Hoe ging Facebook onze wereld bepalen?

Facebook bestaat sinds 4 februari 2004. Op die dag wordt de site gelanceerd vanuit een studentenkamer op de campus van de Amerikaanse universiteit Harvard. Brein achter de site is psychologiestudent Mark Zuckerberg, die al sinds de middelbare school veel programmeert. Op Harvard gaat Zuckerberg in zijn vrije tijd verder met zijn hobby. Zo lanceert hij een soort ‘hot-or-not’-site, Facemash, die steeds twee uit jaarboeken gehackte foto’s van vrouwelijke studenten naast elkaar zet. De gebruiker moet kiezen welk van de twee het aantrekkelijkst is, waarna de site met de stemmen een top tien per studentenhuis genereert. Het universiteitsbestuur dwingt Zuckerberg al snel om de site offline te halen en beschuldigt hem van het schenden van de privacy van studenten.

Wel heeft Zuckerberg door het succes van de site een reputatie opgebouwd: drie ouderejaars vragen hem om mee te werken aan een online sociaal netwerk voor de campus, HarvardConnection. Zuckerberg zegt mee te zullen helpen, maar de ouderejaars horen niets meer van hem. Hij blijkt samen met huisgenoten te werken aan een eigen sociaal netwerk: The Facebook. Het idee is gebaseerd op klassenboeken die Harvard aan eerstejaars studenten uitdeelt, waar elke student in staat met een profielfoto en enkele persoonsgegevens zoals naam en geboortedatum. De drie ouderejaars claimen dat Zuckerberg met hun idee voor HarvardConnection (later ConnectU) aan de haal is gegaan, wat tot een langdurende rechtszaak leidt die pas in 2011 eindigt met een schikking van 65 miljoen dollar.

Vanaf dag één gaat het hard: The Facebook blijkt een schot in de roos op de universiteitscampus, waar iedereen zichzelf wil laten zien en nieuwe vrienden wil maken. De functionaliteiten zijn nog vrij simpel: een profiel bestaat uit een foto en wat persoonlijke informatie, zoals je studierichting en je smaak in boeken, films en muziek. Bovendien kun je andere gebruikers ‘poken’ (porren) om te laten weten dat je hun profiel hebt gezien.

De volgende stap is dus een logische: uitbreiden naar meer universiteiten. Ook op andere Amerikaanse universiteiten wordt de site al snel populair. Zuckerberg begint advertenties te verkopen om er geld aan te verdienen. De Facebook-oprichters besluiten Harvard te verlaten en verhuizen naar Palo Alto in Californië. Vanaf dat moment gaan ze in zee met investeerders, iets wat ze eerder afhielden. En het woordje ‘The’ verdwijnt uit de naam, voortaan is het ‘Facebook’.

Het duurt niet lang tot iedereen ouder dan dertien met een geldig mailadres een profiel kan aanmaken op Facebook. Zo ontstaat in razend tempo het sociaal netwerk zoals we dat vandaag de dag kennen. Vanaf 2006 is er de ‘newsfeed’ waarop je de berichten van vrienden en andere pagina’s die je volgt onder elkaar ziet. Drie jaar later kun je die berichten ‘liken’ oftewel leuk vinden. Vandaag de dag zijn er rond de 2 miljard actieve Facebook-gebruikers wereldwijd.

Privacyschendingen, nepnieuws, censuur, te veel macht: de laatste jaren ligt Facebook steeds vaker onder vuur. Zo is er veel kritiek op de censuur van het platform. Het beleid zou tegenstrijdig zijn en ook niet altijd rekening houden met het doel van de afbeelding. Ook zou censuur de vrijheid van meningsuiting kunnen aantasten. Een voorbeeld is de aankondiging dat het platform foto’s van Zwarte Piet verwijdert als daar melding van wordt gemaakt. Deze aankondiging ging gepaard met gejuich en kritiek. 

Ook nepnieuws is een groeiend probleem. Uit onderzoek blijkt dat steeds meer mensen hun nieuws van sociale media als Facebook halen. Eerst ziet Facebook zichzelf slechts als doorgeefluik: gebruikers zijn zelf verantwoordelijk voor wat ze posten, lezen en geloven. Maar uiteindelijk neemt het platform toch maatregelen. Gebruikers kunnen berichten rapporteren, waarna feitencheckers onderzoeken of het inderdaad nepnieuws is. Zo ja, dan komt er een waarschuwing bij te staan en zal het algoritme het bericht minder vaak tonen. Maar of dat ook echt gaat helpen is nog maar de vraag.

De kwesties rondom censuur en nepnieuws zijn onderdeel van een bredere discussie: volgens sommigen moet Facebook meer doen om onder andere nepnieuws en haatzaaiing tegen te gaan, maar anderen zeggen juist dat deze macht niet bij een commercieel bedrijf als Facebook moet liggen.