Gaat het eigenlijk niet steeds beter met de wereld?

Groeiend geld
Gaat het eigenlijk niet steeds beter met de wereld?

Gepubliceerd: 12-11-2018

Laatste update: 21-11-2018

Klimaatverandering, autoritaire regimes, terrorisme, oorlogen: de wereld lijkt in brand te staan, en het gaat van kwaad tot erger. Die conclusie lijkt onvermijdelijk als je dagelijks het nieuws volgt. Maar kijk naar ontwikkelingen op de lange termijn, en je ziet iets anders: afnemende armoede, minder geweld, een hogere levensverwachting en meer vrijheid. Gaat het eigenlijk niet steeds beter met de wereld?

Hebben mensen een te pessimistisch beeld van de wereld?

In veel gevallen denken mensen inderdaad te negatief over de wereld, blijkt uit onderzoek. Vraag bijvoorbeeld een groep Amerikanen of de armoede in de wereld in de afgelopen jaren gelijk is gebleven, verdubbeld of gehalveerd, en twee derde is overtuigd van een verdubbeling. Slechts 5% geeft het correcte antwoord: een halvering.

Is het aantal doden door natuurrampen in de afgelopen eeuw verdubbeld, gehalveerd of gelijk gebleven? Onderzoekers vroegen het aan een groep Zweden, en de helft daarvan denkt dat het verdubbeld is. Het correcte antwoord: een halvering. Slechts 12% van de onderzochten weet dat.

Hoe lang gingen vrouwen die nu 30 jaar zijn gemiddeld naar school - wetende dat 30-jarige mannen gemiddeld acht jaar naar school gingen: drie, vijf of zeven jaar? Ook hier geeft een kleine minderheid het correcte antwoord: zeven jaar. Er is nog veel te winnen op het gebied van emancipatie, maar meisjes gaan gemiddeld inmiddels bijna even lang naar school als jongens.

Zelfs chimpansees scoren beter op deze multiple choice vragen, merkt de onlangs overleden statisticus Hans Rosling op. Apen gokken gewoon op basis van puur geluk in een derde van de gevallen goed. Mensen kiezen op basis van hun ideeën over de wereld – en die ideeën stroken niet altijd met de werkelijkheid.

Hans Rosling wist hoe je statistieken sexy moest maken. Optimistisch stemmende statistieken. DWDD kijk je hier terug.

Waarom denken we dat het steeds slechter gaat met de wereld?

Je ziet, hoort en leest dagelijks hoeveel problemen er in de wereld zijn. De aarde warmt op, het terrorisme is in opkomst, de ongelijkheid neemt toe en populistische leiders morrelen aan de wereldorde. Om nog maar te zwijgen van oorlogen, hongersnoden en overstromingen. Op basis van de dagelijkse stroom nieuwsberichten lijkt maar een conclusie mogelijk: het gaat niet goed met de wereld.

Daarnaast hechten mensen vaak veel meer belang aan anekdotes en eigen ervaringen dan aan kille cijfertjes. Je onthoudt die ene vliegtuigramp, niet de 7 miljoen keer per jaar dat een vliegtuig zonder problemen landt.

Bovendien heeft het een evolutionair voordeel om scherp te zijn op gevaren. Je kunt beter tien keer wachten bij een lege weg omdat je denkt dat er een auto aankomt, dan één keer oversteken terwijl er wel een auto aankomt. Het nieuws, onze psychologie en onze overlevingsmechanismen zorgen samen dus voor een focus op de negatieve kanten en gevaren van het leven.

"Het wereldbeeld op basis van data is heel anders dan dat van de media." Bekijk het hele item met Steven Pinker in Nieuwsuur.

Gaat het inderdaad steeds beter met de wereld?

Zoals je hierboven kunt lezen, is er duidelijk vooruitgang op het gebied van armoedebestrijding, het terugdringen van slachtoffers door natuurrampen en scholing van vrouwen. Maar ook op het gebied van voeding, hygiëne, levensverwachting, gelijkheid, vrijheid en afname van geweld wijzen de trends de afgelopen eeuwen in de goede richting.

Kijk naar voeding. Leeft in de vroeger tijden de helft van de wereldbevolking in chronische ondervoeding, tegenwoordig is dat nog 10%. Frankrijk kende tot de 18e eeuw tussen de 7 en 16 hongersnoden per eeuw. Tegenwoordig is hongersnood in Europa bijna ondenkbaar geworden.

Neem hygiëne. Nog steeds hebben veel mensen geen toegang tot schoon water, maar de afgelopen dertig jaar kregen iedere dag gemiddeld 275.000 mensen toegang tot schoon water. Die betere voeding en hygiëne, aangevuld met betere gezondheidszorg en antibiotica, hebben de levensverwachting sterk doen stijgen, van 44 jaar aan het begin van de 20e eeuw tot ongeveer 83 jaar nu.

Hans Rosling laat op geheel eigen wijze zien dat wij vaak veel te pessimistisch denken over de wereld. Bekijk hier het hele item uit DWDD.

Vandaag de dag kan 88% van de wereldbevolking lezen en schrijven. Tweehonderd jaar geleden kan hetzelfde deel van de wereldbevolking dat niet: slechts 12% kan aan het begin van de 18e eeuw lezen en schrijven. Geletterdheid geeft mensen allerlei extra mogelijkheden voor economische en persoonlijke ontwikkeling.

Ook met de rijkdom gaat het de goede kant op. Extreme armoede (rond moeten komen van maximaal 1 dollar per dag) neemt in 200 jaar tijd af van 90% naar 9% van de wereldbevolking. De afgelopen 25 jaar hadden kranten elke dag het volgende bericht af kunnen drukken: ‘Aantal extreem arme mensen vandaag weer met 138.000 afgenomen’.

Verlang je naar een tijd waarin alles beter was? Denk eens aan het heden. Bekijk hier de hele Brainwash Talk van Johan Norberg.

Democratie, met gelijk stemrecht voor man en vrouw, bestond tweehonderd jaar geleden in nog geen enkel land. Tegenwoordig is het de overheersende staatsvorm, zelfs als je de recente opkomst van autoritaire regimes in acht neemt. Homoseksuelen maakten in de jaren vijftig en zestig in de VS nog nauwelijks kans op een overheidsfunctie. Tegenwoordig bestaat in ruim honderd landen enige vorm van homorechten.

En wat te denken van geweld? In Oxford komen in de 14e eeuw per 100.000 inwoners elk jaar gemiddeld 110 mensen door geweld om het leven. In Londen is dat er midden 20ste eeuw minder dan één per 100.000 inwoners. 

De wetenschapper Steven Pinker deed uitgebreid onderzoek naar geweld door de eeuwen heen. Zijn getallen vertonen een duidelijke trend. In prehistorische samenlevingen kwamen zo’n 500 mensen per 100.000 door geweld om het leven, in de Middeleeuwen zo’n 50 en vandaag de dag wereldwijd zes tot acht mensen. In Europa ligt het cijfer rond de 1.

Waarom de mens steeds minder geweld gebruikt

OBA Live - 14 dec 2011

00:00

00:00

Hoe kun je meer oog krijgen voor deze verbeteringen?

De hier beschreven ontwikkelingen beslaan niet een paar dagen of maanden, maar decennia, eeuwen of zelfs duizenden jaren. Om de vooruitgang in de wereld te kunnen zien, is een langetermijnperspectief dus onontbeerlijk. Het tegenovergestelde van de huidige situatie, waarin notificaties en status-updates doorlopend je aandacht op de allerkortste termijn richten.

Een organisatie die zich actief inzet voor een focus op de lange termijn, is de Long Now Foundation. Deze organisatie, opgericht door een bont gezelschap (schrijver Stewart Brand, uitvinder Danny Hillis, muzikant en U2-producer Brian Eno, om er een paar te noemen), wil af van de in hun ogen ziekelijke focus op het heden. Ze komen op voor de echte lange termijn: de komende (en afgelopen) 10.000 jaar.

Het idee achter de organisatie is dat sommige problemen alleen opgelost kunnen worden als je op de lange termijn denkt. Om die focus op de lange termijn te benadrukken, heeft de organisatie een klok ontwikkeld, die niet minuten en uren telt, maar dagen, jaren en eeuwen: The Clock of the Long Now. Je kunt hem bekijken in onderstaand fragment:

"Hij wilde de langzaamste computer ter wereld bouwen." Bekijk hier de hele aflevering van VPRO Tegenlicht.

Gaat op de lange termijn dan alles alleen maar beter?

Nee, zeker niet. Klimaatverandering is een voorbeeld van een langetermijnontwikkeling die juist zorgwekkend is. De groeiende ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen is een andere, of de opkomt van autoritaire regimes. Het punt van de nieuwe optimisten, zoals ze soms wel worden genoemd, is ook niet dat alles op de lange termijn alleen maar beter wordt. Hun punt is dat er te weinig aandacht is voor de zaken die wel beter gaan.

In zekere zin is het nieuwe optimisme een reactie op het veelgehoorde pessimisme over de toekomst van de mens. Rachel Carson stond in de jaren zestig met haar boek Silent Spring aan de wieg van de milieubeweging, met haar beschrijving van de desastreuze invloed van de mens op het milieu. De Club van Rome deed daar in jaren zeventig nog een schepje bovenop, door te stellen dat de mens de aarde in hoop tempo aan het uitputten was en belangrijke grondstoffen in het jaar 2000 waarschijnlijk op zouden zijn.

De econoom Julian Simon ging daar in de jaren tachtig recht tegenin door in The Ultimate Resource te stellen dat niet bodemschatten, maar het menselijk brein de ultieme hulpbron vormen. Met andere woorden: geen probleem zo groot, of de mens vindt er wel een oplossing voor.

"Deze verbeteringen voltrokken zich in slechts tachtig jaar."

Meer recente voorbeelden van dit optimistische perspectief vind je in Factfulness van Hans en Ola Rosling, The better angels of our nature van Steven Pinker en The Rational Optimist van Matt Ridley. In Nederland kun je denken aan de journalist/schrijver Ralf Bodelier met zijn website World’s Best News.

Blijft het in de toekomst ook steeds beter gaan?

Sommige mensen zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. Zij zullen zeggen: trends die je ziet bij de afname van geweld en de toename van de levensverwachting houden al honderden of zelfs duizenden jaren stand – waarom zou er opeens een trendbreuk optreden?
 
Pessimisten zullen zeggen: kijk om je een, en je ziet dat er genoeg gevaren dreigen, van klimaatverandering en de opkomst van autoritaire regimes tot een nucleaire oorlog. Wat vandaag nog vanzelfsprekend lijkt, kan morgen verleden tijd zijn.

Optimist
Is het glas half vol of half leeg?

Misschien moeten we in dit geval eindigen met de waarschuwing die iedere beginnende belegger krijgt: in het verleden behaalde rendementen bieden geen garantie voor de toekomst. Maar over die in het verleden behaalde rendementen kan weinig twijfel bestaan. Iets om in je achterhoofd te houden als het dagelijkse nieuws je weer eens tot wanhoop drijft.

In het kort:

  • Veel mensen hebben een veel te pessimistisch beeld van onder meer de armoede en het onderwijsniveau in de wereld.

  • Nieuwsmedia benadrukken vaak het slechte nieuws. De mens heeft een voorkeur voor gevaren en dramatische anekdotes.

  • De afgelopen eeuwen en decennia laten grote vooruitgang zien op het gebied van onder meer armoedebestrijding, hygiëne, geletterdheid, welvaart, gelijke rechten en het verminderen van geweld.

  • De meeste vooruitgang zie je niet na een paar dagen of weken, maar pas na jaren of decennia. Een langetermijnperspectief is dus essentieel om oog te krijgen voor de vooruitgang in de wereld.

  • Vanzelfsprekend gaat niet alles alleen maar beter. Pessimisten benadrukken wat slecht gaat, optimisten vinden dat er te weinig aandacht is voor de positieve trends.

  • Hoeveel er de afgelopen decennia en eeuwen ook steeds beter is gegaan, dat biedt geen garantie voor de toekomst.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Bouwe van Straten

Ook interessant

om te weten