Hoe ontstond de bankencrisis en volgt er een nieuwe?
Hoe ontstond de bankencrisis en volgt er een nieuwe?
Laatste update: 03-11-2023
Tussen 2007 en 2013 komen talloze banken ter wereld in zwaar weer omdat ze hebben gesjoemeld met hypotheken: de bankencrisis. Het is de vraag of de maatregelen die zijn genomen kunnen voorkomen dat er weer een bankencrisis uitbreekt.
Redacteur: Laurens Bluekens
Wat is de bankencrisis?
Tussen de eerste bankencrisis in de jaren nul en het omvallen van enkele banken in 2023 zit een verschil. De eerste vloeit voort uit de kredietcrisis, die in 2007 begint. De crisis in 2023 komt door de gestegen rente waardoor geld lenen duurder wordt. Ook wordt er in 2023 sneller ingegrepen bij problemen dan in 2007.
De kredietcrisis in 2007 wordt uitgelokt door makkelijk verstrekte hypotheken in de Verenigde Staten in combinatie met stijgende rente, waardoor mensen niet meer aan hun verplichtingen kunnen voldoen. Veel van hen worden gedwongen uit hun huis gezet door de banken – zij verkopen de panden van klanten die hun huis niet meer kunnen betalen.
Banken komen niet alleen in de problemen door het hoge aantal rentebetalingen en hypotheekaflossingen dat ze mislopen. Ook worden de hypotheken stukken minder waard, omdat huizen niet meer zoveel waard zijn als de hypotheek die erop is afgesloten. Dat hakt er in bij banken over heel de wereld, omdat zij onderling veel hypotheken verhandelen. Om hypotheken door te kunnen verkopen aan andere banken, bundelen banken een hele hoop hypotheken tot een pakketje. Daar zitten ook veel slechte hypotheken in, afgesloten door mensen die bij een beetje tegenwind niet meer goed aan hun verplichtingen kunnen voldoen: de zogeheten rommelhypotheken.
"Het was eigenlijk een heel goed idee." De hele aflevering zien? Kijk op VPRO.nl.
De huizencrisis zorgt ervoor dat rente wereldwijd omhoog gaat: geld lenen wordt duurder voor consumenten, overheden en bedrijven. Het onderlinge vertrouwen onder Amerikaanse banken daalt tot het nulpunt als blijkt dat veel van hen zwaar in de problemen zitten. Daardoor durven banken onderling geen hypotheken meer te verhandelen en durven ze elkaar niet zoveel geld meer uit te lenen. Het financiële verkeer dreigt vast te lopen en voor consumenten wordt het daardoor steeds moeilijker een hypotheek af te sluiten. Omdat er steeds minder mensen zijn die het geld voor een huis kunnen lenen, staan huizen maanden, soms zelfs jaren te koop en worden zij nog minder waard.
"Eeuwenlang waren je centjes nergens veiliger dan in de kluis van de bank." De hele aflevering zien? Kijk op NPO.nl.
Huizen van mensen die hun woonlasten niet meer konden opbrengen, werden in Amerika verkocht door de bank.
Sommige banken schrijven grote bedragen af op de hypotheken op hun balans, omdat die in werkelijkheid veel minder waard blijken te zijn. Verschillende Amerikaanse banken en ook verzekeringsmaatschappijen dreigen om te vallen. Sommige van hen gaan failliet, andere banken worden gered door andere bedrijven of de overheid. Omdat de rente omhoog is geschoten en Europese banken veel banden hebben met Amerikaanse banken, slaat de crisis rondom de banken ook in Europa toe. De banken ING, AEGON en SNS kunnen alleen met staatssteun overeind gehouden worden, de DSB-bank gaat failliet. ABN Amro wordt in 2008 opgesplitst en zelfs genationaliseerd door de Nederlandse overheid.
Uiteindelijk stoppen Europese overheden meer dan 1600 miljard euro in noodlijdende banken. De belastingbetaler draait dus op voor het overeind houden van de banken. De bankensector is daarmee voorlopig gered, maar het imago van bankiers heeft bij de consument flinke deuken opgelopen.
"Bankiers deden nog gewoon wat ze moesten doen: netjes met uw geld omgaan."
De banken gaan onverantwoord om met het spaargeld van consumenten.
Welke maatregelen worden er na de bankencrisis genomen?
Door miljarden uit te trekken en honderden noodmaatregelen te nemen, worden Westerse landen en de Europese Unie de krediet- en bankencrisis uiteindelijk de baas. De huizenmarkt is weer op gang gekomen en de economie uit het slop.
Om nieuwe crises te voorkomen, zijn verschillende maatregelen genomen. Die zijn er vooral op gericht om te voorkomen dat de belastingbetaler er weer voor opdraait als een bank failliet gaat. Het toezicht op de financiële sector wordt verscherpt: er komen gedragscodes voor banken en tientallen maatregelen om de consument te beschermen en de financiële sector stabiel te maken. Daarnaast richt de Europese Unie in 2013 een Europese Bankenunie op, een centraal orgaan voor het toezicht op de Europese financiële sector en de coördinatie van crisissituaties. Nieuw zijn ook de frequente stresstesten voor Europese banken.
Niet alle Europese landen komen door de stresstest.
Er komt een fel maatschappelijk debat op gang over het gedrag van banken en bankiers. Een belangrijke oorzaak van de crisis is dat banken hun producten zo ingewikkeld maken, dat consumenten en vaak ook medewerkers van de banken zelf ze niet meer snappen. Dat wordt aan banden gelegd. Veel kritiek is er ook op de megabonussen die bankiers opstrijken voor hun werk, terwijl zij medeverantwoordelijk zijn voor de bankencrisis.
Een bankencrisis oplossen kan ook anders: In IJsland hebben ze de banken failliet laten gaan en topbankiers achter tralies gezet.
Door het verloren vertrouwen in de traditionele banken, gaan consumenten op zoek naar alternatieve manieren om hun bankzaken te regelen. Het lijkt geen toeval dat de digitale crypto valuta, de bitcoin, juist vanaf de bankencrisis een sterke groei doormaakt.
Maar veel consumenten stappen ook over op alternatieve banken en financiële dienstverleners.
"Ik sta niet achter de amorele houding die bankiers aannemen."
Bankmedewerkers verlaten met hun spullen het pand nadat hun werkgever failliet is gegaan.
Is de bankencrisis wel voorbij?
Ondanks de maatregelen, komt het vertrouwen in de bankenwereld maar moeilijk terug.
Welke redenen geven consumenten aan voor hun gebrek aan vertrouwen in de banken?
Dat komt ook omdat de gebeurtenissen zich maar blijven opstapelen. Zo moet de Nederlandse staat in 2013 – vijf jaar na het begin van de bankencrisis – SNS Reaal redden en komt in dat jaar ook naar buiten dat de Rabobank op grote schaal gefraudeerd heeft met de Libor-rente; het rentepercentage dat banken elkaar in rekening brengen als ze geld aan elkaar uitlenen.
Hoe kan het dat er weer een bank op omvallen staat?
Bovendien blijven experts in de jaren erna telkens weer aan de bel trekken: er zijn wel maatregelen genomen, maar er is niets wezenlijks veranderd in de financiële sector.
Bankencrisis
In zijn bestseller Dit kan niet waar zijn stelt journalist Joris Luyendijk in 2015 onomwonden vast: de financiële sector deugt nog steeds niet en een volgende bankencrisis is een kwestie van tijd.
Een lege cockpit is de metafoor die journalist Luyendijk gebruikt voor de sturing van de bankensector.
Oud-minister van Financiën en topman van ABN Amro Gerrit Zalm is het niet helemaal met Luyendijk eens: 'De kans dat een bank omvalt en dat de belastingbetaler te hulp moet schieten, wordt klein.'
Gerrit Zalm versus Joris Luyendijk.
De bankencrisis die in 2008 begon is dus wel aangepakt, maar de vrees van veel experts is dat dit niet afdoende is. In de loop van 2016 groeit in Europa de angst voor een nieuwe bankencrisis. In het najaar wordt bekend dat de Deutsche Bank in zwaar weer verkeert en waarschijnlijk failliet zal gaan als er geen redding van de Duitse overheid komt. Aanleiding daarvoor is een boete van 14 miljard euro die de bank kreeg opgelegd door de Amerikaanse overheid, voor het sjoemelen met hypotheken tot in 2008. Ook andere schandalen van Deutsche Bank komen bloot te liggen, waaronder belastingontduiking in de Verenigde Staten en Duitsland. Deutsche Bank is zo groot, dat een failliet weleens een nieuwe bankencrisis in gang zou kunnen zetten.
"Een financieel armageddon."
In 2023 keert de discussie over de banken weer terug. Na de ondergang van techbank Silicon Valley vallen Silvergate en Signature Bank - beide actief in de crypto-industrie - om. De in nood verkerende Amerikaanse bank First Republic Bank redt het niet. De problemen blijven niet beperkt tot de VS. Ook het Zwitserse Credit Suisse komt in de problemen. Het leidt tot een overname door branchegenoot UBS. Volgens Klaas Knot, president van de Nederlandse Bank, is de omgevallen Zwitserse bank 'een geval apart' en zijn Europese banken een stuk sterker dan bij de crisis in 2008.
Ondanks de maatregelen, komt het vertrouwen in de bankenwereld maar moeilijk terug.
In het kort
Tussen 2007 en 2013 komen talloze banken ter wereld in zwaar weer omdat ze hebben gesjoemeld met hypotheken: de bankencrisis.
Uiteindelijk stoppen Europese overheden meer dan 1,6 biljoen euro in het redden van de banken. Het imago van bankiers loopt bij de consument een flinke deuk op.
Om nieuwe crises te voorkomen, zijn verschillende maatregelen genomen die er vooral op zijn gericht om te voorkomen dat de belastingbetaler er weer voor opdraait als een bank failliet gaat.
Het is zeer de vraag of de bankencrisis voorbij is. Tot op heden blijven banken regelmatig slecht in het nieuws komen. Zoals in 2023 als oa de Silicon Valleybank omvalt en Credit Suisse wordt overgenomen.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
