzitting met Alexander Butterfield – de deputy assistant van president Nixon (een tweederangs assistent) komt boven water dat Nixon ook gesprekken in het Witte Huis opneemt. Vermoedelijk bevatten deze opnames bewijs van zijn betrokkenheid bij de inbraak en zijn sabotage van het FBI-onderzoek. Nixon weigert de opnames vrij te geven.

The House Judiciary Committee, onder leiding van de speciaal hiervoor aangewezen aanklager Archibald Cox, begint met een eventuele impeachment-procedure – een aanklacht tegen een persoon in een hoog ambt in een overheid, die tot afzetting kan leiden. Nixon ontvangt een dagvaarding van dit Committee om de opnames vrij te geven. In een laatste wanhopige poging zijn lot te ontlopen laat de president de opnames beluisteren en samenvatten door een slechthorend lid van de Senaat. Aanklager Cox ontvangt van Nixon slechts een transcript van twaalfhonderd pagina’s met daarin een samenvatting van een deel van de opnames. Cox neemt hier geen genoegen mee, en Nixon ontvangt diezelfde avond een dagvaarding voor de echte opnames.

nixon_persconferentie

De veranderende gemoedstoestand van Nixon tijdens een persconferentie over de Watergate-affaire (1974).

Wat geeft de genadeslag?

De genadeslag geeft het Saturday Night Massacre (het bloedbad van zaterdagnacht). Koste wat het kost wil Nixon de opnames geheimhouden: hij beveelt de procureur-generaal Elliot Richardson om Archibald Cox te ontslaan. Richardson weigert het bevel en dient vervolgens zijn ontslag in, waardoor de macht doorschuift naar de adjunct-procureur-generaal William Ruckelshaus. Ook hij weigert Cox te ontslaan en neemt ontslag. De macht schuift wederom door: Robert Bork verwerft de positie van procureur-generaal, en ontslaat uiteindelijk Archibald Cox. De ontslagen worden de volgende dag uitgebreid door de media besproken en de geloofwaardigheid van Nixon brokkelt verder af. Veel Amerikanen zijn van mening dat hij iets te verbergen heeft.

Opnames waarop alle gesprekken in het Witte Huis te horen zijn doen Nixon uiteindelijk de das om. 

The House Judiciary Committee zet de impeachment-procedure voort. Het hooggerechtshof verwerpt het beroepen van Nixon op zijn uitvoerend privilege en dwingt hem de opnames vrij te geven. Het vrijgeven van de opnames is het begin van het einde voor president Nixon. Op een van de geluidsbanden zijn besprekingen te horen met de president om de inbraak in de doofpot te stoppen. Het bewijs ligt op tafel dat hij er vanaf het begin bij betrokken is.

watergate_ontslag

De kranten koppen het ontslag van Nixon.

Nixon wordt aangeklaagd voor machtsmisbruik, het tegenwerken van justitie en het belemmeren van de werkwijze van het congres. Omdat The House Judiciary Committee de impeachment doorzet besluit Nixon de eer – waar nog mogelijk – aan zichzelf te houden: hij treedt af als president van de Verenigde Staten op 9 augustus 1974. Vice-president Gerald Ford volgt hem op en spaart Nixon een maand later door met een presidentieel pardon zijn criminele daden kwijt te schelden. Toch zal Richard Nixon voor altijd de corrupte president blijven die noodgedwongen het ambt verlaat.

Nixon kondigt zijn vertrek op televisie aan.

watergate_ford2

Gerald Ford, vice-president en opvolger van Nixon (1974).

In het kort:

  • Als president weet Nixon onder andere geleidelijk troepen uit Vietnam terug te trekken, segregatie in scholen tegen te gaan en banden met de Sovjet-Unie en China te verbeteren. Toch wordt zijn loopbaan overschaduwd door de Watergate-affaire.

  • Op 17 juni 1972 wordt een groepje inbrekers betrapt in het hoofdkantoor van de Democraten. Zij proberen afluisterapparatuur te plaatsen en documenten te stelen, om zo de verkiezingsstrijd te beïnvloeden. 

  • Twee journalisten van The Washington Post duiken op de zaak. Met behulp van een geheime informant uit de FBI weten zij een geldspoor te volgen dat naar het herverkiezingscomité van president Nixon leidt. 

  • Een speciaal juridisch comité gaat de zaak onderzoeken en medewerkers verhoren. Al snel blijkt dat Nixon gesprekken in het Witte Huis opneemt. Hij weigert deze gesprekken vrij te geven.

  • Nixon moet gedwongen de opnames vrijgeven. Op deze fragmenten is te horen dat hij vanaf het begin bij de affaire betrokken is. Om impeachment tegen te gaan treedt Nixon uit zichzelf af. Vice-president Ford is zijn opvolger.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Niek van Lent

Ook interessant

om te weten