Wat was de rol van Dutchbat in Srebrenica?

Begin jaren negentig valt voormalig Joegoslavië uit elkaar als verschillende bevolkingsgroepen hun eigen staat opeisen. Het leidt tot een bloedige burgeroorlog. De ergste strijd is in deelstaat Bosnië-Herzegovina waar Servische orthodoxe christenen, Bosnische moslims en katholieke Kroaten elkaar naar het leven staan. De Bosnische Serviërs eisen met veel geweld een eigen republiek op. Duizenden moslims slaan op de vlucht voor de etnische zuiveringen door de Serviërs. De Verenigde Naties sturen een neutrale vredesmacht om de moslims te beschermen. Er worden veilige gebieden gecreëerd. Een ervan is Srebrenica. Nederlandse VN-militairen, Dutchbatters moeten het gebied beschermen.

Op 6 juli 1995 vallen 4.000 Bosnisch-Servische soldaten de moslimenclave Srebrenica aan. Daar hebben 40.000 moslims hun toevlucht gezocht. Dutchbat bestaat uit slechts 400 soldaten met alleen lichte wapens. Op 8 juli valt de VN-observatiepost Foxtrot bij Srebrenica. Daardoor komt een Nederlandse soldaat, Raviv van Renssen, om het leven. De moslimmannen voelen zich nadat Dutchbat zich terugtrekt op hun basis in Potocari niet meer veilig in Srebrenica. In de nacht van 10 op 11 juli ontvluchten 15.000 van hen de enclave. Al snel stuiten de vluchtelingen op Servische linies en begint de grootste moordpartij in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Meer dan 8.000 mannen worden afgeslacht. De moord gebeurt in de bergen, buiten het zicht van Dutchbat III. Hoewel er vrees bestaat over hun lot verwacht niemand een van eerdere geplande genocide op deze schaal. Ook Dutchbat III niet.

Vanaf 10 juli vluchten meer dan 24.000 vrouwen en kinderen naar het hoofdkwartier van Dutchbat in Potocari. Het is er snikheet en er is een gebrek aan toiletten, medicatie, eten en drinken. De omstandigheden zijn dramatisch.

Na enkele verschrikkelijke dagen arriveren tientallen Servische bussen die de vluchtelingen naar veilig gebied moeten brengen. Wanneer de Serviërs arriveren, ontdekken ze 350 moslimmannen die zich schuil hebben gehouden op de compound. De Serviërs pakken de mannen hardhandig op, voeren hen af en vermoorden hen vervolgens. In 2019 stelt de Hoge Raad vast dat Nederland deels verantwoordelijk is voor de dood van deze 350 mannen. Want Dutchbat had de keuze moeten bieden om op de compound te blijven of weg te gaan. Als ze waren gebleven, hadden ze een kleine kans gemaakt om de moordpartij te overleven.

De uitspraak in 2019 is pijnlijk voor de betrokken Dutchbat-veteranen. Ze hebben geen mensen vermoord, dat deden de Serviërs. Maar ze zijn wel medeschuldig gemaakt aan een genocide en dat vinden ze onverteerbaar.

Dat in de publieke opinie het beeld ontstaat dat Dutchbat zich niet tegen de Bosnisch-Servische troepen durfde te verzetten, komt door de eerste ontmoeting tussen de Servische general Ratko Mladic en luitenant-kolonel Thom Karremans op 11 juli 1995. Don’t shoot at the pianoplayer,’ zegt Karremans tegen Mladic. Schiet alsjeblieft niet op ons.

De ontmoeting vindt plaats in hotel Fontana in Bratunac, net buiten Srebrenica. In dat hotel zitten ook een dertigtal gegijzelde Dutchbatters gevangen. Mladic reageert furieus als hij Karremans ziet. “Uw troepen hebben mij persoonlijk aangevallen”.  Dat klopt, want al dagenlang schieten Dutchbatters op de Serven en die middag heeft F-16 piloot Manja Blok bommen afgeworpen op Mladics troepen.

Als Karremans binnenkomt, slachten de Serviërs een krijsend varken. De boodschap is duidelijk: als er meer luchtaanvallen komen, doden we jouw manschappen. De Serviërs nemen het gesprek op om propaganda mee te bedrijven. Dat is goed gelukt, de beelden van Karremans die een glas heft met de Serviërs en zichzelf een ‘pianoplayer’ noemt, zijn de hele wereld overgegaan. 

Maar waarom noemt Karremans zichzelf een pianoplayer? In het onderstaande fragment zegt Karremans tegen journalist Coen Verbraak dat hij er de smoor in had dat hij naar generaal Mladic is gestuurd. Hier hoort een hoge VN generaal te staan, en niet een overste, de lokale pianist.

De Dutchbatters voelen zich in de steek gelaten en verraden omdat er geen massale luchtsteun is gegeven om de aanval van de Bosnisch-Servische troepen op Srebrenica tot staan te brengen. Lang is onduidelijk waarom er nooit VN-luchtsteun is gegeven bij Srebrenica. In 2015 lijkt er een verklaring te komen, als uitlekt dat  Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten al in mei 1995 hebben besloten dat de enclaves vrede in Joegoslavië in de weg staan. Dat was nadat honderden vooral Franse VN militairen na een luchtaanval waren gegijzeld en de Serven dreigden hen te vermoorden.  "De enclaves zijn onverdedigbaar en de status quo onhoudbaar", reageert de Franse generaal Bernard Janvier. En Alexander Vershbow, de raadgever van president Clinton, zegt even later: “We were already then considering that some kind of swap for at least the smallest of the eastern enclaves for more territory would be wise.”  En ook de Britten willen van de enclaves af. De Bosnische Serviërs zien dit besluit als bevestiging van hun eis om de kaart van Bosnië te hertekenen en plannen een aanval. Die komt er op 6 juli 1995.

Maar hun strategie is al op 8 maart 1995 voorbereid toen het Bosnisch-Servische militaire commando "Richtlijn 7" uitgaf. De richtlijn beval "the complete the physical separation of the Srebrenica and Žepa enclaves as soon as possible, preventing even communication between individuals between the two enclaves. By planned and well-thought-out combat operations, create an unbearable situation of total insecurity, with no hope of further survival or life for the inhabitants of Srebrenica or Žepa.

Het blijken profetische woorden. Als op 6 juli 1995 de Bosnisch-Servische aanval begint vraagt overste Karremans meerdere malen luchtsteun aan. Maar Dutchbat krijgt die niet, alleen de Nederlandse F-16-piloot Manja Blok gooit enkele dagen later vier bommen af op Servische tanks. Maar te laat, want op 11 juli hebben de Serven de enclave Srebrenica al bijna in handen. De Dutchbatters voelen zich in de steek gelaten en verraden.