Waarom hebben de Koerden geen eigen land?
Waarom hebben de Koerden geen eigen land?
Laatste update: 13-12-2024
De Koerden staan bekend als het grootste volk zonder eigen staat. Zij zijn verdeeld in een gebied dat zich verspreidt over Turkije, Iran, Irak, Syrië en Armenië. Ze hebben een eigen taal en cultuur, maar geen onafhankelijke staat. Meerdere keren lijkt het er van te komen, maar telkens worden dergelijke beloften van betrokken machthebbers niet ingelost.
Redacteur: Marjolein Koster
Waarom zijn de Koerden verdeeld over verschillende landen?
Er zijn meerdere redenen waarom de Koerden geen eigen staat hebben. Voor de Eerste Wereldoorlog woont het grootste deel van de Koerden in het Ottomaanse Rijk, de voorloper van het huidige Turkije. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vecht het het Ottomaans Rijk tegen Frankrijk en Groot-Brittannië. De Britten en de Fransen gaan ervan uit dat ze de strijd tegen het verzwakte Ottomaanse Rijk zullen gaan winnen, en in 1916 maken de Britse Mark Sykes en de Franse François Georges-Picot alvast een geheime verdeling van het grondgebied van het Ottomaanse Rijk voor als het Ottomaanse Rijk verslagen zou worden.
Dit staat bekend als het Sykes-Picotverdrag. De grenzen worden werkelijkheid in 1920 tijdens het tekenen van de Vrede van Sèvres. De Koerden zijn op dat moment zo verdeeld, dat ze er niet in slagen iemand aan te wijzen als vertegenwoordiger tijdens de onderhandelingen. Toch wordt er een autonoom gebied voor hen aangewezen, wat op termijn zelfs onafhankelijk zou kunnen worden. Maar doordat de Turken het verdrag niet ondertekenen, wordt dit geen werkelijkheid. In 1923 volgt de Vrede van Lausanne, waarin de Turken een groot gebied, dat bedoeld is voor de Koerden, in hun bezit krijgen. De Britten geven een ander deel aan Irak, want dat nieuwe koninkrijk zou zonder de olie van Kirkuk en Mosul (steden die in het Koerdische gedeelte liggen) niet zelfstandig kunnen bestaan.
De grenzen die de Britten en Fransen creëren tijdens de Eerste Wereldoorlog, zijn nu nog steeds oorzaak van veel problemen in het Midden-Oosten.
De Koerden verliezen hier vrijwel alles en sindsdien wonen ze verspreid over de landen Irak, Iran, Syrië en Turkije. Het enige dat lukt is erkenning van de Koerdische taal in het Iraakse gebied. In de jaren die volgen blijven de Koerden strijden voor meer autonomie of onafhankelijkheid; op politieke wijze, maar soms ook met geweld. Er zijn verschillende grote onafhankelijkheidsbewegingen. De bekendste zijn de Koerdische Arbeiderspartij, de PKK en de Iraaks-Koerdische strijdkracht, de peshmerga.
In deze onafhankelijkheidsstrijd zijn de Koerden het niet altijd met elkaar eens, soms strijden ze namelijk ook tegen elkaar. Bijvoorbeeld in de jaren zeventig, als de Iraakse Koerden in opstand komen tegen hun president Saddam Hoessein. Ze krijgen daarin hulp van de Perzische sjah. De Iraanse Koerden voeren echter weer een strijd tegen hun sjah en krijgen juist weer steun van Iraakse president Saddam. Uiteindelijk weet Saddam de sjah ervan te overtuigen om, in ruil voor een stuk grond, de steun aan de Iraakse Koerden stop te zetten. Zowel de Iraanse als de Iraakse Koerden verliezen hier.
Ook in 1992 strijden verschillende groepen Koerden tegen elkaar. “Koerden tegen Koerden. In het belang van Turkije, maar ook omdat de Turkse Koerden van de PKK de Iraakse Koerden bedreigen in hun belangrijkste economische activiteit: die van de oliesmokkel naar Turkije.”
Daarnaast zijn ook de oliebelangen een belangrijke reden dat de Koerden geen onafhankelijkheid krijgen. Vooral de stad Kirkuk in Iraaks-Koerdistan is zowel voor de Koerden als voor de Irakezen belangrijk. Bondgenoten zouden de Koerden alleen maar gebruiken vanwege de positie tegenover Turkije, Iran en Iran en vanwege de belangen van olie.
Niemand, behalve de Koerden zelf, ziet heil in een onafhankelijk Koerdistan. Het is alleen de Iraakse Koerden gelukt enige zelfstandigheid te behalen. Dit komt omdat Irak een onnatuurlijk samengesteld land is. Veel bevolkingsgroepen wonen door elkaar heen. Hierdoor is Irakees nationalisme minder vanzelfsprekend en krijgen de Koerden meer ruimte om hun eigen identiteit te behouden. Verder is er er na de val van de Iraakse president Saddam Hoessein een machtsvacuüm ontstaan waar de Koerden gebruik van maken.
Waarom willen de Koerden een eigen land?
Omdat ze een apart volk zijn, met een eigen religie, taal en cultuur. Ze willen een eigen land om zichzelf te kunnen beschermen en niet als minderheid te leven in een land waar ze onderdrukt worden. De herkomst van het Koerdische volk is niet helemaal duidelijk. Ze zouden afstammen van diverse stammen die al sinds duizenden jaren in de landstreek Koerdistan wonen, de regio waar de huidige Koerden wonen.
Filmmaker Beri Shalmashi is geboren in Iraans Koerdistan en woont al jaren in Nederland. Ze wil met haar films het Koerdistan uit haar beleving laten zien.
Naar schatting zijn er wereldwijd 25 tot 45 miljoen Koerden. De grootste groepen wonen in Turkije (15 miljoen), Iran (8 miljoen), Irak (6,5 miljoen) en Syrië (2 miljoen). Vanwege onderdrukking slaan Koerden regelmatig op de vlucht. Dat doen ze voornamelijk naar andere Koerdische gebieden, maar er is ook een grote groep Koerden van ongeveer 1,5 miljoen mensen die buiten Koerdisch gebied wonen. De meeste daarvan wonen in Duitsland.
Nadat Khomeini in 1979 in Iran aan de macht komt vluchten veel Koerden uit dit land naar andere gebieden. Terwijl het Koerdische volk steeds meer uit elkaar valt, komt Jalal Talabani op als leider.
De Koerden zijn een volk dat verdeeld is in stammen, met aan het hoofd van iedere stam een aga. Sommige stammen hebben meer macht dan anderen. Een voorbeeld hiervan is de Barzani stam, waaruit de voormalig president van Iraaks-Koerdistan, Massoud Barzani, komt. Deze familie staat jarenlang aan het hoofd van de Koerdische Democratische Partij en heeft grote invloed gehad op de autonomie van Iraaks-Koerdistan.
Hoe leven de Koerden in Irak onder het bewind van Saddam Hoessein?
Sinds 1970 hebben de Iraakse Koerden hun eigen autonome regio in het noorden van Irak, maar in praktijk is president Sadam Hoessein de machthebber. Saddam Hoessein onderdrukt de Koerden op een gruwelijke manier.
Situatie Koerden in Irak
Naast het opsluiten, martelen en doden van politieke tegenstanders, voert Saddam Hoessein tijdens de Irak-Iranoorlog in de jaren tachtig ook de Al-Anfaloperatie uit. Doelbewust verjaagt en doodt hij Koerden uit hun oorspronkelijke woonplaatsen in het noorden van Irak. Volgens schatting sterven hierbij 182.000 Koerden. Het bekendste voorbeeld hiervan zijn de gifgasaanvallen op het plaatsje Halabja in 1988. In één keer komen hier 3200 tot 6000 mensen om.
Frans van Anraat
Op de schokkende beelden is te zien dat mensen verrast worden door het gif en binnen enkele seconden doodgaan. Vooral het beeld van een vader die met zijn baby in de armen op straat ligt, roept wereldwijd sterke emoties op.
Halabja is het Koerdische Katyn, het Koerdische 11 september, het Koerdische Guernica, het Koerdische Nooit Weer. Halabja is het ijkpunt van het Koerdische streven naar zelfstandigheid en van het niet te onderdrukken verlangen naar onafhankelijkheid.
Betsy Udink
Hoewel Saddam Hoessein eerst nog een bondgenoot is van het Westen in de strijd tegen Iran (en het Westen hem zelfs chemische wapens levert), is de situatie jaren later compleet anders wanneer Amerika in 2003 Irak binnenvalt. Datzelfde jaar wordt Saddam Hoessein gevangen genomen en de Iraakse interim-regering berecht hem voor gepleegde oorlogsmisdaden. In 2006 wordt hij geëxecuteerd.
Saddam Hoessein
Na jarenlange bloedige gevechten van de peshmerga tegen het Iraakse bewind, wordt uiteindelijk in 2005 de Koerdische Autonome Regio ingesteld. Kirkuk is door het Amerikaanse leger bevrijd en is nu voornamelijk Koerdisch. De Verenigde Naties stellen voor om Kirkuk een internationale status te geven, maar de Koerden vinden deze stad onderdeel van hun identiteit en willen Kirkuk niet kwijt.
De Koerden krijgen zetels in het Iraakse parlement en Jalal Talabani wordt de eerste Koerdische president van Irak. Dat is opmerkelijk, want Talabani is ook oprichter van de Patriottische Unie Koerdistan (PUK) en strijdt zijn hele leven tégen de regering in Bagdad en vóór uitbreiding van Koerdistan.
Tijdens de opkomst van IS zijn ook de Koerden vaak slachtoffer. Eerst stellen ze zich enigszins neutraal op, maar wanneer zij steeds vaker worden aangevallen, mengen ze zich in de strijd en het Koerdische leger is daarbij een bondgenoot van het Westen.
Een reportage van Jan Eikelboom bij het Koerdische Leger. "Het voelt goed om iemand van ISIS te doden, want die kan dan geen vrouwen en kinderen meer doden."
Een bekende religieuze minderheid binnen de Koerdische bevolking zijn de jezidi’s. In de zomer van 2014 komen zij in het nieuws, omdat ze door IS verdreven worden uit Noord-Irak. Veel jezidi’s vluchten naar het Sinjargebergte, maar IS omsingelt hen en de vluchtelingen zitten dagenlang in verzengende hitte vast. De beelden van wanhopige jezidi’s gaan de wereld over. Met behulp van Amerikaanse bombardementen kunnen ze uiteindelijk uit de bergen vluchten.
Jezidimeisjes
Waarom hebben de Turkse Koerden geen autonoom gebied?
De oprichter van het huidige Turkije, Atatürk belooft de Koerden tijdens de Turkse onafhankelijkheidsoorlog (1919-1922) een eigen gebied, maar na de eerder genoemde Vrede van Lausanne in 1923, voert Atatürk echter een beleid waarin geen plaats is voor andere bevolkingsgroepen dan Turken. Er ontstaat een sterk nationalisme en minderheden, waaronder Koerden, worden onderdrukt. Zelfs het woord ‘Koerden’ ligt gevoelig en ook de Koerdische taal wordt vaak niet geaccepteerd. Door alle beperkingen die Turkije de Koerden oplegt, is deze regio erg achtergesteld.
Het geweld tegen de Koerden in het Turkse gebied heeft een lange geschiedenis.
De situatie van de Koerden in het nieuwe Turkije blijft moeilijk en in 1978 wordt de verzetsbeweging PKK opgericht. In 1984 begint de PKK aan een gewapende opstand en zijn er veel gevechten tussen de Koerden en het Turkse leger. Tienduizenden mensen verliezen hun leven en complete Koerdische dorpen worden van de kaart geveegd.
Ondanks discriminatie van de Koerdische Turken, lukt het sommigen toch hoge posities in het land te bekleden. Zo is Turgut Özal, deels van Koerdische komaf, van 1989 tot 1993 president van Turkije en onder zijn leiding verbetert de positie van de Koerden enigszins.
Hoe is de situatie van de Koerden in Syrië?
Tijdens de Syrische burgeroorlog stichten de Syrische Koerden hun eigen autonome regio: Rojava. Het Westen steunt de Syrische Koerden in hun strijd tegen IS en ziet wel wat in de onafhankelijkheid van Rojava. Dit krijgt weer extra aandacht sinds begin 2018, als de stad Afrin, die in deze regio ligt, heftig aangevallen wordt door het Turkse leger. Deze gebeurtenissen illustreren hoe de Koerden keer op keer te maken hebben met verschillende strijdmachten.
De conflicten in de afgelopen jaren laten zien hoe de Koerden elke keer weer als een soort pion in het Midden-Oosten fungeren. De Koerden voelen zich vaak door hun bondgenoten in de steek gelaten, ook nu weer. Ze vechten samen met het Westen tegen IS, maar als het Westen zich terugtrekt, blijven zij in een verwoest land achter.
Hoe proberen de Koerden een eigen land te krijgen?
Iraakse Koerden blijven dromen van expansie van hun gebied, van een Groot Koerdistan, waarin ook de Koerdische gebieden in Syrië, Iran en Turkije bij hun huidige autonome gebied gevoegd wordt. Kirkuk blijft een belangrijke plaats waar verschillende partijen om vechten. Nadat de Koerden in 2014 de stad uit handen van IS weten te krijgen, verovert het Iraakse leger Kirkuk in 2017 weer terug.
In Kirkuk is het referendum extra spannend, omdat er veel verschillende bevolkingsgroepen samenleven. In deze reportage komen Arabieren, Koerden en Turkmenen aan het woord.
Omdat in 2017 de rust enigszins is wedergekeerd, ziet Iraaks-Koerdistan haar kans schoon een referendum voor onafhankelijkheid uit te schrijven. Op 25 september 2017 gaan de Koerden massaal naar de stembus en meer dan 92% kiest voor onafhankelijkheid.
Referendum Iraaks-Koerdistan
Het referendum zorgt opnieuw voor onrust in het Midden-Oosten en het brengt de Koerden in Irak geen onafhankelijke staat. President Barzani is teleurgesteld dat er niet meer steun komt vanuit de internationale gemeenschap om een onafhankelijk Koerdistan te stichten en stapt eind 2017 op.
Het Westen denkt volgens Barzani alleen aan het eigen belang.
Het blijft sindsdien onrustig in de regio. Voor de Koerden in de andere landen blijft autonomie voorlopig iets dat ver weg is. Onafhankelijk van elkaar zijn de Koerdische regio’s te zwak om zelfstandig te zijn en de overheersende landen Iran, Irak, Turkije en Syrië laten deze strategische regio’s niet zomaar gaan. Bovendien blijven de gevechten tegen IS en tussen verschillende groepen in Syrië nog aanhouden. In september 2019 besluit de Amerikaanse president Trump onverwachts zijn troepen terug te trekken. Het besluit maakt de positie van de Koerden in het Midden-Oosten allesbehalve zeker.
"Het is heel Koerdeigen om koppig te zijn en ik denk dat dat zich doorzet in alle werkvelden en alles wat er nodig is om zo'n land wat Koerdistan graag wil zijn te herbouwen."
In het kort:
Doordat de Britten en Fransen tijdens de Eerste Wereldoorlog grenzen trekken in het Midden-Oosten, zijn de Koerden nu verdeeld over verschillende landen.
De Koerden willen een eigen land, omdat ze een apart volk zijn met een eigen taal, cultuur en religie en omdat ze niet als onderdrukte minderheid willen leven.
Hoewel de Koerden onder Saddam Hoessein een autonome regio krijgen, hebben ze te maken met veel geweld. Het bekendste voorbeeld is de gifgasaanval in Halabja.
Het lukt de Turkse Koerden niet een autonoom gebied te krijgen. Tussen 1984 en 1999 vallen in de strijd tussen het Turkse leger en de PKK tienduizenden doden.
In de strijd tegen IS zijn de Koerden bondgenoot van het Westen. Er vallen veel slachtoffers en de Koerden voelen zich opnieuw een speelbal in een conflict.
In 2017 stemt 92% van de Iraakse Koerden voor een onafhankelijk Koerdistan. Helaas krijgt president Barzani geen steun van het Westen. Hij stapt op.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
