Hoe ontstond hiphop?

Na het afschaffen van de slavernij (1865) ontstaan andere vormen van ritmische spraakzang in de Afro-Amerikaanse gemeenschap. In de jaren twintig van de vorige eeuw ontstaat bijvoorbeeld de jazz poetry, een moderne vorm van dichten (met of zonder muzikale begeleiding) geïnspireerd op de vrije ritmes en de voorliefde voor improvisatie in de jazzmuziek. Bovendien strijden jazzpoëten als Langston Hughes voor emancipatie van Afro-Amerikanen, en keren ze zich in hun gedichten en verhalen tegen racisme en discriminatie in de samenleving – dat is in de jaren twintig nog zeer ongebruikelijk.

In de jaren zestig worden de zwarte burgerrechtenbeweging en het verzet tegen racisme steeds groter. Zwarte protestdichters als Gil Scott-Heron en de groep The Last Poets, opgericht op de verjaardag van activist Malcolm X,  houden politiek bewuste voordrachten met kale percussie als muzikale basis. Ook brengt funkmeester James Brown in de jaren zestig een aantal platen uit die later zeer invloedrijk zouden blijken voor hiphopproducers. De solo van zijn drummer Clyde Stubblefield in het nummer ‘Funky Drummer’ zal later vaak ‘gesampled’ worden in rapnummers.

Sommigen zeggen dat de beroemde bokser Cassius Clay (ook bekend als Muhammad Ali) in feite aan het rappen is voordat hij het opneemt tegen Sonny Liston op 25 februari 1964. Door die overwinning wordt hij de jongste zwaargewicht kampioen tot dan toe. Vóór de wedstrijd probeert Clay zijn tegenstander te intimideren door al ritmisch rijmend op te scheppen over hoe hij Liston precies in elkaar gaat slaan.

Op Jamaica is ondertussen een belangrijke, veel directere prelude van de hiphopcultuur ontstaan. In de getto’s van hoofdstad Kingston organiseren dj’s straatfeesten waarbij ze niet meer nodig hebben dan een generator, draaitafels en enorme speakers op een truck (een zogeheten sound system).

Maar zoals vaker in de geschiedenis van de popmuziek, blijkt deze verpaupering een vruchtbare voedingsbodem voor allerlei nieuwe creatieve uitingen. Omdat de bewoners van The Bronx de clubs in andere delen van de stad niet kunnen betalen, gaan ze hun eigen feesten organiseren in kelders of op straat. Net als in Kingston zetten dj’s hun sound system ergens op straat neer om een block party (straatfeest) uit de grond te stampen. Eén van hen is Kool Herc, in 1956 geboren als Clive Campbell in Kingston. Op zijn elfde emigreert hij naar de Verenigde Staten en in de jaren zeventig begint hij op te treden als dj.

11 augustus 1973 gaat de boeken in als de geboortedag van hiphop. De locatie is een verjaardagsfeestje aan 1520 Sedgwick Avenue in New York. Kool Herc, de broer van de jarige, staat achter de draaitafels. Dames betalen vijfentwintig cent entreegeld, heren vijftig cent.

Kool Herc heeft tijdens eerdere optredens goed gelet op de publieksreactie. Het viel hem op dat het publiek vooral losging op instrumentale stukken van de funk- en latinplaten die hij draait, de zogeheten drum breaks. De meeste dj’s gebruiken twee draaitafels om twee platen soepel aan elkaar te mixen zonder dat er een stilte valt, maar Kool Herc bedenkt een andere techniek. Hij heeft twee platen op zijn draaitafels liggen waarvan hij precies weet waar de drum breaks zitten, speelt de break van de eerste plaat en schakelt dan snel naar die van de volgende zodat hij één eindeloze break creëert. Hij noemt zijn uitvinding de Merry Go-Round (draaimolen). 

Nooit eerder heeft Kool Herc zoveel mensen voor zijn neus gehad als tijdens het feest van zijn zus – ook al zijn het er hooguit vijftig – en nooit eerder had hij zo’n krachtig geluidssysteem. De Merry Go-Round slaat in als een bom. “Dit eerste hiphopfeest heeft de wereld veranderd,” zegt Kool Herc er later over.

Ook andere dj’s als Grandmaster Flash en Afrika Bambaataa beginnen te experimenteren. Zij bouwen voort op de basis die Kool Herc heeft gelegd en bedenken continu nieuwe technieken. Zo wordt ook het ‘scratchen’ rond deze tijd bij toeval uitgevonden, door DJ Grand Wizard Theodore. Hij is (zo gaat althans de mythe) op zijn kamer aan het oefenen met zijn draaitafels. Zijn moeder schreeuwt vanuit de deuropening naar hem of het wat zachter kan. Om haar te kunnen horen zet hij de plaat stil door zijn hand erop te houden, en terwijl zijn moeder doorpraat beweegt hij zijn hand ongeduldig op en neer. Geïntrigeerd door het geluid wat daardoor ontstaat, begint hij verder te experimenteren met de techniek, die later door veel dj’s gebruikt zal worden.

Ook graffiti (met verfspuitbussen aangebrachte afbeeldingen in de openbare ruimte) wordt vaak gezien als een onderdeel van de hiphopcultuur. Eind jaren zestig beginnen zowel activisten als bendeleden hun territorium af te bakenen door muren te taggen (labelen) met hun eigen logo of (bij)naam. Al snel ontstaat een wijdverbreid systeem van sociale codes en regels dat alleen begrijpelijk is voor graffiteurs zelf – door veel ‘gewone’ burgers wordt graffiti afgedaan als vandalisme.

De link tussen hiphop en graffiti wordt vooral gelegd omdat dezelfde mensen zich ermee bezighouden. Zo ontstaat langzamerhand één subcultuur. Waar b-boyen het fysieke aspect van hiphop is, is graffiti het visuele element. Maar niet iedereen ziet dat verband: onder meer Grandmaster Flash heeft zich afgevraagd wat het een eigenlijk met het ander te maken heeft.

Het tegenwoordig meest bekende onderdeel van de hiphop – rap – ontstaat vreemd genoeg het laatst. Wel bestonden er al MC’s (masters of ceremony oftewel ceremoniemeesters) die de dj introduceren en het publiek opzwepen. Gaandeweg ontstaat het gebruik onder MC’s – of rappers, zoals ze vanaf dat moment ook genoemd worden – om op de maat van de muziek een geïmproviseerde tekst te rijmen.

Wie uiteindelijk de term hiphop bedenkt, is niet duidelijk. Meestal wordt de term toegeschreven aan de MC Keith Cowboy (een lid van rapgroep Grandmaster Flash and the Furious Five). Cowboy zou de term bedacht hebben om de draak te steken met een vriend die zich net had aangesloten bij het leger. ‘Hiphop’ is zijn imitatie van het ritme waarin soldaten marcheren. “Hip-hop-hip-hop,” schreeuwt hij als een sergeant op het afscheidsfeestje van zijn vriend, om hem eraan te herinneren dat zijn dagen als een vrij man voorbij zijn. 

Het is uiteindelijk Afrika Bambaataa die – desgevraagd door een journalist – dj’en, rappen, b-boyen en graffiti samenvoegt onder de noemer ‘hiphop’.

Disco is sowieso belangrijk voor de vroege hiphop: voordat de term hiphop in zwang raakt staat de stijl bij het grote publiek bekend als ‘disco rap’. Platenmaatschappijen ruiken dollars en brengen allerlei novelty songs uit om een graantje mee te pikken. Zo is er zelfs een vroeg Nederlandstalig voorbeeld: 'Repperdeklep' van Danny Boy uit 1980 ("Repperdeklep, ik vind het o zo stom dat ik altijd huiswerk heb"). Het voorbeeld voor dit nummer is ‘Rap-O Clap-O’ van Joe Bataan uit datzelfde jaar, dit jaar uitgelicht in het programma Top 200 a gogo. Vooral in Europa wordt het een grote hit. In Nederland komt het nummer op 2 en blijft het negen weken in de Top 40 staan. “How the hell kan het een hit zijn?” vraagt Joe Bataan als zijn platenmaatschappij hem vertelt zijn koffers te pakken en naar Nederland te vliegen. “Het is pas een week uit!”  

In de jaren tachtig verschuift hiphop van muziek die live gemaakt wordt op feesten naar muziek die opgenomen en uitgebracht wordt. Afrika Bambaataa brengt in 1982 ‘Planet Rock’ uit, waarvoor hij een sample gebruikt uit het nummer ‘Trance Europe Express’ van de Duitse elektronica-pioniers Kraftwerk. De ‘electro rap’ is geboren. De zware drums komen uit de nieuwe Roland 808-drumcomputer, die zeer populair wordt onder hiphopproducers. 

De vroege hiphop gaat nog vooral over feesten. De hit ‘The Message’ van Grandmaster Flash and the Furious Five (ook een voorbeeld van electro rap) laat zien dat hiphop ook maatschappijkritisch kan zijn. "It's like a jungle sometimes / It makes me wonder how I keep from going under" is de sleutelzin van het nummer over geweld, drugs en armoede in de grote stad. Deze stroming wordt aanvankelijk genoemd naar dat nummer: message rap. Eind jaren tachtig wordt Public Enemy de vaandeldrager van het genre. Tegenwoordig wordt deze term nauwelijks meer gebruikt, maar sociaal bewuste hiphop wordt nog volop gemaakt door rappers als Kendrick Lamar. 

Datzelfde geldt voor gangstarap, rappers voor wie het juist om het gangsterleven zelf draait. De groep N.W.A. maakt het genre eind jaren tachtig groot met nummers als ‘Fuck tha Police’ en ‘Gangsta Gangsta’ van het album Straight Outta Compton (1987). Het is deze stroming die niet alleen het meest controversieel is, maar ook commercieel het succesvolst wordt. Juist door de provocerende teksten wordt gangstarap populair bij jongeren. De stijl wordt zo groot dat twee achtereenvolgende Amerikaanse presidenten – George H.W. Bush en Bill Clinton – zich er bezorgd tegen uitspreken. Iets wat de verkoop natuurlijk alleen maar stimuleert.

De periode van eind jaren tachtig tot en met begin jaren negentig wordt ook wel de golden age (gouden eeuw) van de hiphop genoemd vanwege de vele nieuwe stijlen die ontstaan. Rappers als LL Cool J, Run DMC en Beastie Boys combineren hiphop met rock en spreken daarmee een nieuw publiek aan. De groepen De La Soul, Gang Starr, Eric B. & Rakim en A Tribe Called Quest maken juist een vloeiender stijl door veel samples uit jazz- en R&B-muziek te gebruiken.