Herrie onder water: een stille ramp in zee

Nederland wil meer groene energie, en daarbij zijn de ogen vooral gericht op windmolens. Volgens een berekening van het Planbureau voor de Leefomgeving zal in 2050 17 tot 26% van de Noordzee uit windparken moeten bestaan, willen we onze klimaatdoelen kunnen halen. In de komende jaren worden daarom veel nieuwe windmolenparken aangelegd in zee. En dat levert een hoop herrie op: het heien dat nodig is om windmolens in de zeebodem te zetten, kan wel 100 kilometer verderop in het water te horen zijn.

De aanleg van windmolenparken is het meest acute herrieprobleem van de Noordzee, maar het is maar één van de vele lawaaimakers. Ook bijvoorbeeld scheepsmotoren, sonarapparatuur en seismisch onderzoek veroorzaken een hoop kabaal. Als klap op de vuurpijl liggen er ook nog eens meer dan honderdduizend bommen uit de Tweede Wereldoorlog op onze Noordzeebodem. Als een bom onder water tot ontploffing wordt gebracht, kan het geluid van die klap de hele wereld rondreizen.

Onder water kun je vaak niet verder dan dertig meter ver zien, maar geluid draagt er extreem ver. De roep van een blauwe vinvis die bij Ierland in zee ligt, kun je aan de oostkust van de VS nog horen. Het hele leven onder water draait dan ook om geluid. Bruinvissen vinden hun weg door echolocatie en grote walvissen communiceren met een mysterieus gezang over afstanden van honderden kilometers. En zelfs kleine vissen produceren geluid en navigeren op gehoor. Door het lawaai van heipalen en explosieven raakt de communicatie van zeedieren dus verstoord. De sonar van marineboten, die lijkt op de echolocatie van een walvis, kan walvissen zelfs zo verwarren en pijn doen, dat ze wegvluchten en aanspoelen op het strand.  

Er bestaan slimme oplossingen die kunnen helpen het lawaai in zee enigszins binnen de perken te houden. De Nederlandse marine ontwikkelt slimmere sonartechnieken die de communicatie tussen walvissen minder moet verstoren. Bij opruimen van explosieven kijkt de marine eerst wat voor zeedieren er op dat moment in het gebied zijn; zwemt er net een groep bruinvissen in de buurt, dan stelt ze de explosie uit. Ook kan de marine een afschrikgeluid de zee inschieten voordat de bom tot ontploffing wordt gebracht.

Ook bij de aanleg van windmolenparken kunnen we de overlast beperken. Om te voorkomen dat heiklappen de hele Noordzee overgaan, kunnen we geluidswanden of stillere heihamers gebruiken.

Toch worden deze alternatieven lang niet altijd benut. De Nederlandse overheid verplicht bouwers niet om specifieke dempingsmethoden te gebruiken. 

Sinds kort bestaat er een maximum geluidsnorm voor hei-herrie op zee. Die ligt rond de 170 decibel, gemeten op 750 meter afstand van de heipaal. Maar is dat laag genoeg? Uit recent onderzoek blijkt dat al vanaf 136 decibel, tientallen kilometers bij heiactiviteiten vandaan, schade kan ontstaan aan het zeeleven.

Onze oosterburen hanteren een vaste maximumnorm van 160 decibel, die strikt wordt gehandhaafd door de Duitse overheid. Blijkt uit onafhankelijke metingen dat bouwers de norm overschrijden, dan worden de bouwactiviteiten meteen stilgelegd. In Nederland bestaat zo’n strikte handhaving niet. Bouwers zijn hier zelf verantwoordelijk voor het doen van geluidsmetingen om te zorgen dat hun heiactiviteiten onder de maximumnorm blijven.

Lawaai is niet alleen in zee een toenemend probleem: ook op het land hebben we er dagelijks mee te maken. En net als bij het onderzeeleven, levert herrie ook voor mensen een hoop ellende op. Volgens de Gezondheidsraad en het RIVM veroorzaakt geluidshinder op grote schaal slaapgebrek en stress. Op de lange termijn kan lawaai bovendien leiden tot hartklachten, een verhoogde bloeddruk en depressies. Als het zo doorgaat zal herrie binnen twintig jaar het milieuprobleem zijn met de grootste impact op de volksgezondheid in Nederland, stellen milieu- en geluidsdeskundigen.

En net als in zee zijn ook op het land de geluidsnormen in het geding. In 2017 toont het televisieprogramma De Kennis van Nu aan dat de wettelijke normen veel vaker worden overschreden dan de overheid laat zien in haar nalevingsrapportages. Hoewel het ministerie rapporteert dat rijkswegen in 96% van de gevallen onder de geluidslimieten blijven, blijkt uit onderzoek van De Kennis van Nu dat het werkelijke geluidsniveau in 60% van de gevallen juist boven de wettelijke limieten uitkomt.