Wie was Annie M.G. Schmidt?

Als achtjarige heeft Annie — die toen nog ‘Zus’ werd genoemd — een heel wat minder florissant leven. Ze wordt op 20 mei 1911 geboren als Anna Maria Geertruida Schmidt in het, volgens haar moeder, naargeestige Zeeuwse dorpje Kapelle, waar Anna’s vader dominee is. In het gezin zijn eerder twee meisjes geboren, die beiden ook Anna Maria Geertruida heetten en die beiden zijn overleden. De derde Anna Maria Geertruida blijft in leven.

Anna is een buitenbeentje en een moederskindje. Truida Schmidt, haar dominante moeder, is haar steun en toeverlaat. Maar leeftijdsgenootjes moeten weinig van Anna hebben. Ze draagt de verkeerde kleren, ze is te slim en te verlegen is en ze spreekt vreemd. Zelf vindt Annie zich ‘een lelijk eendje’. “Uitgelachen worden… mijn lot op school. Mijn matrozenkraagje, mijn leren laarsjes, mijn verkeerde uitspraak van het Zeeuws met een brouwende rrrr, dat alles was anders en dus gek en dus lachwekkend,” schrijft Annie M.G. Schmidt zelf in haar autobiografie Wat ik nog weet (1992). “Ik voelde hun koude minachting.” Ze heeft wat ze zelf noemde “een hele nare ongelukkige jeugd". Annie leert “treurig te lachen” als overlevingsmechanisme.

In de anekdotes die Annie M.G. Schmidt later over haar leven vertelt komt altijd terug dat ze pas rond haar zesendertigste gaat schrijven. Volgens haar biografe Annejet van der Zijl is dit niet waar: al op jonge leeftijd begint Zus met het schrijven van verzen en liedjes. Als ze veertien jaar is, krijgt haar moeder een brief van niemand minder dan de beroemde Tachtiger Willem Kloos, aan wie de trotse Truida de gedichten van Annie had laten lezen. Kloos vindt dat Annie ‘waarachtige aanleg’ had.

Als puber blijft Annie lijden onder haar mollige onaantrekkelijke uiterlijk. Ze is gefascineerd door erotiek, maar de jongens die zij begeert zien haar niet zitten, al zijn er wel — zoals ze later aan een interviewer zou vertellen — “duffe kleine miezers met brillen op.”

Nadat Annie haar eindexamen haalt aan de HBS gaat ze notarieel recht studeren in Den Haag. Haar acht jaar oudere broer Wim introduceert haar in het Haagse studentenleven, waar Annie opgaat in de wereld van feesten en seks. Ze wordt verliefd op een jongen, maar die blijkt homo te zijn, precies zoals jaren later in Annies musical Foxtrot een plattelandsmeisje in de ban raakt van een homoseksuele jongen die haar zwanger maakt. De hoofdpersoon wordt in het theaterstuk gered door een miskraam. Of dit in het echt ook zo gaat, is — volgens Annejet van der Zijl — onduidelijk. Er zijn aanwijzingen dat Annie M.G. Schmidt een abortus ondergaat, maar later gaat ook het verhaal dat het kindje ter adoptie is afgestaan.

Verzetskrant Het Parool neemt Annie M.G. Schmidt — die zich heeft bewezen als bibliothecaresse — aan als documentaliste, een baan waarvoor ze eigenlijk te chaotisch is. Werken voor de krant bevalt haar zeer, al voelt ze zich net als op school wederom een buitenbeentje. “Dat schuwe en verlegen mevrouwtje” zoals ze zichzelf noemt. Bij een bijeenkomst van de personeelsvereniging — medio 1946 — is er een geïmproviseerd cabaret, waar onder andere de door Annie hevig bewonderde Simon Carmiggelt aan meedoet. Annie zelf laat ook een paar zelfgeschreven nummers horen. De medewerkers van Het Parool weten niet wat hen overkomt: die grijze muis van Documentatie schrijft prachtige teksten. Het wordt haar doorbraak.

Niet lang daarna wordt het journalistencabaret De Inktvis geboren, met Annie als een van de spillen. Men begint te toeren en het gezelschap komt op de radio. Wederom raakt Annie zwanger, waarna ze de vrucht laat aborteren. Niet lang daarna durft ze het aan een contactadvertentie te zetten. Een van de mannen die hierop reageert, is de getrouwde chemicus Dick van Duijn, die erg verliefd op haar wordt. In 1951 wordt hun zoon Flip geboren, maar het duurt tot 1954 voor Annie en Dick daadwerkelijk gaan samenwonen, in een villa die Annie nieuw laat bouwen in het Zuid-Hollandse Berkel en Rodenrijs. Ze doet dit van het geld dat ze inmiddels heeft verdiend met het schrijven van kinderboeken en liedjes.

Het vele schrijven valt haar zwaar en roem vindt ze “afschuwelijk”. Ze schrijft nooit voor haar plezier. “Neen, ik ben geen ware schrijver,” tekent ze op, “ik ben een inktbeamte. Ik schrijf omdat het moet. Al mijn geesteskindjes waren moetjes.” Aan een fan schrijft ze: “Er zijn twee motieven van waaruit U moet schrijven: 1. geld. 2. plezier in schrijven. Wilt U de rangorde omdraaien, mij best wanneer Uw heimelijke hoofdmotief maar niet is: erkenning. Ik kan het weten want ik lijd aan over-erkenning en de roem komt me de neus uit.”

Annie M.G. Schmidt verhuist terug naar haar geliefde Amsterdam, maar hoewel zij na de dood van Dick nog redelijk veel publiceert, haalt ze niet meer haar oude niveau. Dat deert niet, want zo langzamerhand heeft ze zich ontpopt als een mediagenieke persoonlijkheid die zijn weerga niet kent en die nooit te beroerd is een smeuïge of pittige uitspraak te doen. Ze geeft een groot aantal interviews en optredens, verschijnt op feesten en weet jongere theatermakers en aanbidders aan zich te binden. “De leukst te interviewen persoon van Nederland,” noemt een journalist haar.

Op de internationale kinderboekenbeurs van Bologna in 1988 wordt bekend gemaakt dat ze de Hans Christian Andersenprijs heeft gewonnen, de Nobelprijs voor kinderliteratuur, een prijs waar ze verguld mee is. In haar dankwoord spreekt ze de beroemde sprookjesschrijver direct aan: “Dear Hans, I have been an ugly duckling for a long time, now I am an old and ugly swan. But still a swan.”