Wat is dialyse en waarom is het zo ingrijpend?

Dialyse injectie

Wat is dialyse en waarom is het zo ingrijpend?

Laatste update: 16-06-2023

Slecht werkende nieren zijn sluipmoordenaars. Helaas ontdek je nierschade vaak pas als je nieren al behoorlijk achteruit zijn gegaan, omdat je dan pas klachten krijgt. Maar (ernstige) nierschade is levensgevaarlijk. Dialyse of een niertransplantatie kan je leven redden. Wat gebeurt er met je als je nieren falen?

Redacteur: Anne Verwaaij

Wat is de functie van je nieren?

De meeste mensen hebben twee werkende nieren. Ze zitten links- en rechtsonder in je rug, tegen je ruggengraat aan en zijn ongeveer zo groot als een vuist bij volwassenen. In principe heb je er maar één nodig om gezond te blijven.

Röntgenfoto van een nier
Röntgenfoto van een nier.

Nieren verwijderen afvalstoffen uit je lichaam die je bijvoorbeeld binnenkrijgt via je eten of medicijnen. Een nier bestaat uit miljoenen kleine filtertjes waar iedere dag zo’n 180 liter bloed doorheen stroomt. Een volwassen vrouw heeft gemiddeld 4,5 liter bloed en een man 5,6. Per dag stroomt je bloed dus zo’n veertig keer door je nieren. De filters in je nieren vangen de schadelijke stoffen in het bloed op en sturen het afval vervolgens in de vorm van urine naar je blaas. Via die weg plas je dus de afvalstoffen uit.

Het gefilterde bloed geven je nieren weer terug aan je lichaam. Als je veel hebt gedronken zal je nier het overtollige vocht in je lichaam ook verwijderen, samen met de schadelijke stoffen. In dat geval moet je sneller naar de wc en zal de urine doorzichtig zijn. Drink je juist heel weinig? Dan verwijdert je nier zo min mogelijk vloeistof en wordt je urine donkergeel.

Naast het verwijderen van afvalstoffen en vocht regelen nieren ook de bloeddruk en de zoutbalans in je lichaam. Verder maken ze ook nog hormonen aan. Je nieren zijn een van de meest complexe organen in je lichaam.

Je nieren reinigen je bloed, maar hoe doen ze dat?

Wanneer je nieren niet meer goed werken, kunnen ze dus minder goed of helemaal geen afvalstoffen en overtollig vocht uit je lichaam verwijderen. De schadelijke stoffen hopen zich op in je lichaam en vergiftigen je. Het is dus heel belangrijk om goed voor je nieren te zorgen, maar veel Nederlanders doen dit niet. Ze eten bijvoorbeeld te veel zout en dat is funest voor je nieren.

Ersin Kiris praat met een nierarts over de impact van zout op je nieren. Meer weten over zout? Kijk het hele item op NPO Start.

1,7 miljoen Nederlanders hebben chronische nierschade. Zo'n 40 procent heeft hier geen weet van. Je ontdekt nierschade vaak pas als je nieren nauwelijks meer werken en je klachten krijgt, zoals een hoge bloeddruk, jeuk, vermoeidheid en erg veel vocht in het lichaam omdat je niet kunt plassen. Vaak is de schade dan al zo groot dat de nieren het lichaam niet meer gezond kunnen houden. Als je nieren voor minder dan 15% werken is er sprake van nierfalen en moet je gaan dialyseren of een donornier ontvangen.

Veel voorkomende oorzaken nierfalen

  • Hoge bloeddruk
  • Diabetes
  • Medicijngebruik
  • Erfelijke nierziektes
  • Ongezonde leefstijl

Hoe werkt dialyse?

Tijdens een dialysebehandeling verwijdert een kunstmatige nier afvalstoffen en overtollig vocht uit je bloed. Dialyse neemt een klein deel van de functie van je nieren over. Je kunt op twee verschillende manieren dialyseren: via hemodialyse en peritoneale dialyse.

Hemodialyse is de originele methode die in 1945 voor het eerst succesvol is toegepast op een patiënt door de Nederlandse arts Willem Kolff. Het woord ‘hemo’ betekent bloed. Bij deze techniek wordt je bloedbaan via een shunt aangesloten op een kunstnier. In deze machine zit een filter dat de afvalstoffen verwijdert en het schone bloed vervolgens weer terugstuurt naar je lichaam. De afvalstoffen verlaten de machine via spoelwater.

Het duurt meestal zo'n vier tot vijf uur om het bloed schoon te spoelen met een kunstnier. Als je voor een behandeling met hemodialyse kiest, moet je meestal minimaal drie keer per week naar het ziekenhuis of een dialysecentrum om je bloed op deze manier te wassen, dus ook tijdens feestdagen en vakanties. 

Jochem zet de kunstnier in elkaar waarmee hij iedere nacht dialyseert.

Sinds eind jaren 70 is ook peritoneale dialyse als behandeling mogelijk. Hierbij filtert je eigen buikvlies het bloed in plaats van een kunstnier, een andere naam is daarom buikdialyse.

Het gebruik van spoelwater om de afvalstoffen te verwijderen, is wel hetzelfde als bij de kunstnier. Maar omdat je bloedbaan niet wordt aangesloten op zo’n machine moet je zelf het spoelwater in en uit je lichaam laten lopen via een slangetje (katheter). Het vervangen van de vloeistof moet zo’n vier tot vijf keer per dag gebeuren. Dialyseren via je buikvlies kan ook ’s nachts. In dat geval sluit je jezelf iedere nacht aan op een machine die het spoelwater voor je vervangt.

Het voordeel van buikdialyse is dat je niet heel vaak naar het ziekenhuis hoeft, maar het is wel minder effectief. Het kan slechts 5 tot 10% van de nierfunctie overnemen. Bij bloeddialyse is dit 10 tot 15%. Bovendien is het risico op bijwerkingen en complicaties bij buikdialyse groter dan bij hemodialyse. De meeste Nederlanders dialyseren daarom op de klassieke manier met een kunstnier.

Maaike van Gelder onderzoekt of ze de draagbare kunstnier nóg kleiner kan maken. Welke obstakels komt ze tegen? Bekijk de hele uitzending op NPOStart

Kun je thuis dialyseren?

Bij buikdialyse ben je dus niet gebonden aan het ziekenhuis. Je kunt thuis de spoelvloeistof vervangen en bent verder vrijer om te doen en laten wat je wilt. In het geval van bloeddialyse is thuis dialyseren een stuk lastiger, maar niet onmogelijk. Met de kunstnier haal je een grote en zware machine in huis. Bovendien verbruikt het apparaat per dialyse tientallen liters spoelvloeistof. Een verbouwing van onder andere de waterleidingen is vaak noodzakelijk. Ten slotte is er vaak een extra paar handen nodig bij hemodialyse. Dat kan bijvoorbeeld een partner, familielid, vriend of verpleegkundige zijn.

Bekijk Dokters van morgen helemaal op NPO Start.

Een veel kleinere draagbare kunstnier moet uitkomst bieden. Willem Kolff - de uitvinder van de kunstnier - heeft al in de jaren zeventig de basis gelegd voor een klein draagbaar apparaat, maar het is nooit op de markt verschenen. De Nierstichting en verschillende onderzoeksinstituten werken op dit moment hard aan een hemodialyseapparaat dat slechts enkele liters water nodig heeft en veel kleiner en lichter is. Hiermee kunnen veel meer mensen dialyseren waar ze willen. 

Wat doet de Nierstichting?

De Nierstichting stimuleert onderzoek naar bijvoorbeeld de draagbare kunstnier en het kweken van nieren. Daarnaast proberen ze nierschade te voorkomen met goede voorlichting en bieden ze hulp aan nierpatiënten.

De vader van Stanley Burleson was ook nierpatiënt. Stanley bezoekt het laboratorium waar Maaike van Gelder werkt aan de nieuwe draagbare kunstnier. Kijk de hele reportage over de Nierstichting op NPO Start.

Krijg je een kater van dialyseren?

Dialyseren kan niet zonder bijwerkingen. Sommige patiënten ervaren alleen een lichte vermoeidheid, alsof ze flink gesport hebben, anderen krijgen te maken met een forse ‘dialysekater’. Welke bijwerkingen je krijgt, is afhankelijk van je leeftijd en conditie. Daarnaast maakt het ook verschil hoe vaak en op welke manier je dialyseert. Bloeddialyse heeft andere bijwerkingen dan buikdialyse.

Dialyse is heel ingrijpend. Het sloopt je lichamelijk en geestelijk.

Een veelgehoord gevolg van hemodialyse is de ‘dialysekater’. De kunstnier trekt namelijk vocht uit je lichaam, verandert de samenstelling van je bloed en verlaagt je bloeddruk waardoor je dezelfde klachten kan krijgen als iemand met een kater van alcohol: sufheid, zweten, misselijkheid en zelfs braken. Veel mensen voelen zich na de dialyse slechter dan daarvoor. Het verschilt per persoon hoe snel de bijverschijnselen verdwijnen.

“Als ik twee weken niet dialyseer ben ik dood.”

Hoe oud word je met dialyse?

Bijwerkingen of niet, dialyse heeft hoe dan ook een flinke impact op het lichaam. Je kunt niet oneindig blijven dialyseren, omdat het hart en de bloedvaten hier erg onder lijden. Daarnaast is het effect van dialyse beperkt. Het neemt namelijk maar een klein deel van de nierfunctie over. Dialyse verhelpt de klachten als gevolg van nierfalen, zoals jeuk en vochtophoping, daardoor niet. Het verlengt enkel het leven. Bovendien is dialyse geen permanente oplossing voor nierpatiënten. Jaarlijks overlijdt 1 op de 6 dialysepatiënten. 

Alleen een echte nier kan mensen met nierfalen weer beter maken. Uiteindelijk hebben nierpatiënten dus een transplantatie nodig om weer een volwaardig leven te kunnen leiden, maar er is in Nederland een groot tekort aan donornieren. Toch is er ook goed nieuws: het aantal niertransplantaties is sinds de jaren 90 gestegen van ruim 400 naar ongeveer 1000 per jaar. Deze stijging is bijna helemaal te danken aan mensen die bij leven een nier doneren.

Deze zussen kregen vijf keer een donornier.

Door alle nadelen van dialyse en het tekort aan donornieren zijn wetenschappers hard op zoek naar alternatieven. Een veelbelovende techniek is het kweken van nieuwe nieren in laboratoria.

Nierpatiënt Fabian Cornelissen bezoekt in Dokters van morgen zo’n laboratorium met zijn zoontje, die ook een nierziekte heeft. Daar ziet hij wat in de toekomst de oplossing voor nierpatiënten zou kunnen zijn, maar realiseert hij zich ook dat het verschrikkelijk moeilijk is om tot een kweeknier te komen. Het blijft zoeken naar een permanente oplossing voor het nierprobleem, want zonder onze nieren is een gezond en zorgeloos leven onmogelijk.

Marije Koning onderzoekt hoe ze nieuwe nieren kan kweken in een laboratorium. Bekijk Dokters van morgen helemaal op NPO Start.

In het kort

  • Nieren verwijderen afvalstoffen uit je lichaam die je bijvoorbeeld binnenkrijgt via je eten. Als je veel hebt gedronken zal je nier het overtollige vocht in je lichaam ook verwijderen. De afvalstoffen en het vocht sturen je nieren in de vorm van urine naar je blaas. Verder regelen je nieren ook je bloeddruk, zoutbalans en produceren ze hormonen.

  • Tijdens een dialysebehandeling verwijdert een kunstmatige nier afvalstoffen en overtollig vocht uit je bloed. Dialyse neemt voor een klein deel de functie van je nieren over. Je kunt op twee verschillende manieren dialyseren: via hemodialyse (bloeddialyse) en peritoneale dialyse (buikdialyse).

  • Bij buikdialyse ben je niet gebonden aan het ziekenhuis. Je kunt thuis de spoelvloeistof vervangen. In het geval van bloeddialyse is thuis dialyseren een stuk lastiger, vaak is een verbouwing van je huis noodzakelijk.

  • Dialyseren kan niet zonder bijwerkingen. Sommige patiënten ervaren alleen een lichte vermoeidheid, anderen krijgen te maken met een forse ‘dialysekater’. Welke bijwerkingen je krijgt, is afhankelijk van je leeftijd en conditie. Daarnaast maakt het ook verschil hoe vaak en op welke manier je dialyseert. Bloeddialyse heeft andere bijwerkingen dan buikdialyse.

  • Jaarlijks overlijdt één op de zes dialysepatiënten.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Anne Verwaaij

Ook interessant om te weten