Wat is het interbellum?
Wat is het interbellum?
Laatste update: 16-01-2023
Van de opwindende jaren 20 tot de dreigende jaren 30: het interbellum is een periode van extremen. Hoe verandert Nederland in deze jaren tussen de grote wereldoorlogen? En welke invloed hebben de internationale spanningen op ons land?
Redacteur: Tess de Bruijn
Programma: Andere Tijden (NTR)
De Vrede van Versailles luidt het interbellum in. Bekijk de uitzendingen van de historische comedyserie 'Welkom in de jaren 20 en 30' vanaf 8 september om 17.50 uur op NPO Zapp.
Welke gevolgen had de Eerste Wereldoorlog voor Nederland?
Hoewel Nederland neutraal is tijdens de Eerste Wereldoorlog krijgt het wel te maken met de gevolgen. Zo komt er een grote vluchtelingenstroom uit België op gang. Maar liefst één miljoen zuiderburen ontvluchten de Duitse wreedheden en zoeken bij ons een veilig onderkomen. Als enige van de twaalf neutrale landen blijft het Nederlandse leger vier jaar op oorlogssterkte. Omdat hierdoor veel kostwinners lang van huis zijn ontstaat aan het eind van de oorlog grote ontevredenheid onder de strijdkrachten en de bevolking.
Zeker de laatste jaren van de oorlog is de nood namelijk hoog. Het voedsel is schaars en ‘gaat op de bon’. Nederland blijkt na lange tijd namelijk toch erg afhankelijk van de import overzee. Producten als aardappelen en graan worden fors duurder en zijn voor de gewone bevolking niet te betalen.
Toch komt niet iedereen arm uit de oorlog. De industrie en handel hebben vrij spel dankzij het wegvallen van buitenlandse concurrentie. Zo groeien de Nederlandse mijnen sterk dankzij het wegvallen van de Duitse concurrent en komt de Nederlandse wapenindustrie op gang. Een aantal Nederlanders maakt goed gebruik van dit soort kansen. Gemiddeld telt ons land na de oorlog meer miljonairs dan ervoor.
Voor een aantal landen is 1918 ook het revolutiejaar. Ook in ons land lijkt het socialisme te broeien. Toch slaat het socialisme vlak na de oorlog in Nederland niet aan. SDAP-leider Pieter Jelles Troelstra roept op 11 november 1918 op tot omwenteling, maar dat zal al snel bekend komen te staan als ‘Troelstra’s vergissing’. De invloed van de confessionele partijen is te groot en de partijen dammen het socialisme in. Uit angst voor revolutie blijft de overheid potentiële oproerkraaiers in de gaten houden, waaronder steeds meer dienstweigeraars en antimilitaristen.
Bekijk de hele archiefspecial over de jaren 20 op AndereTijden.nl.
Hoe zien de ‘roaring twenties’ eruit in Nederland?
De zogenaamde ‘roaring twenties’ barsten net als in andere Europese landen ook in Nederland los. Ons land maakt tijdens de jaren 20 kennis met de Amerikaanse popcultuur. Films uit Hollywood en de nieuwe muzieksoort jazz doen het moderne leven doen losbarsten in Nederland. Voor het eerst zet de Amerikaanse populaire cultuur de toon. Het land is modern, alles er groter is en de ontwikkelingen gaan er sneller dan hier in Europa.
Met name de jeugd stort zich tijdens deze jaren enthousiast op de Amerikaanse populaire cultuur. Ze leren nieuwe dansvormen als de Charleston en kleden zich naar de laatste moderne mode. De rokken moeten korter en de haren worden, net als de Amerikaanse vrouwen geknipt in een korte bob. Het kunstje kijken ze af van buitenlandse films die zij, al dan niet stiekem, bekijken in de bioscopen.
"De bioscoop was zondig, je ging wel stiekem, maar het was zondig". Bekijk de hele uitzending van 'Een bezeten wereld' op NPOStart.
Het gezag vindt dit onverantwoorde ‘zinnenprikkelende’ vermaak natuurlijk maar niets en eind jaren twintig komt er dan ook een tegenbeweging op. Verliezen we namelijk niet onze Nederlandse identiteit met dit soort vermaak? In 1928 stelt de regering daarom een ‘Commissie inzake het dansvraagstuk’ aan, om een oplossing te zoeken voor deze uitwas van de moderne tijd. De blote armen, de korte rokken: het moet allemaal braver. De eigen volkscultuur komt in de jaren 30 weer op: incluis klederdracht en klompendans.
"Het gevaar van seksuele prikkeling heeft bij de moderne dans een graad bereikt die vóór deze niet aanwezig was." Bekijk de hele aflevering op NPOStart.
Gaat het tijdens het interbellum goed met de economie?
In de jaren 20 kent Nederland tien jaar lang economische groei. Het comfort in huis neemt toe en producten als de auto veroveren de markt. De economie zorgt voor een gevoel van optimisme over de toekomst. Maar toch blijft de groei in delen van ons land achter, met name in het zuiden en in het oosten. In de steden leven arbeiders in erbarmelijke omstandigheden. Aan stinkende grachten, in krotwoningen, zonder goede rioleringen.
“De mensen wilden verder, maar ze kregen de kans niet om verder te gaan. Je kon toch niet anders." Bekijk de hele uitzending over Verheffing op NPOStart.
De hogere middenklasse gaat zich om de armen bekommeren. Dus verrijzen er tuindorpen, zoals Vreewijk in Rotterdam, met fatsoenlijke huizen en dubbele tuinen. Het vooruitgangsideaal van de ‘gezonde mens’ krijgt hier vorm. En wie niet voldoet aan dit ideaal komt in aanmerking voor heropvoeding in speciale wijken zoals Asterdorp in Amsterdam-Noord. In deze wijk krijgen de arme arbeiders een flink lesje beschaving mee.
"Ik moest bedelen want ik had geen brood." Bekijk de aflevering over verheffing verder op NPOStart.
Wanneer in New York in september 1929 de beurs van Wallstreet crasht, resulteert deze beurscrash in een wereldwijde economische crisis. Aanvankelijk lijkt het erop dat de crisis niet naar Nederland overslaat. Maar toch neemt ook hier de werkeloosheid toe. Amerika heeft veel leningen uitstaan in Europa en haalt het geld plots terug.
"Zo'n hoge werkeloosheid hebben we in de 20e en 21e eeuw niet meer meegemaakt." Bekijk de hele uitzending van 'Een bezeten wereld' op NPOStart.
Banken in Europa gaan over de kop en landen om ons heen beschermen hun eigen economie door handelsbeperkingen op te leggen. De industrie en landbouw krijgen in Nederland te maken met deze protectionistische maatregelen en komen in de problemen. De werkeloosheid neemt enorm toe. Duizenden werknemers in Nederland raken hun baan kwijt en belanden in de werkverschaffing. Een voedingsbodem voor ontevredenheid.
Zagen we de oorlog aankomen?
Het interbellum eindigt in Nederland wanneer de Duitse soldaten het land binnen marcheren in 1940. Maar in de jaren die daaraan voorafgaan voelt de bevolking dat er weer oorlog op komst is door de opkomst van het nationaalsocialisme, het fascisme en een toenemende herbewapening. De internationale spanningen nemen toe en de gifgasmaskers komen weer uit de kast. Oude tradities komen weer in zwang en de behoefte om bij een groep te horen komt op. Het biedt houvast en identiteit.
De slechte economische situatie zorgt voor een grimmige stemming in Nederland. Zeker ten aanzien van vreemdelingen. Er is geen plek of werk voor vluchtelingen uit andere landen. Begin 20e eeuw zijn Chinese havenarbeiders nog welkom en ontvangen we Belgische vluchtelingen en Duitse dienstbodes met open armen. Maar wanneer Joodse vluchtelingen uit Duitsland massaal hun toevlucht zoeken in Nederland, gaan onze grenzen dicht.
Bekijk de hele uitzending op NPOStart.
Begin jaren 30 doet een nieuwe beweging, de NSB, een aanval op de gevestigde politiek met een beroep op nationale eenheid en trots. In Drenthe, waar de boeren stevig te lijden hebben onder de crisis, valt de lokroep van NSB-leider Mussert dan ook goed.
De partij groeit vanaf 1933 snel in ledenaantal. Midden jaren dertig heeft de partij zo’n 8 procent van de kiezers achter zich staan: een relatief groot aantal. Twee jaar later, bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1937 is de partij echter gehalveerd en behaalt het maar 4 zetels. De partij lijkt dan te veel op de Duitse NSDAP en de kiezers haken af. Drie jaar later komt het interbellum voor Nederland ten einde als Duitse troepen in 1940 Nederland binnen marcheren.
Lees en bekijk meer in de collectie Tweede Wereldoorlog
Hoe is het om op te groeien tijdens het interbellum? Bekijk de kleine portretten van mensen van over de honderd op NPOStart.
In het kort
Hoewel Nederland neutraal is tijdens de Eerste Wereldoorlog krijgt het wel te maken met de gevolgen. Nederland neemt veel vluchtelingen uit België op, kampt met grote voedseltekorten en lijdt economisch zwaar onder de oorlog.
De zogenaamde ‘roaring twenties’ barsten ook in Nederland los: de jeugd stort zich massaal op nieuwe dansvormen als de Charleston. De bioscoop is razend populair. Maar het gezag vindt het maar niets en houdt de jeugd liever thuis.
In de jaren 20 kent Nederland tien jaar lang economische groei, maar in de jaren 30 bereikt de mondiale crisis die is ontstaan na de Beurskrach ook ons land. Met duizenden arbeiders in de werkverschaffing tot gevolg.
In de jaren 30 wordt de sfeer grimmiger in Nederland door de economische crisis. De een zoekt zijn houvast bij tradities, de ander zoekt steun bij een sterke leider.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
