Wat gebeurt er als de bliksem inslaat?

Het gebeurt letterlijk in een flits. Maar als je de bliksem gaat ontrafelen, blijkt er in die ene fractie van een seconde van alles te gebeuren. We weten nog steeds niet precies hoe bliksem werkt. Grofweg zijn er voor bliksem drie ingrediënten nodig: water, warmte én kosmische straling.

Warme lucht stijgt op en koelt hoger in de atmosfeer af. Daarbij ontstaat een wolk van heel veel kleine druppeltjes of ijskristallen. Door de temperatuurverschillen binnen de wolk gaan de druppels bewegen en botsen. Zo ontstaan er ladingsverschillen. Onderin raakt de wolk negatief geladen, bovenin positief.

Tot voor kort telt het KNMI het aantal onweersdagen. Een onweersdag is een dag waarop een medewerker van het KNMI ten minste één donder hoort. Deze methode is echter niet heel nauwkeurig. Tegenwoordig gebruikt het KNMI daarom radiostraling en satellieten om bliksemontladingen te meten. Dat doen ze met radiotelescoop LOFAR. Die bestaat uit zo’n 25 duizend antennes, verspreid over Europa. LOFAR is eigenlijk ontworpen om plaatjes van verre sterrenstelsels te maken. Dan blijkt dat onweer de werking van de telescoop verstoort. En dat blijkt goed nieuws te zijn voor bliksemonderzoekers: nog nooit is de bliksem in zoveel detail waargenomen.

Dat verschilt per gebied. Op de Noord- en Zuidpool bliksemt het bijna nooit: daar is het meestal te koud en droog. Rond de evenaar bliksemt het juist heel vaak. Binnen Nederland zijn er ook verschillen. In de zomer onweert het vaker in het binnenland, in de winter onweert het meer aan de kust. Gemiddeld onweert het het meest in het westen en zuiden.

Volgens de meest recente cijfers van Meteorage telt Nederland gemiddeld zo’n honderd onweersdagen per jaar. In de afgelopen vijftien jaar zijn er twee uitschieters: 2012 telt 138 onweersdagen, 2007 heeft er 78.

Je ziet het al aankomen in de verte: onweer. Even tellen na de flits hoe ver weg het is. 1, 2, 3... 10 seconden, nog ongeveer 3 kilometer. Dat is nog best ver weg - denk je. Maar het kan alsnog helemaal misgaan. Het klopt wel dat je dankzij het verschil in de snelheid van het licht en de snelheid van het geluid de afstand tot het onweer kunt bepalen. Maar, een grote afstand tot de vorige klap wil nog niet meteen zeggen dat je veilig zit. De volgende flits kan namelijk zomaar een stuk dichterbij inslaan. Er zijn zelfs voorbeelden bekend waarbij een bliksemschicht 20 kilometer aflegt voor hij inslaat. Het beste kun je tijdens onweer niet buiten zijn. In je auto ben je ook veilig. De lading van de bliksem loopt via de banden weg naar de grond, het is een fabeltje dat je eerst moet ontladen door tegen de vangrail aan te rijden.

Als de bliksem inslaat in je lichaam kan dat zorgen voor zware brandwonden. De bliksem is namelijk enorm heet. Ook kan je hart kan er – tijdelijk of blijvend – mee ophouden door de elektrische schok. Toch overlijden lang niet alle mensen die door de bliksem zijn getroffen.

Hoeveel energie er precies vrijkomt bij een bliksem, is moeilijk te zeggen. Maar het zou natuurlijk mooi zijn om die enorme berg energie ergens op te slaan. Het lastige is dat de energie in één klap vrijkomt. Het is heel moeilijk om een systeem te bouwen dat zo’n klap overleeft. En dan moet je ook nog geluk hebben dat de bliksem precies op het goede punt inslaat. Toch blijft het vangen van bliksem om de energie te gebruiken een droom voor wetenschappers.