Waarom kiezen 'onze jongens' voor het Marokkaans elftal?

Dries Boussatta, geboren op 23 december 1972 in de Amsterdamse wijk de Baarsjes. In zijn geboorteakte staat Driss, maar omdat hij op school en op de pleintjes consequent Dries wordt genoemd, heeft hij de oer-Hollandse verbastering maar zo gelaten. Het Balboaplein is het centrum van Boussatta's jeugd. Daar staat zijn school en speelt hij elke dag tot ver na de schemering. Daar ziet en bewondert hij zijn grote voorbeelden Ruud Gullit en Frank Rijkaard. Daar leert hij voetballen.

Dries' vader Amar Boussatta komt in de jaren zestig als gastarbeider naar Nederland. Hard werken voor een betere toekomst van zijn familie. Een toekomst die ongedacht in Nederland ligt. De geboorte van Dries valt eigenlijk samen met het ontstaan van de multiculturele samenleving. Hij groeit op als een Amsterdamse straatjongen en wordt lid van voetbalclub De Spartaan. Op een jeugdfoto is hij opvallend genoeg de enige Marokkaanse Nederlander. "In veel gezinnen was geen geld om de contributie te betalen", zegt hij daarover in Andere Tijden Sport. Boussatta is bevoorrecht dat zijn oudere broer Mohammed de contributie ophoest. Dries wordt gescout door Ajax, maar zal pas op latere leeftijd doorbreken bij AZ.

Cabaretier Najib Amhali heeft het shirt van Boussatta in zijn kantoor hangen. "Ik weet nog hoe trots ik me voelde. Daarvoor identificeerde ik me met Gullit, die leek een beetje op een Marokkaan omdat hij ook van die krulletjes had. Nu hadden we onze eigen Marokkaan in Oranje." Op het Balboaplein wordt een afdruk van Boussatta's voeten in de grond gemetseld: 'Van straatvoetballer op het Balboaplein tot speler van het Nederlands elftal.' De symboliek druipt er vanaf. De nieuwe generatie kan letterlijk in zijn voetsporen treden.

Onder de trots woedt bij velen toch ook een ander sentiment dat zich manifesteert als Nederland in Arnhem een interland tegen Marokko speelt. Boussatta start in de basis en wordt continu uitgefloten en uitgescholden door de Marokkosupporters. Jongens met dezelfde achtergrond als hij. Boussatta is in hun ogen een verrader. "Maar ik had geeneens een keuze", zegt hij. "Marokko heeft mij in die periode nooit benaderd. Zij selecteerden liever bevriende spelers uit de Franse tweede divisie."

Broer Mohamed en zus Hosnia zitten met hun vader op de tribune. Zij schrikken van de naargeestige sfeer rond en tijdens de wedstrijd. "Ik heb me toen echt afgevraagd: 'Wie ben ik?'", zegt Mohamed. "Ik ben Marokkaan, maar mijn landgenoten gaan hier tekeer tegen Dries, in plaats van trots te zijn dat hij in het Nederlands elftal speelt. Blijkbaar heeft integreren ook zijn grenzen."

Zijn opvolgers hebben die keuze wel. Het duurt een aantal jaren voordat ze zich aandienen. Khalid Boulahrouz debuteert op 23 september 2004 in het Nederlands elftal onder bondscoach Marco van Basten. Het is drie jaar na de aanslagen op 9/11. Ruim een maand later wordt Theo van Gogh vermoord door Mohammed B., een Marokkaanse Nederlander. De toon in Nederland jegens moslims en speciaal Marokkaanse Nederlanders verhardt. Dat - en bijvoorbeeld de druk van generatiegenoten als Khalid Sinouh - weerhoudt Boulahrouz niet om voor Oranje te kiezen. Hij is trots dat hij is geselecteerd. Oranje is op dat moment het hoogst haalbare en hij hoort erbij. "Mijn moeder zei dat ik moest doen waar ik me het lekkerst bij voelde. Natuurlijk heb ik daarbij ook aan mijn carrière gedacht."   

Ibrahim Afellay - middenvelder van PSV en later onder andere Barcelona - behoort tot de grootste talenten van het Nederlandse voetbal. Hij twijfelt langer. Het hart zegt Marokko. "Ik ben en blijf Marokkaan." In zijn hoofd ziet hij zichzelf schitteren op EK's en WK's en dat is met Oranje in die periode een zekerheid. En bovendien is de kans dat hij zich zo in de kijker speelt bij Europese topclubs vele malen groter. Het hoofd wint in 2007, ook omdat hij de waardering voelt van bondscoach Marco van Basten en een grootheid als Johan Cruijff, die zegt dat Afellay's technische spel gemaakt is voor het Nederlands elftal.

Generatiegenoten Mbark Boussoufa (Amsterdam, 1984) en Karim El Ahmadi (Enschede, 1985) volgen wel hun gevoel. "Dat Afellay en Boulahrouz in Oranje spelen, is een wake-up call geweest voor de Marokkaanse voetbalbond", zegt oud-trainer Pim Verbeek in 2017 in de Volkskrant. Hij is daar van 2010 tot 2014 technisch directeur. Zijn belangrijkste opdracht is in kaart brengen welke (jeugd)spelers op de Europese velden voor Marokko uit kunnen komen en die te volgen. Iets wat een land als Turkije bijvoorbeeld al veel langer doet.

Verbeek: "Van Ali Afellay - de broer van Ibrahim - heb ik geleerd dat de familie een belangrijke rol speelt bij de beslissing van de speler. En niet alleen in Nederland. De stem van de familieleden in Marokko telt net zo zwaar." Het beleid dat door zijn opvolger Mark Wotte wordt voortgezet, betaalt zich uit. Marokko plaatst zich in 2017 voor het eerst in twintig jaar voor het wereldkampioenschap. De 23-koppige selectie telt vijf spelers die in Nederland zijn geboren. Naast Mbark Boussoufa en Karim El Ahmadi zijn dat: Nordin Amrabat (Naarden, 1987), Sofyan Amrabat (Huizen, 1996) en Hakim Ziyech (Dronten, 1993). Ajacied Noussair Mazraoui (Leiderdorp, 1997) staat op de reservelijst.

Het is niet zo dat nu de Marokkaanse bond zijn zaakjes beter op orde heeft, Marokkaans-Nederlandse voetballers automatisch voor Marokko kiezen. Nordin Amrabat doet dit wel. Hij slaat in 2011 het advies van assistent-bondscoach Philip Cocu om te wachten op Oranje in de wind. Adam Maher - talent van het jaar in 2012 - kiest daarentegen voor het Nederlands elftal. Anwar el Ghazi debuteert op 10 oktober 2015 voor Nederland in de EK-kwalificatiewedstrijd in en tegen Kazachstan.

Ook Hakim Ziyech lijkt in eerste instantie op weg naar Oranje. Bondscoach Guus Hiddink nodigt het 22-jarige talent in april 2015 uit voor een trainingsstage bij het Nederlands elftal, waar Ziyech geblesseerd afhaakt. Een paar maanden later haalt Danny Blind, die Guus Hiddink inmiddels is opgevolgd, hem niet bij de selectie voor Oranje. De Marokkaanse bondscoach roept hem wél op en Ziyech maakt op 22 september via zijn Instagram-account bekend dat zijn keuze op Marokko is gevallen. "Het is definitief", post hij naast een Marokkaanse vlag.

Als het Feyenoordtalent Sofyan Amrabat in 2017 voor de keuze ‘Marokko of Nederland’ staat, voert Jong Oranjecoach Art Langeler een gesprek met de jongere broer van Nordin. Dat staat in schril contrast met de inspanningen van de Marokkaanse voetbalbond. Zelfs de voorzitter zoekt regelmatig contact om Sofyan te verleiden voor Marokko te kiezen. Wat hij ook zal doen. Voetbalvolger Johan Derksen vindt dat in Nederland geboren voetballers altijd voor Oranje moeten kiezen. Hij krijgt daarbij steun van Yassine Abdellaoui, die in 1993 zelf voor Marokko heeft gekozen, maar in 2014 in het programma Bureau Marokko verklaart het tegenovergestelde te denken. '”Als je in Nederland bent geboren en je opleiding hebt genoten, ga je niet voor Marokko spelen.”

Zo eenvoudig is het niet. Ook al wordt Nederland een vaderland voor de Marokkaans-Nederlandse voetballers, Marokko zal dankzij de familieband altijd een moederland blijven. Daarnaast valt het niet mee om je hart aan Nederland te verpanden als je toch altijd als Marokkaan wordt gezien en een van de grootste politieke partijen in de Tweede Kamer - de PVV - oproept tot minder Marokkanen in Nederland. Ook Dries Boussatta is zich in Nederland steeds minder thuis gaan voelen. En hij is toch een rolmodel. Boussatta koos ooit met hart en ziel voor Oranje en is een geslaagd ondernemer in Amsterdam. "Maar als ik nu zou voetballen, zou ik voor Marokko kiezen."

De steen op het Balboaplein ligt er nog altijd, al vervagen de letters. De jonge voetballers op het plein weten wie Boussatta is, maar voor hoe lang? De groeiende groep Marokkaans-Nederlandse voetballers in de eredivisie zal waarschijnlijk niet hem of Ibrahim Afellay als voorbeeld nemen, maar Hakim Ziyech die na Ajax naar het Engelse Chelsea gaat. Hij komt tijdens het WK 2022 in Qatar opnieuw voor het Marokkaans elftal uit; net als Sofyan Amrabat en Noussair Mazraoui. Ze schrijven geschiedenis door met hun team voor het eerst de halve finale van het WK voetbal te bereiken.

Door het grote WK-succes van Marokko is de discussie over de loyaliteit van Marokkaanse voetballers met een dubbel paspoort die kiezen voor het Marokkaanse elftal voorbij. 

Boussatta's dochter Dania is een getalenteerd voetbalster. Ze speelt mee met de jongens onder 13 van SC Buitenveldert. Maar voor haar is de keuze duidelijk. Als die zich ooit aandient kiest ze net als haar vader voor het Nederlandse team: "Nederland. Ik ben hier geboren."