Wat is het boeddhisme?

Hij gaat naar een woud en begint daar diep na te denken over waar het in het leven nu echt om gaat. Dat wordt vaak meditatie genoemd. Hij onderzoekt dat op vele manieren. Zo hongert hij zichzelf heel erg uit tot hij heel mager wordt. Maar dat werkt niet. Op een dag hoort hij hoe een muziekleraar tegen zijn leerling zegt dat hij de snaar van een instrument niet te slap moet spannen, want dan kan je niet spelen. Maar ook niet te strak, want dan knapt hij. Dat opent de prins de ogen. Hij kiest voor een middenpad. Je moet niet te streng zijn, maar ook niet te los. 

Hij gaat naar een grote boom en neemt daar plaats. Hij blijft daar zitten tot hij het allerhoogste inzicht krijgt. Op dat moment krijgt hij de naam ‘Boeddha’. Dat betekent: ‘verlichte’ of ‘ontwaakte’. Vanaf die tijd heeft hij heel goed door hoe het leven in elkaar zit en wat je als mens kan doen. 

De Boeddha begint te preken en met allerlei mensen te spreken. Hij ontmoet koningen, ministers en politici van zijn tijd, maar hij spreekt ook met gewone mensen. Hij vindt dat iedereen recht heeft op wat hij aan wijsheid heeft ontdekt. Hij sticht een grote gemeenschap van monniken. En later ook een van nonnen. Dat zijn mensen die hun leven wijden aan het boeddhisme. Er zijn ook mensen die hem als leek volgen. Dat wil zeggen dat ze zijn leer aanhangen en hem ook steunen, maar geen monnik of non worden.

Later zijn er allerlei andere teksten geschreven. Die bevatten dan misschien niet de authentieke woorden van de Boeddha, maar ze gaan in op nieuwe vragen van de mensen uit die tijd. Dat was namelijk iets wat de Boeddha heel belangrijk vond: je moet altijd ingaan op de vragen die een mens heeft, die een maatschappij heeft.

Dat kunnen vragen zijn die in de tijd van de Boeddha helemaal niet speelden, maar die in latere tijden wel belangrijk werden. De Boeddha vond het belangrijk dat de monniken daar aandacht voor hadden. Die openheid van de Boeddha voor nieuwe vragen en problemen is een bron van veel discussies en nieuwe ontwikkelingen in het boeddhisme.

Bijna alle boeddhisten geloven in karma en in reïncarnatie. Dat wil zeggen dat jouw goede daden hun gevolg hebben in goede en gunstige resultaten in je volgende leven. En slechte daden hebben slechte resultaten. Boeddhisten zijn in Azië dan ook heel erg bezig met hun volgende leven. Ze geven bijvoorbeeld veel aan kloosters en aan monniken en nonnen. 

Veel boeddhisten doen daarnaast aan meditatie, maar dat doen ze lang niet allemaal. Heel bijzonder van het boeddhisme is dat het zich altijd aanpast aan nieuwe omstandigheden en nieuwe maatschappijen en tijden. Het boeddhisme is wat dat betreft heel flexibel. Hat kan daarom ook heel erg verschillen per land. 

Veel boeddhisten doen aan een vorm van meditatie. Ze bestuderen daarvoor teksten en ze volgen de preken van boeddhistische leraren. Sommige boeddhisten blijven heel lang in een klooster als monnik of non, anderen blijven maar kort. 

Boeddhisten vereren de afbeelding van de Boeddha in de vorm van schilderingen of beelden. Ze vereren ook de resten van zijn lichaam. Die resten heten relikwieën. Boeddhisten hebben veel tempels en ook veel pelgrimsplekken waar de Boeddha zou zijn geweest. 

De belangrijkste feestdag vindt plaats in het voorjaar. Dan gedenken boeddhisten over de hele wereld de geboorte, de verlichting en de dood van de Boeddha. Dit feest wordt vaak ‘Vesak’ of ‘Boeddha dag’ genoemd.

Er zijn ook andere feesten, die verschillen per gebied. Zo is het in veel boeddhistische landen de gewoonte dat jongens een korte tijd als monnik leven. Ze worden dan aangekleed als prins, net als de Boeddha zelf in zijn jeugd. Eenmaal in het klooster wordt het haar geschoren en wordt de mooie kleding uitgedaan. De jongens krijgen dan de eenvoudige kleren aan van de monniken. Vaak viert de familie of de hele buurt dan een groot feest. 

Dit feest geldt alleen voor jongens, maar er zijn variaties waaraan ook meisjes meedoen. Zo is het in Myanmar de gewoonte dat als de jongens naar het klooster gaan de meisjes meegaan en oorringetjes krijgen. De meisjes blijven niet in het klooster, maar gaan weer terug naar huis. Er zijn meer van dit soort rituelen voor meisjes in verschillende landen in Azië. 

De tweede grote school heet Mahayana (‘groot voertuig’). Binnen deze school gaat het erom dat je de wijsheid en mededogen ontwikkelt zoals een Boeddha die heeft. Heb je die eenmaal bereikt dan moet je die uitdragen naar alle levende wezens toe, dus niet alleen mensen, ook naar dieren en planten. Mahayana is daarom heel sociaal ingesteld. 

Deze school vind je vooral in Nepal, Tibet, Mongolië, China, Japan, Zuid-Korea, Japan en grote delen van Vietnam. Resten van deze school vind je ook in Cambodja, Thailand en Indonesië. Zenboeddhisme is een onderdeel van deze grote school.

De derde grote school heet Vajrayana (‘bliksemflits-voertuig’ of ‘diamanten voertuig’). Binnen deze school vinden de monniken dat je de wijsheid van de Boeddha ook kunt bereiken met uitvoerige rituelen. Heel belangrijk daarbij is het telkens weer herhalen van krachtige woorden (mantra). Deze school vind je, tegelijk met Mahayana in Nepal, Tibet, China, Mongolië, Japan en Zuid-Korea.

Tegenwoordig is er ook veel boeddhisme buiten Azië. Soms wordt dit met een verzamelterm aangeduid: Navayana, het ‘nieuwe voertuig’. Binnen dit boeddhisme staat de meditatie centraal. 

Mensen in het Westen zijn meestal geen monnik of non, maar doen aan meditatie omdat het hen rust of geluk geeft. Deze mensen noemen zichzelf lang niet altijd boeddhist, maar combineren hun meditatie bijvoorbeeld met christendom. Het komt ook voor dat ze wel mediteren, maar dat ze dat doen zonder geloof. Of ze noemen zich atheïst.