Was Michiel de Ruyter een zeeheld of zeerover?

standbeeld de ruyter
Was Michiel de Ruyter een zeeheld of zeerover?

Gepubliceerd: 15-6-2017

Laatste update: 29-01-2021

Nationale held, koloniale zeerover of meester in zeeslagen? Over zijn status valt te discussiëren, maar Michiel De Ruyter (1607-1676) is hoe dan ook de grootste admiraal van zijn tijd. Met zijn vlaggenschip De Zeven Provinciën toont hij zich een behendige strateeg. Hoe is De Ruyter uitgegroeid tot een van de belangrijkste figuren uit de Nederlandse geschiedenis?

Waar start zijn loopbaan op zee?

Michiel Adriaenszoon De Ruyter wordt op 24 maart 1607 geboren in Vlissingen. Als tienjarige jongen gaat De Ruyter naar school en werkt hij bij een touwslager. Vanwege zijn opstandige en driftige karakter wordt hij uiteindelijk zowel op school als bij de touwslager weggestuurd. Als elfjarige volgt hij in 1618 zijn grote droom: het zeemansleven. Hij begint als scheepsjongen en werkt zich vervolgens razendsnel omhoog. Op zijn vijftiende is hij al schipper, een van de hogere rangen op het schip.

Michiel de Ruyter was als kind “voor niks anders goed, dan naar de zee te gaan”. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.

In de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje werkt De Ruyter als kanonnier op een oorlogsschip van zijn oom. Hij vervolgt zijn carrière als importeur in Dublin voor een handelaar uit Vlissingen, waardoor hij vloeiend Iers leert spreken. In 1631 trouwt hij met Maayke Velders, maar zij sterft datzelfde jaar nog in het kraambed. Ook is De Ruyter enkele jaren actief als stuurman in de walvisvaart. Hij keert in 1636 terug naar Vlissingen – met een aanzienlijk kapitaal – en trouwt met Neeltje Engels, zijn tweede vrouw.

Michiel de Ruyter glas in lood
Een gebrandschilderd raam in de Sint Jacobskerk te Vlissingen, ter nagedachtenis aan Michiel de Ruyter.

In welke zeeslagen vecht Michiel de Ruyter?

Michiel de Ruyter leeft in een tijd waarin de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden grotendeels in oorlog is. Eerst met de Spanjaarden en daarna met de Engelsen. De laatste storen zich aan de grote vloot van de Nederlanders omdat zij hiermee de zee- en handelsroutes controleren. Politiek overleg leidt tot niets waarop de Engelsen de wapens ter handen nemen. Dat leidt tot enkele Engelse Zeeoorlogen waarin De Ruyter een beslissende rol speelt en zijn naam als zeeheld vestigt.

Zijn ervaring als stuurman en later kapitein voor zowel particuliere reders als op oorlogsschepen kwam hem daarbij goed van pas. Net als toeval. Want wanneer De Ruyter als onderbevelhebber in de Eerste Engelse Zeeoorlog (1652-1654) aan de slag gaat, kan hij in de slag bij Plymouth de leiding nemen omdat de bevelhebber Witte de With niet aanwezig is. Ondanks een overmacht van de Engelse vloot – veertig schepen, tegen slechts drieëntwintig Nederlandse – weet De Ruyter deze slag te winnen en is zijn naam gevestigd. Hij is vanaf die tijd een bekende zeeheld en mag enkele jaren later de positie van viceadmiraal invullen bij de Admiraliteit van Amsterdam – in die tijd de hoogste rang.

Militaire rangen

Tijdens de Republiek der Nederlanden heeft iedere admiraliteit zijn eigen regels en rangen. De rangen van De Ruyter zijn daarom niet altijd vergelijkbaar met hun hedendaagse varianten. Wel is duidelijk dat De Ruyter snel promoveerde. Zijn uiteindelijk rang is (de voor hem gecreëerde titel) luitenant-admiraal-generaal – deze term werd gebruikt om aan te geven dat De Ruyter hoger in aanzien stond dan andere luitenant-admiraals.

Na de Tachtigjarige Oorlog moet Nederland beslissen: oorlog of handel? De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.

Na deze gewonnen strijd tegen de Engelsen verdedigt De Ruyter in de jaren erop de verschillende zeeroutes. Tegen kapers en zeerovers, en landen als Zweden, Portugal en Engeland die ook hun deel in de wereldhandel opeisen. In 1665 breekt de Tweede Engelse Zeeoorlog (1665-1667) uit. Dankzij zijn uitgebreide ervaring en strategisch inzicht, lukt het De Ruyter om zeeslagen te hervormen; van chaotische zeegevechten tot strak gecoördineerde operaties. Onder zijn leiding wordt er een seinsysteem door middel van vlaggen ingevoerd zodat schepen aanvalsorders aan elkaar kunnen doorgeven. Tijdens de Vierdaagse Zeeslag wint De Ruyter met zijn vlaggenschip ruimschoots van de Engelsen.

In 1667 vaart De Ruyter naar Londen om de oorlog te winnen – beter bekend als de Tocht naar Chatham. Een deel van de Engelse vloot wordt vernietigd en het vlaggenschip wordt geënterd en naar Nederland gebracht. Het leidt tot het einde van de Tweede Engelse Zeeoorlog. Maar de vrede duurt niet lang. In 1672 begint de Derde Engelse Zeeoorlog (1672-1674). Tijdens de laatste grote slag is De Ruyter de (veel sterkere) Engelsen en Fransen weer te slim af. Hij is bekend met de ondiepten langs de Nederlandse kust en weet op de veranderende windrichting in te spelen. Vanwege grote schade moeten alle drie de vloten terugkeren. Door de hoge kosten besluiten de Engelsen om de oorlog te beëindigen.

Zijn matrozen noemen hem 'Bestevaêr' – grootvader.

In 1676 wordt De Ruyter door een kanonskogel in zijn been geraakt bij een confrontatie met de Fransen. Een week na het gevecht overlijdt hij aan zijn verwondingen. Zijn lichaam wordt teruggebracht naar Nederland en begraven in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.

dood van michiel de ruyter
De dodelijke verwonding van M.A. de Ruyter, door Nicolaas Pieneman.

Is De Ruyter een kolonialist?

Het verleden van De Ruyter is niet onomstreden. Hij zou volgens sommige historici betrokken zijn geweest bij de slavenhandel. De Ruyter bezoekt voor het uitbreken van de Engelse zeeoorlogen meerdere malen slavenkolonies in het Caraïbisch gebied. In 1665 helpt hij bij het bevrijden van Fort Elmina, een fort in het huidige Ghana dat door de West-Indische Compagnie gebruikt werd voor slavenhandel, van de Engelsen. Dankzij het toedoen van De Ruyter kon de WIC zijn handel in tot slaaf gemaakten voortzetten.

Zeeheld of zeerover?

EO - Dit is de dag, 16 jan 2015

00:00

00:00

Volgens andere historici ligt het anders. De Ruyter zou in de eerste plaats in opdracht van de Staten-Generaal hebben gewerkt, zonder daar persoonlijke belangen bij te hebben. Tijdens de verovering van Fort Elmina zou De Ruyter juist plundering hebben tegengegaan en gepoogd hebben een overeenkomst te sluiten met de zwarte bevolking. De WIC zou ook zonder de actie van De Ruyter door zijn gegaan met de slavenhandel. De vraag of De Ruyter een kolonialist was, heeft dus geen eenduidig antwoord.

michiel de ruyter portret
Portret van Michiel de Ruyter, door Ferdinand Bol, 1667.

Wat is het nalatenschap van Michiel de Ruyter?

Al in zijn eigen tijd wordt De Ruyter gezien als groots zeeheld en worden er liederen en standbeelden aan hem gewijd. Ook in het buitenland prijzen zij zijn leiderschap, tactiek en strategisch inzicht. Ook vandaag de dag is zijn nalatenschap groot: 2007 wordt uitgeroepen tot het Michiel De Ruyterjaar en in 2015 wordt zijn leven verfilmd. De Ruyter vertegenwoordigt voor velen de Gouden Eeuw: zowel door zijn rol in het kolonialisme, als zijn overwinningen voor Nederland.

Culturele erfenis van Michiel de Ruyter

“Dit is de man van wie onze redding moet komen.”

Beelden van de opnames van de film Michiel de Ruyter.

In het kort

  • Michiel Adriaenszoon De Ruyter wordt geboren op 24 maart 1607 in Vlissingen. Als elfjarig jongetje gaat hij voor het eerst de zee op.

  • De Ruyter vecht mee tijdens de eerste drie Engelse zeeoorlogen en komt door zijn successen bekend te staan als zeeheld.

  • Historici verschillen van mening over de vraag of De Ruyter betrokken was bij de slavenhandel en kolonialist was.

  • Michiel de Ruyter vertegenwoordigt voor velen de Gouden Eeuw: zowel door zijn rol in het kolonialisme, als door zijn overwinningen voor Nederland.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

Ook interessant

om te weten