Wie was Maarten Luther?
Wie was Maarten Luther?
Laatste update: 26-04-2024
Op 31 oktober 1517 – ruim vijfhonderd jaar geleden – publiceert Maarten Luther zijn 95 stellingen: een spraakmakend betoog waarin hij misstanden binnen de katholieke kerk aankaart. Het document leidt tot grote onrust binnen de rooms-katholieke kerk en luidt het begin van de reformatie in. Wie was Maarten Luther en hoe veranderden zijn 95 stellingen het christelijke geloof?
Wie is Maarten Luther?
Maarten Luther is een Duitse theoloog die een cruciale rol heeft gespeeld in de reformatie van het christendom. Hij wordt geboren op 10 november 1483 in Eisleben, maar zijn familie verhuist al snel naar Mansfeld. Hij volgt een studie rechten, meer vanwege het verlangen van zijn vader dan uit eigen interesse. Wanneer hij in 1505 bijna geraakt wordt door een blikseminslag, ziet hij dit als een teken van God. Hij stopt per direct zijn opleiding en meldt zich bij een Augustijnenklooster. Luthers vader is woedend en ziet de rechtenstudie als een verspilling. Luther laat zich echter niet meer van zijn pad brengen en twee jaar later wordt hij tot priester gewijd.
Maarten Luther jeugd
Waarom heeft Luther kritiek op de kerk?
Na zijn tijd in het klooster doceert Luther filosofie aan de universiteit van Wittenberg. Ook reist hij naar Rome – het centrum van het rooms-katholicisme – maar de stad bevalt hem helemaal niet. In later schrijven noemt hij haar de “zetel van de duivel”. Bij de universiteit spreekt Luther over moraaltheologie: een leer waarin het christendom gebruikt wordt om antwoord te geven over wat ‘goed’ en ‘kwaad’ is. Daar blijkt al dat zijn interpretatie van de Bijbel botst met bepaalde praktijken van de rooms-katholieke kerk.
Luther is vooral enorm tegen aflaten. Gelovigen kunnen aflaten kopen: documenten die dienen als kwijtschelding van zondes, bijvoorbeeld als zij niet geleefd hebben volgens de Tien Geboden. Er ontstaat een hele aflaathandel, waarbij veel geld verdiend wordt. Het geld wordt onder andere gebruikt voor de bouw van de Sint-Pietersbasiliek in Rome. Luther is hier fel op tegen. Volgens hem kan alleen boete gedaan worden door écht berouw te tonen.
Luther komt in 1516 in aanraking met zo’n aflaatverkoper: de priester Johann Tetzel. Verschillende gelovigen komen langs bij Luther met een aflaat dat zij gekocht hebben bij Tetzel. Ze willen geen boetedoening meer doen (dat hebben ze via het aflaat al gedaan) en komen Luther enkel om vergiffenis vragen. Luther veroordeelt deze praktijk en wil er zo snel mogelijk iets aan doen. Hij schrijft 95 stellingen waarmee hij zich erg kritisch uitlaat over deze wantoestand.
Wat gebeurde er op 31 oktober 1517?
Het verhaal gaat dat Maarten Luther op 31 oktober zijn 95 stellingen op de voordeur van de Slotkerk in Wittenberg spijkert. Jarenlang wordt het ook zo doorverteld, hoewel historici nu betwijfelen of het daadwerkelijk zo verlopen is. Echt uitsluitsel kan niet gegeven worden. Een belangrijke bron is het verslag van Phillipp Melanchton, een Duitse filosoof en de rechterhand van Luther. In het voorwoord van zijn boek schrijft hij dat Luther inderdaad de stellingen op de muur spijkerde, maar Melanchton is hier zelf niet bij. Ook is dit verslag pas gepubliceerd na de dood van Luther. De betrouwbaarheid is daarom niet erg groot.
Wel is zeker dat Luther zijn 95 stellingen en een brief verstuurt naar de aartsbisschop van Mainz. Deze brief is gedateerd op 31 oktober. De meeste historici gaan er vanuit dat Luther enkel de brief verstuurde – het opspijkeren van het betoog zou namelijk een provocatie geweest zijn, iets wat niet in Luthers aard paste. Bovendien zijn de stellingen in het Latijn geschreven, wat de meeste mensen dan niet kunnen lezen. Het lijkt er daarom op dat het betoog enkel gericht is aan de geestelijken en niet het grote publiek.
Wat zijn de 95 stellingen?
De 95 stellingen zijn korte beweringen, die samen een lopend betoog vormen. Luther haalt verschillende Bijbelteksten aan, juist om te laten zien dat huidige praktijken de Bijbel tegenspreken. Een aantal voorbeelden van de stellingen zijn:
- 28. Eén ding is zeker: zodra het geld in de kist klinkt kunnen gewinzucht en hebzucht toenemen, maar de voorbede van de Kerk pleit op het welbehagen Gods alleen.
- 43. Men moet de christenen leren, dat wie aan een arme geeft of aan een behoeftige leent, beter doet dan wie een aflaat koopt.
- 62. De ware schat der Kerk echter is het heilig Evangelie van de heerlijkheid en de genade van God.
Al snel worden de 95 stellingen in verschillende talen vertaald. Door de uitvinding van de boekdrukkunst is het mogelijk om in korte tijd veel exemplaren van het betoog te drukken. De 95 stellingen verspreiden zich door heel Duitsland en Europa.
Wat zijn de gevolgen van de 95 stellingen?
Aan de theologische afdelingen van de Universiteit Leuven en de Universiteit van Keulen wordt schande gesproken van Luthers werk. Luther noemt hen spottend “de ezels van Leuven”. Maar, de universiteiten weten de paus aan hun kant te krijgen en die tekent de pauselijke bul ‘Exsurge Domine’. Luther wordt beschuldigd van dwaalleer en moet 41 stellingen terugnemen. Luther krijgt zestig dagen om hierop in te gaan. Ondertussen worden in Leuven diverse van Luthers werken publiekelijk verbrand. Luther reageert hierop door zelf de pauselijke bul en het pauselijk wetboek te verbranden.
Toen onze Heer en Meester Jezus Christus zei 'doet boete!' wilde hij dat het hele leven van zijn gelovigen een voortdurende boete zou zijn.
Maarten Luther
De katholieke keizer Karel V is aan de macht in grote delen van Europa en moet helemaal niks hebben van dwarse figuren als Luther. Hij laat massaal protestanten vervolgen. Nadat Luther in januari 1521 door de kerk wordt verbannen, volgt in mei van datzelfde jaar ook een rijksban. Ofwel, Luther wordt vogelvrij verklaard: hij staat buiten de wet en ieder is vrij hem te doden. Luther duikt onder, laat zijn haar groeien en leeft een tijdje onder naam Jorg.
Ondertussen zit hij niet stil. Hij vertaalt het Nieuwe Testament naar het Duits. Daarvoor gebruikt hij de Griekse vertaling van Erasmus, eveneens een kritische denker uit die tijd. Hierdoor wordt de Bijbel toegankelijk voor vele Duitsers. Dit betekent dat ze niet enkel via de kerk over het geloof kunnen leren, maar ook zelf kunnen lezen over het woord van God. In 1525 trouwt Luther met Katharina von Bora, een van de nonnen die hem hielp onder te duiken. Het stel krijgt zes kinderen.
Is Luther de aanstichter van de reformatie?
Maarten Luther is zeker niet de enige vertegenwoordiger van de reformatie. Ook Johannes Calvijn, Huldrych Zwingli en John Knox spelen een belangrijke rol. Wel wordt de publicatie van Luthers 95 stellingen vaak gezien als informeel startpunt van de reformatie, hoewel er in de eeuwen daarvoor ook al diverse malen kritiek is geweest op de rooms-katholieke kerk. Maar, pas in de zestiende eeuw volgen ingrijpende veranderingen en een daadwerkelijk transformatie van het christelijke geloof. Steeds meer mensen gaan Luther en andere protestantse grondleggers volgen. Ze komen in opstand en vernielen door heel Europa katholieke heiligenbeelden, dit wordt ook wel de beeldenstorm genoemd. Uiteindelijk leiden deze opstanden tot een kerkscheuring: enerzijds het rooms-katholicisme en anderzijds het protestantisme. Historici zien Luther daarom als een van de belangrijkste aanstichters.
Het lutheranisme, de protestantse stroming gebaseerd op het gedachtegoed van Luther, is nog steeds wijdverspreid in de westerse wereld. In Nederland zijn voornamelijk veel calvinisten (volgers van Calvijn), maar er zijn ook verschillende lutherse kerken en gemeenten. Hoewel beide stromingen binnen het protestantisme zijn, verschillen ze veel. Calvinisten geloven bijvoorbeeld dat je eindbestemming al bepaald is en dat je daar zelf niks meer aan kan veranderen. Lutheranen geloven dat zelf kan bepalen of je in de hemel komt, door oprecht in God te geloven en volgens de Bijbel te leven.
Wat vindt Luther van joden en moslims?
In eerste instantie trekt Luther zich het lot van de joden aan. Hoe zij door de kerk behandeld worden is volgens Luther beschamend. Hij verwacht dat na de hervorming de joden weer terug zullen keren naar het christelijke geloof. Wanneer dit niet gebeurt, gaat hij zich steeds kritischer uiten tegenover joden. Aan het eind van zijn leven publiceert Luther het werk ‘Over de Joden en hun leugens’, waarin hij zeven maatregelen tegen de joden uitstippelt. Hij vindt onder andere dat synagogen en joodse scholen in brand gestoken moeten worden en dat joden in werkkampen gestopt moeten worden.
Ook van moslims moet Luther niks hebben. Hij vindt Mohammed een ketter en noemt hem de “eerstgeborene van Satan”. Hij roept Karel V op een religieuze oorlog tegen de Ottomanen te beginnen. De opmars van de islam ziet hij als een teken dat het einde der tijden er aankomt.
Wat laat Luther na?
Luther overlijdt op 18 februari 1546 op 62-jarige leeftijd. Zijn nalatenschap is groot – Luther en zijn protestantse tijdgenoten veroorzaakten een scheiding in de kerk. Het protestantisme gaat nog steeds uit van drie belangrijke kernpunten, die in vooral ontstaan zijn als reactie op het katholicisme:
- Sola fide (Alleen door geloof): Rechtvaardiging kan alleen door middel van het geloof.
- Sola gratia (Alleen door genade): Alleen God kan genade geven.
- Sola scriptura (Alleen door de Schrift): Alleen de Bijbel vertelt het woord van God.
Nog steeds herdenken we Luther als een van de belangrijkste hervormers van het christelijke geloof, in Duitsland, Nederland en de rest van Europa. Op 31 oktober viert men nog steeds hervormingsdag: een dag in het teken van Luthers leven en ideeën.
Maarten Luther inspiratie
In het kort:
Maarten Luther (1483-1546) was een Duitse monnik, theoloog, filosoof en reformator.
Luther heeft kritiek op de rooms-katholieke kerk, onder meer vanwege de handel in aflaten: kwijtscheldingen van zondes.
Luther publiceert op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen. Het is een betoog waarin hij zich afzet tegen de aflaathandel en de geldzucht van de rooms-katholieke kerk.
De 95 stellingen van Luther vallen niet overal goed. Zowel de paus als keizer Karel V verbannen hem. Luther duikt onder en vertaalt ondertussen de Bijbel.
Luther en tijdgenoten als Calvijn zijn belangrijke figuren in de hervorming van het christendom. Hun ideeën verspreiden zich razendsnel door Europa en zorgen voor de opkomst van het protestantisme.
En je weet het!
Anderen het laten weten?