Wat is groene energie?

Dat geldt bijvoorbeeld voor de huidige oorlog in Syrië. Het land werd tussen 2007 en 2010 getroffen door de ernstigste droogte ooit in dat land gemeten. De oogsten mislukten jaar na jaar en boerengezinnen trokken naar de steden in de hoop op een beter leven. Ze troffen daar werkloosheid, corruptie en een falend overheidsbeleid. Een explosieve mix die zich ontlaadde bij de opstand tegen president Assad. Dit was het begin van een bloedige oorlog die inmiddels al meer dan 200 duizend doden heeft gekost en miljoenen vluchtelingen heeft opgeleverd. En het einde is voorlopig niet in zicht.
Maar ook zonder oorlog zijn de gevolgen van droogte ernstig. Biodiversiteit neemt af. Planten en dierensoorten sterven uit. Er komen meer bosbranden, er ontstaan meer woestijnen en er zijn meer en langere hittegolven. Niet iedereen krijgt in gelijke mate last van de klimaatverandering. Vooral dichtbevolkte kustgebieden en mensen rond rivierdelta's in de tropen zijn kwetsbaar voor overstromingen, terwijl mensen rond de evenaar nog meer warmte en droogte te verduren krijgen. De mensen in deze gebieden hebben gemeen dat ze niet de middelen en de technologie hebben om zich op klimaatveranderingen voor te bereiden. De rijke, veelal westerse landen hebben dat wel.

Windenergie is schoon en komt uit een bron die nooit opraakt. Als een windturbine stroom opwekt, blijft de lucht schoon, het klimaat neutraal en er worden geen grondstoffen gebruikt. Er komt weliswaar wat CO2 vrij bij het bouwen, onderhouden en afbreken van de turbine, maar na drie tot zes maanden draaien is dat al weer gecompenseerd. Sterker nog, tijdens de twintig jaar dat een windturbine meegaat, produceert hij tachtig keer de hoeveelheid aan energie die nodig was om er een te bouwen.
In 2010 stonden er in ons eigen land zo'n 1.880 windturbines op land. Die produceren 4,5 miljard kilowattuur aan groene stroom. Daarmee wekken ze ruim vier procent op van de elektriciteit die we in Nederland gebruiken – genoeg voor ruim 1,3 miljoen huishoudens, maar tegelijkertijd nog veel te weinig.
Hoewel dat nu nog lang niet het geval is, zou windenergie aan twintig procent van de elektriciteitsbehoefte van Nederland voldoen. Om dat voor elkaar te krijgen zouden we kleine windmolens moeten vervangen door grotere en windturbineparken op zee moeten bouwen. Daarvan zijn er nu twee: voor de kust van Egmond aan Zee en voor de kust van IJmuiden.
Maar niet iedereen is blij met windmolens.

Zonne-energie heeft dezelfde voordelen als windenergie: het is afkomstig uit een oneindige bron, belast het milieu niet en levert veel meer groene energie op dan het kost om zonnecollectoren te produceren. Steeds meer Nederlandse huishoudens hebben zonnepanelen op het dak. Zonnepanelen worden ook steeds goedkoper. En op het dak kan de zon niet alleen via panelen stroom opslaan. Er kan ook kraanwater worden opgewarmd met zonnewarmte door op het dak geplaatste zonneboilers en zonnecollectoren. Omdat in Nederland de zon niet zo vaak schijnt, is de opbrengst te wisselend om een huishouden continu op te laten draaien. Maar de zon schijnt hier wel voldoende om de energierekening van een huishouden substantieel te drukken. Een zonnepanelenset levert jaarlijks driehonderd euro op. Na negen à tien jaar heb je de aanschafkosten eruit.

Vergeleken met Nederland ligt in gebieden met veel meer zon uiteraard een enorm potentieel. Het continent Afrika wordt gezien als hét continent waar zonne-energie een enorme vlucht kan nemen. De sloppenwijk Kibera in Kenia bijvoorbeeld, maakt steeds meer gebruik van zonnepanelen voor verlichting, opladen van mobiele telefoon en andere apparatuur, waar de bewoners eerst waren aangewezen op vervuilende batterijen. Marokko opende begin 2016 een van de grootste energieparken ter wereld. Volgens de Franse minister van energie Segolène Royal: “een fantastische boodschap voor Afrika en de wereld in zijn geheel.” Ook dichter bij huis, in Duitsland en Spanje staan zonnecentrales. Zonne-energie wordt niet alleen gebruikt om huishoudens van energie te voorzien. Ook auto's kunnen op zonne-energie rijden. En nu zijn het nog uitzonderingen, maar over tien jaar vliegen we misschien niet alleen meer naar de zon, maar ook met behulp van de zon.

Aardwarmte of bodemwarmte is afkomstig uit de aarde en ook duurzaam. Als de warmte dieper uit de aarde afkomstig is, heet het aardwarmte en anders bodemwarmte. Aardwarmte, dus warmte afkomstig uit het lava in het midden van de aarde, is in Nederland moeilijk bereikbaar en daardoor erg duur. Door de zon veroorzaakte bodemwarmte is wel bereikbaar en komt als woningverwarming onder meer in nieuwbouwhuizen terecht. Aardwarmte en bodemwarmte belasten het milieu niet en kunnen worden toegepast als alternatief voor het stoken van gas en kolen. Want net als zonne- en windenergie veroorzaakt ook het gebruik van aard- en bodemwarmte nauwelijks uitstoot van CO2. Bovendien zijn alle drie de methoden onuitputtelijk. Bodemwarmte wordt tot honderd meter diepte uit de bodem gehaald. Woningen, gebouwen en kassen worden ermee verwarmd. Het water in de aardbodem op twintig tot driehonderd meter diepte is geschikt voor warmte-uitwisseling: we kunnen het oppompen, vervolgens warmte erin stoppen (in de zomer) of eruit halen (in de winter) en dan weer terug pompen. Ook dit heet bodemwarmte. Op zeer grote diepte (vanaf vijfhonderd meter) zit bruikbare aardwarmte. IJsland gebruikt deze voor verwarming, de lava zit daar dichter onder de aardkorst dan bij ons. Aardwarmte is er verantwoordelijk voor tachtig procent van de warmtebehoefte.

Het begint saai te worden, want ook voor waterkracht geldt: onuitputtelijke bron, geen productie van schadelijke stoffen. Maar stuwdammen kunnen ecosystemen aantasten en daarmee zorgen voor vissterfte. In bergachtige gebieden stroomt water relatief snel naar beneden. Waterkrachtcentrales maken gebruik van die grote stroomsnelheid. Om zeker te zijn van voldoende aanvoer van water, ook in periodes met weinig neerslag of smeltwater ligt water opgeslagen in aangelegde stuwmeren. Uit die stuwmeren kan een waterkrachtcentrale enkele honderden megawatt aan elektriciteit halen.

In Noorwegen bijvoorbeeld wordt heel veel groene energie opgewekt. Grote waterkrachtcentrales zorgen daarvoor. In Noorwegen worden lang niet alle verworven certificaten opgemaakt. Die verkoopt men dan ook. Aan Nederlandse bedrijven. Het Nederlandse bedrijf koopt een certificaat en kan vervolgens groene stroom aanbieden, ondanks dat ze deze zelf niet produceert. Voor ieder kilowattuur dat wordt verkocht als groene stroom, moeten energiebedrijven zo'n certificaat kunnen overleggen. Ze hoeven deze groene stroom niet zelf te maken. Zo worden aan heel veel Nederlandse huishoudens groene energie verkocht, terwijl de bedrijven die deze energie verkopen zelf geen duurzame energie produceren.
Nederland loopt zwaar achter, maar heeft zich wel verbonden aan het klimaatakkoord in Parijs in 2015. Dat wordt al een zware dobber.

Nederland heeft zich zelfs aan nog strengere afspraken gebonden binnen de Europese Unie. Omdat het zo traag gaat heeft de organisatie Urgenda Nederland voor de rechter gedaagd in 2015 en het proces gewonnen. Desondanks daalt de CO2-uitstoot nog steeds maar weinig.