Wie was Anton de Kom?

Op 22-jarige leeftijd gaat hij naar Nederland en werkt hij als vertegenwoordiger in koffie, thee en tabak. Hij huwt in 1926 de Haagse Petronella Borsboom met wie hij vier kinderen krijgt. Het gezin valt op in het witte Nederland. Zijn dochter Judith de Kom herinnert zich in haar boek Ik omhels je onafgebroken (2024) dat veel mensen discriminerende opmerkingen maken over de relatie van hun zwarte vader en hun witte moeder. Zij en haar drie broers ervaren ook regelmatig racistische opmerkingen op straat, in winkels en worden op school gepest.

Anton de Kom voelt zich als  beginnend schrijver verbonden met communistische bewegingen die zich inzetten voor de emancipatie van arbeiders. Hij sluit zich aan bij een mantelorganisatie van de Communistische Partij Holland die ijvert voor onafhankelijkheid van Suriname. Hij ziet in hen medestrijders die ijveren voor een menswaardig bestaan voor iedereen. Hij publiceert in verschillende linkse bladen en begint in 1928 aan zijn eerste boek.

In 1933 keert De Kom met zijn gezin terug naar Suriname om zijn zieke moeder te bezoeken. Maar zij sterft voor zijn aankomst. In zijn geboorteland komt hij op voor Surinaamse contractarbeiders die net als vroegere slaafgemaakten worden uitgebuit. Alle bevolkingsgroepen weten hem voor advies te vinden: creolen, Hindoestanen, marrons, en Javanen. De Nederlandse Centrale Inlichtingendienst, een voorloper van de huidige AIVD, beschouwt hem dan al als een gevaarlijke communist en revolutionair. De overheidsdienst is bevreesd voor de groeiende populariteit van de 'Zwarte Ghandi'.

Anton de Kom vertelt als eerste Surinamer de geschiedenis van Suriname. Het is uniek omdat het is geschreven door een nazaat van slaafgemaakten die de koloniale overheersing aan den lijve hebben ondervonden. Hij hoort de gruwelen over de slavernij uit eerste hand van zijn vader en oma. Hij beschrijft de opgang en neergang van de slavenhandel in Suriname voor het eerst vanuit een antikoloniaal gezichtspunt. Hij gaat in op de economische en politieke aspecten van het kolonialisme . Ook is hij de eerste die ingaat op de psychologische doorwerking ervan. Met zijn felle aanklacht tegen onderdrukking, racisme en uitbuiting hoopt De Kom de Surinamer zijn trots terug te geven. 

Na de Duitse inval in mei 1940 sluit De Kom zich aan bij het verzet. Met hetzelfde vuur waarmee hij de erfenis van de slavernij bestrijdt, bestrijdt hij de nazi's onder de schuilnaam 'Juffrouw Borsboom'. Hij schrijft artikelen voor communistische kranten en distribueert illegale kranten. De Duitsers arresteren hem uiteindelijk op 7 augustus 1944. Zijn werk voor het verzet blijft geheim voor zijn gezin.

Lange tijd wordt gedacht dat zijn boek verboden werd. Maar biografen Woortman en Boots bestrijden dat. Zeker is dat zijn boek Wij slaven van Suriname uit het zicht verdwijnt. De autoriteiten zien De Kom als aanhanger van het communisme en een voorloper van het Surinaamse nationalisme. Zij vinden het werk staatsgevaarlijk. Pas in 1964 herontdekt de Surinaamse studente Rubia Züschen in de Leidse universiteitsbibliotheek een exemplaar van het boek. Sindsdien vormt het een inspiratiebron voor politiek bewuste studenten. Zoals in de jaren zestig voor de Surinaamse Studenten Unie die strijdt voor de onafhankelijkheid van Suriname. Ook voor de huidige generatie activisten is Anton de Kom een inspirator. Tijdens de Black Lives Matter demonstraties in 2020 citeren veel actievoerders zijn werk. Daarnaast wordt zijn werk vaak onder de aandacht gebracht bij de jaarlijkse Keti Koti herdenkingen waar de afschaffing van de slavernij wordt gevierd. 

Minister Ingrid van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) geeft in 2019 opdracht tot een herijking van de vijftig vensters in de canon van Nederland. Ze vindt dat er onvoldoende aandacht is voor ‘de schaduwkanten van de Nederlandse geschiedenis’. Een jaar later is er meer oog voor diversiteit. Karel V en Willem Drees maken plaats voor onder andere politica Marga Klompé en Anton de Kom. Dat hij hierin komt, is met name te danken aan de levenslange strijd die zijn dochter Judith de Kom voert om 'het onrecht dat haar vader is aangedaan, recht te zetten.'

In 2023 biedt het kabinet Rutte IV de familie van Anton de Kom excuses en eerherstel aan. Ook komt er een speciale leerstoel aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Die zal zich richten op de geschiedenis van het slavernijverleden, de koloniale onderdrukking en de doorwerking ervan op latere generaties.