Hoe identificeer je een lichaam zonder naam?
Hoe identificeer je een lichaam zonder naam?
Laatste update: 20-05-2019
In het ruige landschap van Zuid-Texas sterven jaarlijks tientallen tot honderden migranten tijdens een poging de Verenigde Staten binnen te komen. Hun lichamen zijn moeilijk te identificeren en komen vaak terecht in een anoniem graf. Onderzoekers proberen deze ongeïdentificeerde lichamen nu alsnog een naam te geven. Op een ‘bodyfarm’ doen ze kennis op over hoe lichamen ontbinden in de open lucht.
Redacteur: Jessie van den Broek
Programma: De Kennis van Nu (NTR)
Wat is er aan de hand in het grensgebied van Mexico en de Verenigde Staten?
Veel mensen uit Midden-Amerika trekken naar de Verenigde Staten in de hoop op een beter leven. Ze proberen niet alleen de armoede, maar ook de drugsbendes en het geweld in hun thuisland te ontvluchten. Door de strenge immigratiewetten zit er voor veel van deze mensen niets anders op dan illegaal de grens over te steken.
Zaira en haar broer
Veel migranten steken onder begeleiding van mensensmokkelaars de Rio Grande over en proberen in Texas ongezien het land binnen te komen. Daar begint een lange en uitputtende tocht door het ruige landschap om de border patrol te ontwijken. Vaak worden migranten door de mensensmokkelaars achtergelaten zonder voldoende voedsel en drinkwater. Ze lopen soms wel honderden kilometers door de verzengende hitte, in een gebied waar ze zich moeilijk kunnen oriënteren. Niet iedereen overleeft die zware tocht. Veel mensen raken uitgeput en uitgedroogd en komen uiteindelijk om het leven.
In Brooks County worden bijna wekelijks lichamen van omgekomen migranten gevonden. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
In Brooks County, een gebied vlak bij de grens dat ook wel bekend staat als ‘Death Valley’, zijn sinds 2009 bijna 600 lichamen van overleden migranten gevonden. En naar schatting liggen er in het gebied nog veel meer skeletten, die simpelweg nog niet zijn ontdekt.
Wordt er iets gedaan om de lichamen te identificeren?
Veel migranten dragen geen identiteitsbewijs bij zich, uit angst dat ze het land worden uitgezet als ze worden opgepakt door de autoriteiten. Dat maakt het moeilijk de lichamen van omgekomen migranten te identificeren. En in het warme klimaat van Zuid-Texas ontbinden de lichamen snel.
Onderzoek naar menselijke resten kost veel geld en de regering in Washington schiet de grensgemeenten, die weinig te besteden hebben, daar niet bij te hulp. De gevolgen zijn triest: veel lichamen worden niet geïdentificeerd en eindigen in een anoniem (massa)graf op het plaatselijke kerkhof. De nabestaanden blijven achter in onzekerheid over wat er met hun geliefde of familielid is gebeurd.
Wetenschappers van de Texas State University willen daar verandering in brengen. Onder leiding van forensisch antropoloog Kate Spradley werkt een team van onderzoekers aan Operation Identification: een project om de gevonden lichamen alsnog een naam te geven.
Operation Identification
De onderzoekers verzamelen de resten die gevonden worden en halen ook anonieme lichamen uit de grond die al begraven waren. In het lab maken ze de botten schoon en proberen ze aan de hand van het skelet de leeftijd, herkomst en het geslacht van het lichaam te bepalen. Daarnaast kijken ze naar spullen, zoals kledingstukken en persoonlijke bezittingen, die in de buurt van de botten zijn gevonden. Dat alles kan waardevolle informatie opleveren aan de hand waarvan de onderzoekers het lichaam kunnen identificeren. Alle informatie komt terecht op een website voor ongeïdentificeerde personen die voor iedereen toegankelijk is.
Wat is een bodyfarm?
De onderzoekers van Operation Identification doen kennis op bij een ‘bodyfarm’, ook wel bekend als ‘lijkenveld’. Dat is een soort openluchtlab in Texas waar men bestudeert hoe lichamen vergaan. Het ziet er luguber uit: een stuk land waar meer dan honderd lijken liggen, in allerlei houdingen en in verschillende staten van ontbinding. Veel lichamen zijn geblakerd door de brandende zon en opgezwollen door bacteriën. De meeste zijn bedekt met een kooi, zodat grote roofdieren er niet bij kunnen komen. Kleinere organismen, zoals insecten en bacteriën, hebben vrij spel.
Voor tv-programma Focus bezoekt Diederik Jekel de bodyfarm. De aanblik en geur van de ontbindende lichamen maken een diepe indruk op hem.
Diederik vertelt over hoe het is om rond te lopen op een bodyfarm. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
De onderzoekers op de bodyfarm leggen het proces van ontbinding nauwkeurig vast, onder andere door de lichamen steeds te fotograferen. Op die manier komen ze meer te weten over hoe een lichaam onder verschillende omstandigheden vergaat. En die kennis kunnen ze dan weer inzetten bij het identificeren van overleden migranten.
Dankzij onderzoek op de bodyfarm kunnen onderzoekers nu bijvoorbeeld beter het ‘post mortem interval’ van een gevonden lichaam inschatten. Dat is de tijd die is verstreken tussen het moment van overlijden en het moment waarop de overledene gevonden wordt. Zo is nauwkeuriger vast te stellen sinds wanneer een lichaam er ligt en aan welke omstandigheden het in de tussentijd is blootgesteld.
Van wie zijn die lichamen?
Op de bodyfarm liggen alleen lichamen van mensen die hun lichaam ter beschikking hebben gesteld aan de wetenschap. Per jaar doneren zo’n honderd mensen hun lichaam aan de bodyfarm. Sommigen doen dat zodat hun familie geen kosten hoeft te maken voor een begrafenis. Maar de meeste mensen willen er vooral de wetenschap mee vooruithelpen.
Let op: de beelden kunnen als schokkend worden ervaren. De hele aflevering is te zien op NPO Start, of bekijk de lange versie van deze rondleiding.
Die kennis komt natuurlijk niet alleen van pas bij het identificeren van omgekomen migranten, maar ook bijvoorbeeld bij het oplossen van moordzaken of het opsporen van vermiste personen. In Nederland zijn wetenschappers nu ook bezig met dit type onderzoek. Onlangs kreeg het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam een forensische begraafplaats, waar het ontbindingsproces van lichamen onder de grond wordt onderzocht. In het Overijsselse plaatsje Den Ham is een terrein waar wordt onderzocht hoe de lichamen van biggen vergaan in de open lucht.
Bij het AMC in Amsterdam vond in maart 2018 een bijzondere begrafenis plaats. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Wat voor onderzoek kun je nog meer doen op een bodyfarm?
Onderzoek naar de ontbinding van lichamen is nuttig voor allerlei wetenschapsgebieden. De Nederlandse archeologe Hayley Mickleburgh onderzoekt op de bodyfarm bijvoorbeeld wat er precies met je botten gebeurt als je begraven wordt. Hoe zakt een skelet in de loop van de tijd in elkaar? Heel precies brengt ze in kaart hoe de gedoneerde lichamen in verschillende houdingen en omstandigheden vergaan: rechtop zittend, begraven in een kuil, of juist in de brandende zon. Om te weten te komen hoe het skelet van een gemummificeerd lichaam uit elkaar valt, begraaft ze een lichaam dat helemaal is ingedroogd doordat het maandenlang in de zon heeft gelegen.
Archeologe Hayley Mickleburgh doet onderzoek naar grafrituelen. Let op: de beelden kunnen als schokkend worden ervaren. De hele aflevering is te bekijken op NPO Start.
Mickleburgh gebruikt de kennis die ze opdoet om meer te weten te komen over grafrituelen van eeuwen geleden in het Caribisch gebied. Werden mensen daar eerst gemummificeerd voordat ze werden begraven? En was het gebruikelijk om graven na een tijdje open te maken en botten te verplaatsen of weg te halen? Ze vertelt erover in een college van de Universiteit van Nederland:
Niet alleen de botten, maar ook de haren van de lichamen op de bodyfarm zijn belangrijk onderzoeksmateriaal. Aan schone haren kun je van alles aflezen, bijvoorbeeld waar de overledene in de afgelopen maanden is geweest en wat hij of zij heeft gegeten. Maar hoe zit dat met haren die vervuild zijn, bijvoorbeeld doordat ze al maanden in de grond hebben gelegen? Forensisch archeologen onderzoeken of we die haren zo goed kunnen schoonmaken dat we er weer bruikbare informatie uit kunnen halen over het leven van de overledene.
Forensisch onderzoeker Isabella von Holstein bestudeert de haren van de gedoneerde Texaanse lichamen. Bekijk de hele aflevering op NPO Start.
Als een lichaam ontbindt in de natuur, heeft dat ook effect op de vegetatie. Dronepiloot Gene Robinson, die met zijn drone regelmatig helpt bij het zoeken naar vermiste personen, weet dat als geen ander. Vanuit de lucht kan hij niet alleen kledingstukken en andere objecten zien, maar ook veranderingen in plantengroei. Het klinkt misschien luguber, maar een lichaam in staat van ontbinding geeft de begroeiing in de directe omgeving een flinke boost. Als ergens het gras en de planten extra groen zijn, kan het dus zijn dat daar een tijdje geleden een menselijk lichaam is vergaan. Dat kan trouwens ook het lichaam van een dier geweest zijn, zegt Robinson, of een zak kunstmest die is omgevallen. Uiteindelijk moet er dus toch altijd iemand onderzoek ter plaatse doen om te kijken wat er precies ligt.
Met zijn drone helpt Gene Robinson bij het zoeken naar vermiste personen. Bekijk de hele aflevering.
Wat levert het onderzoek van Operation Identification op?
Het identificeren van overleden migranten is een moeizaam en tijdrovend proces. Tot nu toe hebben de onderzoekers van Operation Identification dertig lichamen geïdentificeerd.
Voor Zaira Gonzalez heeft het project in ieder geval geleid tot een antwoord op haar vragen. Haar broer, die vanuit Mexico de VS in probeerde te komen, was al jaren vermist. Na lang zoeken herkent Zaira op een foto zijn schoenen, uit de database van Operation Identification. Uit DNA-onderzoek blijkt vervolgens dat de gevonden resten inderdaad van haar broer zijn. Daarmee krijgen Zaira en haar familie eindelijk duidelijkheid over wat er gebeurd is.
Dankzij Operation Identification komt Zaira te weten wat er met haar broer is gebeurd. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Maar helaas gaat het lang niet altijd zo. Om een lichaam te kunnen identificeren hebben de onderzoekers het DNA van familieleden nodig, zodat ze een match kunnen maken. Maar vaak zijn familieleden huiverig om hun DNA af te staan, omdat ze illegaal in de VS verblijven. En of de familieleden die in Midden-Amerika wonen ook toegang hebben tot de informatie uit de database, is maar de vraag.
Wat het project ook lastig maakt, is dat veel lichamen van migranten op privéterrein liggen – uitgestrekte ranches van plaatselijke boeren. De onderzoekers krijgen vaak geen toestemming om daar te zoeken. Daardoor zullen veel lichamen misschien wel nooit worden gevonden.
Hoe zit het met de identificatie van verdronken bootvluchtelingen in Europa?
Ook dichter bij huis, in het Middellandse Zeegebied, komen veel migranten om tijdens hun tocht. We kennen allemaal de beelden van Syrische en Afrikaanse vluchtelingen die zijn verongelukt op zee. Ook de lichamen van deze mensen verdwijnen vaak ongeïdentificeerd in massagraven.
De Amsterdamse antropologe Amade M’charek trok naar haar geboorteland Tunesië om de situatie daar te onderzoeken. In het Tunesische plaatsje Zarzis worden aangespoelde lichamen ongeïdentificeerd op een vuilstortplaats begraven, vertelt ze. M’charek richtte de stichting Drowned Migrant Cemetery op, waarmee ze geld inzamelt voor het realiseren van een fatsoenlijke begraafplaats en voor het registreren van de lichamen.
Ieder jaar komen duizenden bootvluchtelingen om in de Middellandse Zee.
Als het om aantallen gaat, is het probleem in het Middellandse Zeegebied veel groter dan in Texas, vertelt M’charek. Jaarlijks verdinken duizenden vluchtelingen tijdens hun poging om Europa te bereiken. Dagelijks spoelen er mensen aan in Europa en Noord-Afrika. Maar het grootste deel van de lichamen verdwijnt in zee en ontbindt daar.
De identificatie van aangespoelde lichamen komt maar mondjesmaat op gang, op veel plekken ontbreekt de juiste infrastructuur. In Griekenland worden wel hier en daar DNA-monsters afgenomen, en ook in Italië is een project gestart.
Verdronken vluchtelingen identificeren
NTR/NOS - Nieuws en Co, 3 apr 2018
00:00
00:00
Maar ook als er wel DNA-informatie beschikbaar is, zijn de lichamen vaak nog heel moeilijk te identificeren. Als onderzoekers geen idee hebben waar iemand vandaan komt, kunnen ze het DNA namelijk nergens mee vergelijken.
Wat het onderzoek ook moeilijk maakt, is dat er vanuit Europa en de nationale overheden geen financiële steun komt. Er is weinig aandacht voor het identificeren van de doden, zegt M’charek: de politieke goodwill ontbreekt. De aandacht en het geld gaan in eerste instantie uit naar de levende vluchtelingen, en volgens M’charek is dat begrijpelijk. Maar voor de nabestaanden van verdronken vluchtelingen is het van groot belang dat lichamen een naam krijgen.
Susanne Linssen, regisseur van de tv-uitzending van Focus over de bodyfarm, en Amade M'charek waren te gast bij radioprogramma Focus. Beluister het gesprek hier.
In het kort
In Texas worden jaarlijks honderden lichamen van omgekomen migranten uit Midden-Amerika gevonden. De stoffelijke resten zijn moeilijk te identificeren en voor onderzoek is vaak geen geld. Veel lichamen komen daardoor in anonieme graven terecht.
Wetenschappers van de Texas State University zijn het project Operation Identification gestart, waarmee ze de gevonden lichamen alsnog een naam willen geven.
De onderzoekers van Operation Identification doen kennis op bij een ‘bodyfarm’, een soort openluchtlab in Texas waar lichamen ontbinden in de open lucht. Daar komen ze meer te weten over hoe een lichaam onder verschillende omstandigheden vergaat.
Het identificeren van lichamen is een moeizaam en tijdrovend proces. Maar in sommige gevallen lukt het en krijgen de nabestaanden eindelijk duidelijkheid over het lot van hun familielid.
Ook in het Middellandse Zeegebied belanden veel lichamen van omgekomen vluchtelingen ongeïdentificeerd in massagraven. Identificatie komt maar langzaam op gang doordat de politieke goodwill, financiële middelen en juiste infrastructuur ontbreken.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
