Hoe zag rock-'n-roll eruit in Nederland?
Hoe zag rock-'n-roll eruit in Nederland?
Laatste update: 28-04-2023
Rock-'n-rollmuziek verovert in de jaren 50 de harten van de Nederlandse jeugd. Eindelijk is daar muziek die gaat over zaken die de jeugd bezighoudt. De rockrage biedt een bevrijding van de sobere jaren 50. Met man en macht probeert de oudere generatie zich tegen het onzedelijke gedans en gesjans te verzetten. Maar was de rockrage hier nou wel zo’n groot probleem? Hoe zag rock-'n-roll eruit in Nederland?
Redacteur: Tess de Bruijn
Programma: Andere Tijden (NTR)
Wat is rock-'n-roll en waar komt het vandaan?
Rock-'n-rollmuziek vindt zijn oorsprong in de Verenigde Staten en komt op in de jaren 50. De muziek is een bijzondere combinatie van boogiewoogie, blues, swing en country. Ook zijn er invloeden van jazz, r&b, folk en gospel terug te vinden. Een rock-'n-rollnummer herken je aan een sterke afterbeat op de tweede en vierde tel. Het zijn iconen als Chuck Berry, Little Richard, het grote popicoon Elvis Presley, Jerry Lee Lewis, Fats Domino en Bill Haley die de muziek op de kaart zetten.
Voor de komst van rock-'n-roll luisteren tieners naar de muziek die hun ouders ook luisteren. Rock-'n-rollnummers gaan veel meer over zaken die de jeugd bezighoudt als school, liefde, seks en uitgaan. De muziek biedt de mogelijkheid je te verzetten tegen de heersende normen en waarden. Ouders en gezaghebbers vinden dit maar niks. De seksuele muziek kan immers niet goed zijn voor de moraal van de jeugd.
De muziek dicteert al snel een eigen subcultuur voor de jeugd en is meer dan alleen muziek. De tieners in het welvarende Amerika van de jaren 50 hebben steeds meer te besteden. Ze hebben nog weinig financiële verantwoordelijkheden en dus kunnen ze meer uitgeven aan vermaak. Er ontstaat een subcultuur met een eigen haardracht, kleding, auto’s, frisdrank, platenspelers, films en boeken. En de commercie springt daar maar al te graag op in om dit aan te wakkeren.
Nozems
Hoe komt rock-'n-roll naar de polder?
Ook in Nederland slaat rock-'n-roll aan, maar vooral onder de arbeidsjeugd en de middenklasse. De Nederlandse samenleving is in de jaren 50 in wederopbouw en er heerst een sobere en spaarzame moraal onder de oudere generaties. Maar de jeugd krijgt ook in Nederland meer te besteden en onder invloed van muziek, uit met name de Verenigde Staten, ontstaan subculturen. Al voor de Tweede Wereldoorlog is Amerika een cultureel gidsland, na 1945 groeit dit tot ongekende hoogte.
"De zeelui namen singles mee met muziek uit een hele andere wereld. Je hoorde buiten de dreunende tonen al van de muziek."
Met name de jongeren uit de lagere- en middenklasse zijn maar wat geïnteresseerd in de massacultuur uit Amerika. In het land van de bevrijder zijn de mogelijkheden onbegrensd en kan alles.
De jeugd onttrekt zich steeds meer aan de invloed van volwassenen, die toch wat sceptisch tegenover de massacultuur uit Amerika staat. De hiërarchie tussen jongeren en hun ouders neemt af doordat meer jongeren gaan studeren of al jong gaan werken. Er ontstaat een kloof tussen wat de nieuwe generatie, die de Tweede Wereldoorlog en de depressie niet of niet heel bewust heeft meegemaakt, en de oudere generatie. De jongeren zijn in tegenstelling tot hun ouders helemaal niet zo spaarzaam en profiteren volop van de stijgende welvaart.
Rock-'n-roll en de daarbij passende subcultuur springt in op de behoeftes van deze ‘nieuwe’ jeugd. Zo hangt de arbeidersjeugd in cafetaria’s, luisterend naar Elvis en van top tot teen gekleed als hun helden. De artistiekelingen, veelal uit de middenklasse, trekken meer naar de jazzmuziek en de moderne kunst. Eind jaren 50 zie je steeds meer jongeren die er duidelijk anders uitzien.
Ria Valk over haar deelname aan de wedstrijd 'Wie wordt de Nederlandse Elvis Presley? De hele aflevering zien? Kijk op NPOStart.
De jongeren ontvangen de muziek uit Amerika met moeite mondjesmaat via Radio Luxembourg en de Amerikaanse legerzender AFN. Maar met de vertoning van de film Rock Around The Clock in 1956 is het hek van de dam in Nederland. De ouders van de jeugd hebben in de maanden daarvoor al in velen kranten vernomen dat de film een verwilderend effect heeft op de jeugd. Jongeren zouden tijdens de vertoningen in de middenpaden hebben gedanst en op het meubilair zijn gaan staan.
Ook in Nederland blijft de jeugd niet stilzitten. Een anonieme notariszoon schrijft in de Nieuwe Apeldoornse Courant van 26 oktober 1956 over de film: “Het publiek raakt in vervoering. De chaos is op de dansvloer losgebroken. De jongens en meisjes zijn niet meer te houden. Dat is het beeld van de razernij, die zich voor de ogen van de verbaasde toeschouwer afspeelt bij de rock-'n-roll, de rage die thans ook in Nederland vele volgelingen heeft.”
De hele uitzending bekijken? Kijk op AndereTijden.nl.
De vertoning van Rock Around The Clock zorgt voor rellen in een aantal Nederlandse steden. De burgemeester van Gouda besluit de film zonder geluid te vertonen. Een hevig protest en opstootjes tot gevolg. Men spreekt van de ‘rockbacterie’. Liefhebbers organiseren dansavonden en richten fanclubs op.
Rock kampioenschap
Eerste Nederlands kampioenschap rock-'n-roll als introductie op de film "Don't Knock the Rock", 3 februari 1957
De volwassenen vinden de rockrage over het algemeen maar niets en de Nederlandse media bespotten de rage. Het damesblad Libelle noemt de wild met de heup bewegende Elvis: “een uitgekookte herrieschopper, die al schreeuwend en kronkelend een prettig banksaldo bij elkaar rock-and-rollt”. Paroolcolumnist Simon Carmiggelt vindt “de heupse zangprestaties van dit smoezelig fenomeen” ook maar een aanfluiting. Cees de Lange verwerkt de rage in zijn eindejaar conference van 1957 met de zin “Sara, je rok zakt af – moeder, het is m'n rol!”.
De rockrage
De eerste rock-'n-rolldanswedstrijden gaan ook plaatsvinden. Dit fragment bevat geen geluid.
Wat betekent rock-'n-roll voor de Nederlandse popindustrie?
De Nederlandse muziekindustrie verandert eind jaren 50 volledig. Het zijn de zogenaamde ‘Indorockers’ die voor het eerst eind jaren 50 de rock-'n-rollmuziek van Nederlandse bodem maken.
300.000 Indische Nederlanders vluchten na de Tweede Wereldoorlog naar Nederland. De Indisch-Nederlandse jeugd neemt in hun bagage de rock-'n-roll uit Amerika mee die in Indonesië al populair is. De Indorock concentreert zich rond Den Haag met bands als The Crazy Rockers en The Black Dynamites. Het zijn de Tielman Brothers en de Blue Diamonds die de Indorock naar de hitlijst brengen.
De rock-'n-roll van de Indorockers is een stuk toegankelijker, maar ook zij komen er niet goed vanaf in de Nederlandse media. Het Nieuwsblad van het Noorden schrijft na een optreden in AVRO’s Weekend Show in 1960 “Wat The Tielman Brothers aan luidruchtige ritmiek en visuele onzin produceren, tartte elke beschrijving”. Toch is de muziek van de Indorockers razend populair onder zowel Nederlandse als Duitse tieners.
The Blue Diamonds maken begin jaren 60 furore met hun Indorock.
Hoewel de media de komst van rock-'n-roll naar de polder met argusogen bekijken, valt de rockrage mee. Maar een klein deel van de jongeren is echt in de ban van de ruige rock-'n-roll. Nederland raakt wel geïnteresseerd in de nieuwe klanken uit Amerika maar de Nederlandse muziekindustrie geeft er een eigen draai aan.
"We moesten de Indo's nadoen."
De Engelstalige nummers zijn voor het grote publiek niet verstaanbaar want het is eind jaren 50 nog niet zo gebruikelijk om de Engelse taal te beheersen. In 1960 breekt Peter Koelewijn met zijn “Kom van dat dak af”, een van de eerste Nederlandstalige rock-'n-rollhits.
In de jaren 60 komt er steeds meer Nederlandstalige muziek. De jongeren willen aangesproken worden in hun eigen taal, zodat ze zich kunnen herkennen in de muziek. De platenbonzen spelen daar slim op in door een Nederlandse variant van rock-'n-roll te introduceren. De Amerikaanse en anderstalige hits worden vertaald en klakkeloos overgenomen. Het is een schot in de roos. Maar wel een stuk braver dan de rock-'n-roll die de tieners kennen. De rockrage blijkt namelijk toch van korte duur.
In Nederland vormen tienersterren als Ria Valk het muzikale antwoord op de rock-'n-roll.
Hoe wordt de muziek braver?
Eind jaren 50 eindigt het tijdperk van de echt vuige rock-'n-roll in de VS en wordt de muziek wat braver. Buddy Holly verongelukt, Elvis Presley gaat in dienst, Chuck Berry verdwijnt achter de tralies en Jerry Lee Lewis is een stuk minder populair door een huwelijk met zijn dertienjarige nichtje.
Bekijk de hele aflevering van Andere Tijden op NPOStart.
De harde muziek maakt zowel in Amerika als in Nederland plaats voor een nettere en bravere variant. Het is de muziek van Pat Boone, Tab Hunter, Bobby Rydel, de Beach Boys. Allemaal nette brave jongens, maar die toch wat kenmerken en de beat van de rock-'n-roll meenemen in hun liedjes.
Ook hier in Nederland wordt de muziek een stuk braver. De echt ruige rock-'n-roll vindt in Nederland geen massale aftrek. Maar een kleine club jongeren is in de ban van deze muzieksoort. De bezorgheid om het verwilderende effect van de rock-'n-roll is dus een beetje overtrokken.
In het toonaangevende programma Top of Flop noemt Elvisimitator Ria Valk de plaat van Elvis een flop.
Waarom slaat de rockrage hier toch niet zo groots aan als in andere landen? De Nederlandse jeugd is in deze jaren lang niet zo rebels als die van Amerika en Engeland. Dit komt onder andere door de relatief lage welstand in Nederland en de daarmee samenhangende lage lonen voor de jeugd.
De jeugd heeft het geld simpelweg niet voor dure platen. En daarbij komt dat ze pas laat verkrijgbaar zijn in Nederland. Pas eind jaren 50 komt de echte doorbraak in radioprogramma’s als Tijd voor Teenagers van de VARA, maar dan is de Amerikaanse rock-'n-roll al over zijn hoogtepunt heen.
Marco Vrolijk en Robert Jan Stips over de muziek uit de begin jaren 60.
Hoe komen de eerste tienersterren op?
Het antwoord op rock-'n-roll is in Nederland de ontdekking van tienersterren door de platenmaatschappijen in de begin jaren 60. Daarmee verdwijnt in Nederland de echt ruige rock van het toneel. Het zijn artiesten als Willeke Alberti, Anneke Grönloh, Rob de Nijs en Ria Valk die in deze jaren de hitlijsten domineren. Sterren van dezelfde leeftijd als hun luisteraars.
Met rock-'n-roll heeft het weinig meer van doen, dat vinden de wat oudere platenbonzen toch te wild. Maar ze leren van het succes van rock-‘n-roll in het buitenland wel dat muziek die speciaal voor jongeren wordt gemaakt een succesformule is.
"Niet te lage jurken, je lippen niet te rood."
De platenmaatschappijen rekruteren deze nieuwe tienersterren op talentenjachten en vanaf dat moment besluiten de platenbonzen alles. De vrolijke liedjes gaan als warme broodjes over de toonbank. Want niet alleen de jongeren, maar ook hun ouders zijn inmiddels klant. En jongeren moeten in die tijd ook vaak nog gewoon goedkeuring vragen aan hun ouders.
Het succes van de tienersterren is groots, maar van korte duur. De tienersterren domineren vooral de hitlijsten in de eerste helft van de jaren 60. Het zal niet lang duren alvorens rock-'n-roll in een nieuwe vorm weer opleeft en The Beatles en The Rolling Stones de harten van menig tiener weten te veroveren. De jaren 60 breken definitief door. Maar de tienersterren, zijn dan zelf ook de tienerjaren al ontgroeid.
In het kort
Rock-'n-rollmuziek komt uit de Verenigde Staten en ontstaat in de jaren 50 als een combinatie van boogiewoogie, blues, swing en country.
Jongeren uit de lagere- en middenklasse raken eind jaren 50 geïnteresseerd in de massacultuur uit Amerika en dan vooral de muziek die zij ontvangen via Radio Luxembourg en de Amerikaanse legerzender AFN. Met de vertoning van de film Rock Around The Clock is het hek van de dam.
De Nederlandse muziekindustrie verandert eind jaren 50 volledig. Nederland raakt wel geïnteresseerd in de nieuwe klanken uit Amerika maar de Nederlandse muziekindustrie geeft er een eigen draai aan.
De harde muziek maakt zowel in Amerika als in Nederland plaats voor een nettere en bravere variant. Tienersterren komen op die tot midden jaren 60 de hitlijsten domineren.
Het antwoord op rock-'n-roll is in Nederland de ontdekking van tienersterren door de platenmaatschappijen in de begin jaren 60.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
