Hoe kunnen continenten bewegen?

Convectie heeft te maken met warmteverschil. Om de kern van de aarde zit een mantel die bestaat uit magma, stroperig gesteente. Die massa is constant in beweging. Dat komt door het verschil in temperatuur: meer naar de kern toe is het warmer dan tegen de aardkorst aan.

Het warme gesteente uit de kern stijgt op, en het afgekoelde gesteente zakt naar beneden, waardoor een stroming op gang komt. De aardkorst, die in losse platen van zo’n honderd kilometer dikte op de mantel drijft, wordt meegenomen door deze stroming, ook wel convectiestroming.

De aardplaten zijn onder te verdelen in twee soorten: continentale platen en oceanische platen. De eerste liggen onder land, en zijn iets lichter en dikker. Oceanische platen liggen onder zee, en zijn zwaarder en dunner dan continentale platen. In totaal zijn er twaalf van deze platen.

De verschuiving van de continenten heeft ook invloed op de soorten die op aarde leven. Planten- en diersoorten raken door de steeds groter wordende afstand van elkaar gescheiden en ontwikkelen zich tot aparte soorten.

Uiteindelijk duurt het dus zo’n 200 miljoen jaar tot de situatie is zoals nu. Maar ook nu staan de continenten niet stil. Met een snelheid van een paar centimeter per jaar bewegen ze uit elkaar. De aarde is een bol, dus waar platen op de ene plek uit elkaar bewegen, moeten ze op de andere plek naar elkaar toe bewegen. Onderzoekers zijn het er over eens dat er ooit weer een supercontinent zal ontstaan op aarde en noemen namen als ‘Amazië’ en ‘Pangea Proxima’ (het volgende Pangea).

Zo is het misschien ooit mogelijk om van Australië naar Amerika te lopen, of van Amerika naar Azië. Hoe de continenten op elkaar gaan botsen is nog onderwerp van discussie tussen wetenschappers. Wel zijn zij het erover eens dat het nog wel even duurt voor zo’n supercontinent wordt gevormd: nog 250 miljoen jaar.

Aan de rand van de continentale plaat zijn op zo’n plek vaak bergketens met vulkanen te vinden. Dat is geen toeval: als de oceanische plaat onder de continentale plaat schuift, smelt die plaat deels door de extreme warmte onder de aardkorst. Door de zwakke korst kan magma opstijgen en naar het aardoppervlak stromen.

Hetzelfde gebeurt als twee oceanische platen botsen. Ook hierdoor kunnen vulkanische eilanden boven het wateroppervlak uitkomen. Bij een botsing van twee continentale platen ontstaan plooien in de aardkorst. Hierdoor zijn in het verleden grote bergketens als de Himalaya en de Alpen ontstaan.

Als platen naar elkaar bewegen, bewegen ergens anders platen uit elkaar (divergente plaatgrenzen). Er ontstaat ruimte, die wordt opgevuld door magma dat omhoog komt uit de mantel, afkoelt en stolt. De belangrijkste plek waar dit gebeurt is tussen de Zuid-Amerikaanse plaat en de Afrikaanse plaat, waar magma uit het binnenste van de aarde een mid-oceanische rug vormt, waarvan de Mid-Atlantische Rug de belangrijkste is.

IJsland is een voorbeeld van een plek waar zo’n deel van de mid-oceanische rug als eiland boven zee uitkomt. Hier kun je goed zien dat waar de aarde uit elkaar beweegt, nieuw land ontstaat: IJsland groeit nog steeds met een paar centimeter per jaar. IJsland bestaat dus ook uit twee aardplaten: de Euraziatische plaat en de Noord-Amerikaanse plaat.

Platen kunnen ook langs elkaar bewegen. Dit gebeurt in schokkerige bewegingen, die hevige aardbevingen veroorzaken. De belangrijkste breuklijn is de San Andreasbreuk in Californië, waar de Pacifische en de Noord-Amerikaanse continentale platen in tegengestelde richting langs elkaar schuiven. De breuk doorkruist de Amerikaanse staat Californië, en loopt van het noorden van San Francisco helemaal langs Los Angeles.

Vooral de kans op een aardbeving rond het zuiden van de breuk heel groot, zeggen seismologen. Hoewel San Francisco afgelopen decennia meerdere aardbevingen te verduren heeft gehad, is de aarde in het gebied rond Los Angeles al 250 jaar stil. Het zou zomaar kunnen dat de spanning die in al die tijd is opgebouwd in één keer vrijkomt, met als gevolg een zeer zware beving van 8 op de schaal van Richter.

Ook bij vulkaanuitbarstingen komen aardbevingen voor. Zo gingen vele aardbevingen vooraf aan de uitbarsting van Mount St. Helens. Op 18 mei 1980 stort de noordkant van de vulkaan in als gevolg van een aardbeving, wat leidt tot de uitbarsting van een vulkaan.