Wat is dialyse en waarom is het zo ingrijpend?
Wat is dialyse en waarom is het zo ingrijpend?
Laatste update: 01-11-2024
Slecht werkende nieren zijn sluipmoordenaars. Helaas ontdek je nierschade vaak pas als je nieren al behoorlijk achteruit zijn gegaan, omdat je dan pas klachten krijgt. Maar (ernstige) nierschade is levensgevaarlijk. Dialyse of een niertransplantatie kan je leven redden. Wat gebeurt er met je als je nieren falen?
Redacteur: Anne Verwaaij
Wat is de functie van je nieren?
De meeste mensen hebben twee werkende nieren. Ze zitten links- en rechtsonder in je rug, tegen je ruggengraat aan en zijn ongeveer zo groot als een vuist bij volwassenen. In principe heb je er maar één nodig om gezond te blijven.
Nieren houden je bloed schoon. Ze verwijderen afvalstoffen uit je lichaam die je bijvoorbeeld binnenkrijgt via je eten of medicijnen. Een nier bestaat uit miljoenen kleine filtertjes waar ieder uur zo'n 60 liter bloed doorheen stroomt. De filters in je nieren vangen de schadelijke stoffen in het bloed op en sturen het afval vervolgens in de vorm van urine naar je blaas. Via die weg plas je dus de afvalstoffen uit. Het gefilterde bloed geven je nieren weer terug aan je lichaam.
Je nieren reinigen je bloed, maar hoe doen ze dat?
Ook maken je nieren urine aan en zorgen dat de hoeveelheid water in je lichaam in balans is. Als je veel hebt gedronken zal je nier het overtollige vocht in je lichaam ook verwijderen, samen met de schadelijke stoffen. In dat geval moet je sneller naar de wc en zal de urine doorzichtig zijn. Drink je juist heel weinig? Dan verwijdert je nier zo min mogelijk vloeistof en wordt je urine donkergeel.
Daarnaast maken je nieren ook hormonen aan. Hormonen zijn 'boodschapper'-stoffen: ze geven als het ware opdrachten aan je lichaamscellen om iets te doen. De hormonen die je nieren aanmaken zijn belangrijk voor het regelen van je bloeddruk, het opnemen van calcium (kalk) uit je eten en het maken van rode bloedcellen. Je nieren zijn een van de meest complexe organen in je lichaam.
Wat gebeurt er bij nierschade?
Bij nierschade werken je nieren minder goed. Ze kunnen dan minder goed of helemaal geen afvalstoffen en overtollig vocht uit je lichaam verwijderen. De schadelijke stoffen hopen zich op in je lichaam en vergiftigen je. Het is dus heel belangrijk om goed voor je nieren te zorgen, maar veel Nederlanders doen dit niet. Ze eten bijvoorbeeld te veel zout en dat is erg slecht voor je nieren.
Ersin Kiris praat met een nierarts over de impact van zout op je nieren. Meer weten over zout? Kijk het hele item op NPO Start.
1,7 miljoen Nederlanders hebben chronische nierschade. Maar veel mensen zijn zich daar helemaal niet bewust van. Je ontdekt nierschade vaak pas als je nieren nauwelijks meer werken en je klachten krijgt, zoals een hoge bloeddruk, jeuk, vermoeidheid en misselijkheid. Vaak is de schade dan al zo groot dat de nieren het lichaam niet meer gezond kunnen houden. Als je nieren bijna niet meer werken, dan moet je gaan dialyseren of een donornier ontvangen.
Veel voorkomende oorzaken van nierschade
- Hoge bloeddruk
- Diabetes
- Medicijngebruik
- Erfelijke nierziektes
- Ongezonde leefstijl
Wat is dialyse en hoe werkt het?
Tijdens een dialysebehandeling verwijdert een kunstmatige nier afvalstoffen en overtollig vocht uit je bloed. Dialyse neemt een klein deel van de functie van je nieren over. Je kunt op twee verschillende manieren dialyseren: via hemodialyse en peritoneale dialyse.
Hemodialyse is de originele methode die in 1945 voor het eerst succesvol is toegepast op een patiënt door de Nederlandse arts Willem Kolff. Het woord ‘hemo’ betekent bloed. Bij deze techniek wordt je bloedbaan via een shunt aangesloten op een kunstnier. In deze machine zit een filter dat de afvalstoffen verwijdert en het schone bloed vervolgens weer terugstuurt naar je lichaam. De afvalstoffen verlaten de machine via spoelwater.
Het duurt gemiddeld zo'n 4 uur om het bloed schoon te spoelen met een kunstnier. Als je voor een behandeling met hemodialyse kiest, moet je meestal minimaal 3 keer per week naar het ziekenhuis of een dialysecentrum om je bloed op deze manier te wassen, dus ook tijdens feestdagen en vakanties.
Jochem zet de kunstnier in elkaar waarmee hij iedere nacht dialyseert.
Sinds eind jaren 70 is ook peritoneale dialyse als behandeling mogelijk. Hierbij filtert je eigen buikvlies het bloed in plaats van een kunstnier. Een andere naam is daarom buikdialyse.
Het gebruik van spoelwater om de afvalstoffen te verwijderen, is wel hetzelfde als bij de kunstnier. Maar omdat je bloedbaan niet wordt aangesloten op zo’n machine moet je zelf het spoelwater in en uit je lichaam laten lopen via een slangetje (katheter). Het vervangen van de vloeistof moet zo’n 4 tot 5 keer per dag gebeuren en duurt zo'n 40 minuten per keer. Dialyseren via je buikvlies kan ook ’s nachts. In dat geval sluit je jezelf iedere nacht aan op een machine die het spoelwater voor je vervangt. Het voordeel van buikdialyse is dat je niet heel vaak naar het ziekenhuis hoeft. Maar je kan het meestal niet meer dan een paar jaar doen, onder andere vanwege complicaties.
Kan je thuis dialyseren?
Bij buikdialyse ben je niet gebonden aan het ziekenhuis. Je kan thuis de spoelvloeistof vervangen en bent verder vrijer om te doen en laten wat je wilt. In het geval van bloeddialyse is thuis dialyseren een stuk lastiger, maar niet onmogelijk. Met de kunstnier haal je een grote en zware machine in huis. Bovendien verbruikt het apparaat per dialyse tientallen liters spoelvloeistof. Een verbouwing van onder andere de waterleidingen is vaak noodzakelijk. Ten slotte is er vaak een extra paar handen nodig bij hemodialyse. Dat kan bijvoorbeeld een partner, familielid, vriend of verpleegkundige zijn.
Bekijk Dokters van morgen helemaal op NPO Start.
Wat is een draagbare kunstnier?
De huidige hemodialysemachine (kunstnier) is nog steeds een groot apparaat. Om het mogelijk te maken om hemodialyse thuis of op andere plekken te doen, werken onderzoekers al jaren aan een draagbare kunstnier. Dit is een hemodialysemachine, maar dan een stuk kleiner en lichter.
Willem Kolff - de uitvinder van de kunstnier - legt in de jaren 70 al de basis voor een klein draagbaar apparaat, maar het is nooit op de markt verschenen. De Nierstichting en verschillende onderzoeksinstituten werken hard aan een hemodialyseapparaat dat slechts enkele liters water nodig heeft en veel kleiner en lichter is. Hiermee kunnen veel meer mensen dialyseren waar ze willen. Daar is de Neokidney uitgekomen, die eerst uitvoerig wordt getest om te kijken of hij goed werkt en veilig is. Hier lees je de laatste ontwikkelingen.
De vader van Stanley Burleson was ook nierpatiënt. Stanley bezoekt het laboratorium waar Maaike van Gelder werkt aan de nieuwe draagbare kunstnier. Kijk de hele reportage over de Nierstichting op NPO Start.
Wat zijn de bijwerkingen van dialyse?
Dialyseren kan niet zonder bijwerkingen. Sommige patiënten ervaren alleen een lichte vermoeidheid, alsof ze flink gesport hebben, anderen krijgen te maken met een forse ‘dialysekater’. Welke bijwerkingen je krijgt, is afhankelijk van je leeftijd en conditie. Daarnaast maakt het ook verschil hoe vaak en op welke manier je dialyseert.
Bij buikdialyse kan je onder andere last krijgen van een volle buik, slechtere conditie, jeuk en vermoeidheid. Ook moet je altijd in de gaten houden of je geen ontsteking krijgt aan je buikvlies. De spoelvloeistof kan dan troebel worden. Je kan je heel ziek voelen, (heftige) buikpijn krijgen, misselijk zijn en braken. Soms krijg je ook koorts.
Dialyse is heel ingrijpend. Het sloopt je lichamelijk en geestelijk.
Ook bloeddialyse kan bijwerkingen geven. Sommige bijwerkingen kunnen bij beide vormen van dialyse voorkomen, zoals vermoeidheid en jeuk. Een veelgehoord gevolg van bloeddialyse is de ‘dialysekater’. De kunstnier trekt namelijk vocht uit je lichaam, verandert de samenstelling van je bloed en verlaagt je bloeddruk. Daardoor kan je dezelfde klachten krijgen als iemand met een kater van alcohol: sufheid, zweten, misselijkheid en zelfs braken. Veel mensen voelen zich na de dialyse slechter dan daarvoor. Het verschilt per persoon hoe snel de bijwerkingen verdwijnen.
“Als ik twee weken niet dialyseer ben ik dood.”
Kan je oud worden met dialyse?
Bijwerkingen of niet, dialyse heeft hoe dan ook een flinke impact op het lichaam. Je kunt niet oneindig blijven dialyseren, omdat het hart en de bloedvaten hier erg onder lijden. Daarnaast is het effect van dialyse beperkt. Het neemt namelijk maar een klein deel van de nierfunctie over. Dialyse verhelpt de klachten als gevolg van nierfalen, zoals jeuk en vochtophoping, daardoor niet. Het verlengt enkel je leven. Jaarlijks overlijdt gemiddeld 1 op de 6 dialysepatiënten. Van de mensen die met dialyse beginnen als ze tussen de 45 en 65 zijn, overlijdt de helft binnen 5 jaar.
Uiteindelijk hebben nierpatiënten een transplantatie nodig om weer een volwaardig leven te kunnen leiden. Een donornier van een overleden persoon gaat gemiddeld zo'n 10 tot 15 jaar mee. Die van een levende donor zo'n 15 tot 20 jaar. Er is in Nederland een groot tekort aan donornieren. Maar er is ook goed nieuws: het aantal niertransplantaties is sinds de jaren 90 gestegen van ruim 400 naar ongeveer 1.000 per jaar. Deze stijging is bijna helemaal te danken aan mensen die bij leven een nier doneren.
Door alle nadelen van dialyse en het tekort aan donornieren zijn wetenschappers hard op zoek naar alternatieven. Een veelbelovende techniek is het kweken van nieuwe nieren in laboratoria.
Marije Koning onderzoekt hoe ze nieuwe nieren kan kweken in een laboratorium. Bekijk Dokters van morgen helemaal op NPO Start.
Nierpatiënt Fabian Cornelissen bezoekt in Dokters van morgen zo’n laboratorium met zijn zoontje, die ook een nierziekte heeft. Daar ziet hij wat in de toekomst de oplossing voor nierpatiënten zou kunnen zijn, maar realiseert hij zich ook dat het verschrikkelijk moeilijk is om tot een kweeknier te komen. Het blijft zoeken naar een permanente oplossing voor het nierprobleem, want zonder onze nieren is een gezond en zorgeloos leven onmogelijk.
In het kort
Nieren verwijderen afvalstoffen uit je lichaam, zorgen voor een goede vochtbalans en maken hormonen aan. Wanneer ze niet goed werken, hopen schadelijke stoffen zich op en vergiftigen ze je lichaam.
Dialyse neemt voor een klein deel de functie van je nieren over. Er zijn twee vormen: hemodialyse (bloeddialyse) en peritoneale dialyse (buikdialyse).
Buikdialyse kan vanuit huis, bij bloeddialyse is dat veel lastiger. Daarom werken onderzoekers aan een draagbare kunstnier waarmee veel meer mensen kunnen dialyseren waar ze willen.
Dialyseren kan vervelende bijwerkingen geven. Welke bijwerkingen je krijgt, hangt onder andere af van je leeftijd en conditie. Daarnaast maakt het ook verschil hoe vaak en op welke manier je dialyseert.
Bijwerkingen of niet, dialyse heeft hoe dan ook een flinke impact op het lichaam. Je kunt niet oneindig blijven dialyseren, omdat het hart en de bloedvaten hier erg onder lijden. Daarnaast is het effect van dialyse beperkt.
Uiteindelijk hebben nierpatiënten dus een transplantatie nodig om weer een volwaardig leven te kunnen leiden, maar er is in Nederland een groot tekort aan donornieren. Wetenschappers zoeken daarom naar alternatieven, zoals kweeknieren.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
