Hoe ziet de Chinese droom van Xi Jinping eruit?
Gepubliceerd: 14-3-2018
Laatste update: 10-03-2023
De Chinese president Xi Jinping kan zijn leven lang de leider van zijn land blijven. Daarvoor heeft hij de grondwet laten veranderen. Waarom wil hij dat? En wat houdt de Chinese droom in?
Het Chinese Volkscongres heeft in 2018 een grondwetswijziging goedgekeurd waardoor de 64-jarige Xi Jinping levenslang president kan blijven. Met deze stemming komt een eind aan het grondwetsartikel dat bepaalt dat een president maximaal twee termijnen van vijf jaar mag aanblijven. Deze regel bestaat sinds 1982 en is ingesteld onder het bewind van vide-premier Deng Xiaoping om zo herhaling te voorkomen van de tirannie van Mao Zedong.
Xi, die sinds 2013 president is, heeft nu drie functies voor het leven: hij is ook secretaris-generaal van de Communistische Partij en hij is voorzitter van de Centrale Militaire Commissie. Aan die laatste twee functies is al geen limiet verbonden. In 2023 kiest het Chinese Volkscongres hem voor een derde termijn als president. Volgens China-experts ontpopt Xi zich steeds meer als een dictator.
China-kenner Henk Schulte Nordholt, die het boek China en de Barbaren schreef, noemt Xi Jinping in 2016 al een ‘rode aristocraat’ en een ‘alleenheerser’.
Garrie van Pinxteren waarschuwt voor dictatoriale trekken Xi
Met het oog op morgen - 25 feb 2018
00:00
00:00
Reacties uit het westen op de grondwetswijziging
Het westen reageert voornamelijk kritisch en sceptisch op de grondwetswijziging waarin Xi eeuwig president kan blijven. Zo kopt The Economist kort na de bekendmaking van Xi’s ‘eeuwig for president’ maatregel op de cover: “How the west got China wrong.” Volgens het opinieblad is het westen er ten onrechte van uitgegaan dat China zich wel langzaam zou gaan ontwikkelen tot een democratie en markteconomie zoals we die in het westen kennen. Alleen, aldus het blad: “Niets is minder waar.”
Volgens Henk Schulte Nordholt, auteur van het boek China en de Barbaren gaat dat nooit gebeuren ook:
Volgens Henk Schulte Nordholt kijken we te veel met een westerse blik naar China.
Xi is, aldus The Economist, de meest machtige man op aarde die we de komende tijd goed in de gaten moeten blijven houden.
Waarom is het nodig langer dan tien jaar aan te blijven?
Als er geen grondwetswijziging zou zijn doorgevoerd, dan was Xi tot maximaal 2022 president gebleven. De praktijk leert echter dat de invloed van een president al veel eerder afneemt. Voordat de tweede termijn van vijf jaar ingaat, bij Xi is dat sinds oktober 2017, wordt er namelijk al een opvolger gekozen, zodat deze zich kan inwerken. De opvolger krijgt al snel meer macht en er is zelfs een politieke term voor de huidige president die dan steeds minder invloed heeft: een ‘lame duck’. Dit is een nachtmerrie voor Xi, die voor zijn gevoel pas net begonnen is en nog heel veel plannen heeft. Plannen die China in “2050 een moderne en welvarende en sterk socialistische natie” moet maken, met een “open economie waarin ook buitenlandse investeerders welkom blijven,” aldus Xi in zijn speech tijdens het jaarlijkse Volkscongres van de partij in oktober 2017. Tijdens dat Volkscongres wordt al duidelijk dat er geen opvolger is gekozen. Nu weten we de reden: Xi heeft de komende jaren helemaal geen opvolger nodig.
Economie zonder tegenspraak
De afgelopen jaren heeft China zich ontwikkeld tot tweede wereldeconomie, na de Verenigde Staten. De megasteden en infrastructuur die in razendsnel tempo uit de grond zijn gestampt zijn daar een zichtbare oorzaak en resultaat van. Door het gigantische arbeidspotentieel kan er dag en nacht worden gewerkt.
Die snelheid kennen wij in het westen niet. Maar China kent dan ook geen inspraak van bewoners of zogenaamde polderdiscussies: tegenspraak wordt niet geduld. Om een beeld te krijgen van hoe meedogenloos het er soms aan toe gaat tijdens deze moderniseringsslag in China kan je The Road (2Doc) bekijken van filmmaker Zhang Zanbo. In deze film volgt hij zes jaar lang bouwwerkzaamheden in de provincie Hunan en zien we de invloed op de bewoners in deze streek en de arbeiders die slecht behandeld worden.
Ambities van Xi
- Xi wil corruptie verder aanpakken en hij focust daarbij op de staatsbedrijven. In de afgelopen jaren is hij al flink tekeer gegaan tegen corruptie, vooral binnen de partij. Veel hooggeplaatste politici zijn vastgezet, volgens critici zijn dat vooral Xi’s rivalen. Meer dan een miljoen functionarissen zijn de afgelopen jaren bestraft voor corruptie.
- In 2050 woont driekwart van alle mensen in grote steden. Door de groei van megasteden, waar volop werk is, is de kloof tussen de welvarende stad en het arme platteland de afgelopen jaren enorm gegroeid. Het is Xi’s ambitie om die kloof kleiner te maken, met als doel ook te voorkomen dat er nog meer sociale onrust ontstaat. Die sociale onrust zou overigens ook kunnen ontstaan als gevolg van de verdere economische hervormingen die Xi wil doorvoeren. Of als gevolg van de handelsoorlog die president Trump van de Verenigde Staten in zijn termijn tegen China voerde.
- Die hervormingen richten zich vooral op het groener maken van de ‘oude’ industrie (zoals de staal- en kolenindustrie in met name het noorden van China). Dit is nodig omdat door de vervuiling van deze bedrijven en de explosieve bevolkingsgroei het leven in de megastad steeds meer onder druk staat. En niet alleen in de stad. Het hele land kent grote milieuproblemen naast de staalindustrie, onder andere ook door intensivering van de landbouw en de uitstoot van stikstof. Xi belooft met strengere milieuwetgeving te komen.
Smog China
- Xi vreest dat door deze hervormingen ontslagen gaan vallen en daarmee sociale onrust ontstaat. Die zou wel eens gevoed kunnen worden via social media. De controle op internet voert hij steeds verder op. De Chinese cybercontrole is de grootste ter wereld.
- Xi wil in 2025 wereldleider zijn op het gebied van kunstmatige intelligentie.
- Tenslotte wil Xi doorgaan met het verstevigen van de militaire positie van China ten opzichte van Rusland en de Verenigde Staten. Hij wil de 'afvallige' provincie Taiwan weer inlijven en heeft nog wat conflicten over eilandjes in de Stille Zuidzee op te lossen met buurlanden.
Om dit alles voor elkaar te krijgen heeft China ‘rust en stabiliteit’ nodig, de belangrijkste reden waarom Xi langer door zou willen gaan. Het land verandert onder Xi's leiding van een autoritaire naar een totalitaire staat. Volgens meerdere experts ambieert Xi de Mao van de 21e eeuw te worden. Maar waarom? Hebben we niet van Mao geleerd welke desastreuze gevolgen een eenmansleiderschap kan hebben?
Wie was Mao en waarom lijkt Xi op hem?
Mao was oprichter van de Volksrepubliek China, leider van de communistische partij van 1949 tot aan zijn dood in 1976. Hij komt aan de macht na een burgeroorlog met de nationalisten die onder leiding staan van Chiang Kai-Shek.
Polygoon journaal over de opmars van het communisme in China.
Mao regeert decennia lang met harde hand en neemt enkele, voor de Chinese bevolking, desastreuze maatregelen. Een daarvan is de ‘Grote Sprong Voorwaarts’ (mei 1958). Mao wil in die tijd China in hoog tempo tot een economische supermacht maken.
Daarnaast roept Mao op tot het bestrijden van de ‘Vier Pesten’: mussen, vliegen, muskieten en ratten. De bevolking krijgt de opdracht om zoveel mogelijk mussen te elimineren, omdat deze vogels graankorrels eten. Het uitroeien van mussen blijkt geen slimme zet, want ze voorkomen ook landbouwplagen. De oogst mislukt en een grote hongersnood is het gevolg. Miljoenen mensen komen om. Het is de ergste hongersnood ter wereld.
De mislukte oogsten hebben desastreuze gevolgen voor de Chinese bevolking.
De intellectuele elite is oppermachtig geworden na de mislukkingen rond de Grote Sprong Voorwaarts en om zijn eigen macht weer te herstellen probeert Mao hen uit de weg te ruimen. Hij verzint daarvoor een nieuw plan: de ‘Culturele Revolutie’ (1966-1976). Maoïstische en Socialistische principes moeten weer het uitgangspunt worden en alles wat riekt naar geld verdienen en bourgeoisie is niet veilig meer. Tempels, kloosters en historische stadscentra, opera, theater, muziek en beeldende kunst worden vernietigd. Miljoenen mensen, onder wie professoren, musici, monniken en fabrieksdirecteuren, worden vervolgd, vermoord of gemarteld.
Veel beeld uit die periode is er niet, Mao zit niet te wachten op journalisten. Het lukte VPRO-televisiemaker Roelof Kiers als eerste Nederlandse journalist toegang te krijgen tot China. Hij ziet hoe in het onderwijs de nadruk ligt op praktijk en minder op de theorie.
Mao komt in deze periode met een soort eigen bijbel, het zogenaamde ‘Rode Boekje’. Iedereen moet het in huis hebben en de regels die er in staan opvolgen. In die tijd, 1966, sluit Mao alle universiteiten.
Eind jaren zestig ziet het leger in dat de Culturele Revolutie niet werkt. Soldaten nemen communes en scholen over. De relatie met het buitenland belandt op zijn dieptepunt. Er zijn dan al zeker anderhalf miljoen mensen vermoord. Mao’s gezondheid laat hem in de steek en op 9 september 1976 overlijdt hij. Hij laat een ontredderd land achter.
Ondanks deze grote tegenslagen is de oprichter van de Volksrepubliek ruim veertig jaar later nog altijd razend populair. Zelfs bij Xi, die hem recent een “groot figuur” noemde.
Opvallend, want ook hij is in zekere zin slachtoffer van Mao’s daden. Xi Jinping wordt namelijk, net als ruim een miljoen stadsjongeren uit de elite, tijdens de revolutie naar het platteland gestuurd om daar op het land te werken. Hij leeft jaren in een grot in het noordoosten van China.
Xi bedrijft net als Mao persoonlijkheidspolitiek, terwijl de leiders na Mao meer partijpolitiek uitvoeren. Je ziet dat onder meer terug in de reclameborden van Xi langs de kant van de Chinese snelweg, met daarop ‘zijn’ slogan: de Chinese droom. Die luidt: “Wanneer alle Chinezen samenwerken dan zouden ze de grote opstanding van de Chinese natie waar kunnen maken.”
Ruben Terlou ziet hoe kinderen en volwassenen nog steeds positief over Mao Zedong denken.
Fotograaf, arts en presentator Ruben Terlou reist in 2016 voor de VPRO door China en ziet hoe onder Xi’s bewind jonge kinderen leren van Mao en het patriottisme met de rode paplepel krijgen ingegoten. Hij hoort hoe ze in China Mao’s daden beoordelen. De miljoenen doden door honger en geweld wordt geschaard onder de dertig procent verkeerde dingen die hij deed. De overige zeventig procent - zo luidt het officiële overheidsstandpunt – heeft Mao goed gedaan.
Wat leert Xi van zijn andere voorbeeld, Deng Xiaoping?
Ondanks zijn overeenkomsten met Mao Zedong wordt Xi vaker neergezet als een nieuwe Deng Xiaoping (1904-1997). Deng is degene die de puinhopen die Mao achterlaat weer opraapt en China voor het eerst laat experimenteren met het kapitalistische systeem en het aantrekken van buitenlandse investeerders. Hij zet rond 1980 vier ‘Speciale Economische Zones’ op. Boeren krijgen het recht om hun eigen producten te verbouwen en te verkopen. Het zijn de eerste stappen naar het ‘nieuwe’ China.
Sinoloog E Vermeer geeft duiding bij overlijden Deng Xiaoping
Deng vindt dat “wie het in zich heeft rijk mag worden” en “door het socialistische systeem zou alle rijkdom toch wel redelijk eerlijk worden verdeeld.” Dat laatste blijkt in de praktijk niet zo te werken. De kloof tussen arm en rijk is enorm in China: het aantal miljonairs groeit nergens sneller dan in dit land.
Xi spreekt zich altijd scherp uit tegen de "extravagante levensstijl en overmatige consumptie" en pleit voor een meer "sober leven". Als je de beelden ziet die Ruben Terlou maakt over miljonairs in China, dan lijkt het erop dat deze groep zich weinig van hem aantrekt.
Volgens maandblad Quote zijn er eind 2016 1,58 miljoen Chinezen met een vermogen van minstens 10 miljoen renminbi (zo’n 1,3 miljoen euro). Een decennium geleden waren er slechts 180,000.
Xi streeft net als Deng ‘een moderne en welvarende en sterk socialistische natie’ na, met een open economie waarin ook buitenlandse investeerders welkom blijven. Net als Deng wordt Xi overigens vaak neergezet als een man van het volk, familieman en liefdevolle echtgenoot. Niet voor niets luidt zijn bijnaam ‘Xi Dada’ - oom Xi. Maar hij is wel een strenge oom.
Welke kritiek heeft het westen op Xi?
Xi’s tijdperk wordt ook getypeerd door ‘extreme controle en nationalisme’. Die extreme controle blijkt ook tijdens het zerotolerance beleid vanaf de Covid-19 uitbraak in 2020. Naar schatting 280 miljoen Chinezen zijn onderworpen aan strenge lockdowns; met voedseltekorten en grote gezondheids- en economische schade tot gevolg. Illustrerend is ook de aanhoudende onderdrukking van minderheden, het niet bestaan van persvrijheid, de vervolging van advocaten en het controleren van internet en de sociale media.
Onderdrukking minderheden
De Volksrepubliek China erkent in totaal 56 officiële etnische groepen, waarvan de Han-Chinezen veruit de grootste groep zijn met 92 procent van de totale bevolking van 1,3 miljard mensen. Hoe het leven eruit ziet voor een minderheidsgroep kreeg Paul Rosenmöller te horen tijdens zijn reis door het Chinese Kashgar, een gebied waar overwegend Oeigoeren wonen. In Wij zijn vrij in een kooi (12 juli 2009) ontmoet hij vooral een heel bang en onderdrukt volk:
In China ontmoet Paul Rosenmöller verschillende minderheden en hij loopt daar telkens tegen beperkingen aan.
Vrijheid van meningsuiting
Behalve minderheden, journalisten en mensenrechtenactivisten zijn ook hiphoppers minder enthousiast dat Xi nog langer blijft. Hij verbiedt namelijk de vertoning van ‘smakeloze’ hiphopmuziek op de staatstelevisie. En dat terwijl hiphop in China juist enorm populair is geworden, mede dankzij de talentenshow Rap of China. Hiphop die wij heel mainstream zouden vinden. Maar artiesten mogen voortaan alleen nog rappen over de glorie van de Chinese Communistische Partij.
Xi maakt zelf ook een rap: rap over je eigen succes. Je politieke plannen en succesjes verkopen via een rap. President Xi Jinping en zijn kompanen voeren het uit en het blijkt een echte hit. Zodra de rap online staat en via de Chinese staatszender CCTV wordt verspreid, gaat de clip viral. De rap gaat over marktgerichte hervormingen, Xi's gevecht tegen corruptie ('we hebben de tijgers aangepakt'), smog en vervuiling.
Raymond Verhoef, hiphopliefhebber en maker van de documentaire Beijing Rebels, vertelt in Bureau Buitenland wat dit nieuwe verbod voor de hiphopcultuur in China betekent.
Raymond Verhoef over verbod op hiphop in China
Bureau Buitenland - 29 jan 2018
00:00
00:00
Groeit China uit tot wereldmacht?
Volgens Xi is de huidige wereldorde niet meer van deze tijd. Hij roept in een toespraak in 2022 op te komen tot een Global Security Initiative. De veiligheid in de wereld zou op 'ondeelbare veiligheid' gebaseerd moeten zijn, zoals ook de Russische president Poetin propageert.
China investeert al decennia lang miljarden in een nieuwe zijderoute (Belt Road Initiatie). Hieraan zijn inmiddels 140 landen economisch verbonden waarmee China zijn invloed in Azië, Afrika en Zuid-Amerika flink weet uit te breiden. Ook groeit China's militaire macht door de aanleg van militaire havens en de komst van een derde vliegdekschip. Hierdoor neemt de vrees in het westen toe dat China de controle over de Zuid-Chinese zee wil krijgen en het ook de afvallige provincie Taiwan weer zal willen inlijven. Ontwikkelingen die door het westen en de NAVO steeds meer als een bedreiging worden gezien voor de internationale orde.
Met straaljagers en bommenwerpers vliegt China provocerend langs de Taiwanese grens. Zij vinden dat Taiwan bij hen hoort, maar de VS houdt hen militair de hand boven het hoofd. Welke rol speelt Taiwan in de geopolitieke twist tussen deze twee supermachten?
In het kort
De Chinese president Xi Jinping heeft de grondwet laten wijzigen waardoor hij nu levenslang aan de macht kan blijven.
Hij wil dat omdat hij grootse plannen heeft om van China in 2050 een moderne, welvarende en sterk socialistische natie te maken.
Volgens het westen ontpopt Xi zich steeds meer tot een alleenheerser. Zijn hang naar persoonlijk leiderschap doet denken aan Mao Zedong, die van 1949 tot aan zijn dood in 1976 aan de macht was. Mao regeert met harde hand en miljoenen mensen sterven door hongersnood of doordat Mao ze uit de weg ruimt omdat ze voor hem te bedreigend zijn. Xi noemt Mao een “groot figuur” en doet net als hem aan persoonlijkheidspolitiek.
De eerste stappen voor een ‘nieuw’ China werden in de jaren tachtig gezet door Deng Xiaoping. Xi zet dat door en maakt in navolging van hem van China een kapitalistisch land met een socialistisch sausje.
De laatste jaren profileert Xi's China zich steeds meer als een economische, politieke en militaire wereldmacht.