Wat een sekte is en hoe een sektarische groep te werk gaat, is het beste uit te leggen aan de hand van voorbeelden. Sekten zijn er in alle soorten en maten en niet iedere sekte is gebaseerd op religie. Ook therapeutische of educatieve sekten maken een opmars door een stijgend gevoel van individualisme in de maatschappij, zo blijkt uit het onderzoek. Nederland kent naar schatting tweehonderd tot driehonderd sekten, waarvan er 84 bekend zijn bij de overheid. Een sekte is een groep mensen, vaak gerelateerd aan een geloof, die volledig in het teken staat van de ideeën en opvattingen van één persoon (de sekteleider).

In 1950 brengt L. Ron Hubbard Dianetics, the Modern Science of Mental Health uit. Dit boek vormt na een aanpassing in de spirituele richting de basis van de Scientologykerk en haar aanhangers. Dianetics gaat ervan uit dat iemands huidige probleem te maken heeft met wat er met hem of haar in het verleden is gebeurd. De Scientologykerk is gebaseerd op therapeutisch vermogen en spiritualiteit. Als de pijn uit het verleden wordt aangepakt, verdwijnen de problemen in het heden ook. In de Verenigde Staten vormt de Scientologykerk zich in 1954, in Nederland in 1972, en inmiddels is het een wereldwijd netwerk van meerdere organisaties die de ideeën van Hubbard aanhangen.

Een voorbeeld van een sekte die begint met religie en eindigt in een sekte is People’s Temple, de sekte van Jim Jones. Deze groep wordt wereldnieuws door de massa(zelf)moord die plaatsvindt in Jonestown (Guyana). People’s Temple begint in 1952 in Indiana als een kerkdienst voor Afro-Amerikanen, verslaafden en daklozen. Jones wil gelijkheid tussen alle mensen en ziet dat als fundament van zijn eigen geloof. Je afkomst maakt voor hem geen verschil.

Een moordpartij als bij Jonestown is in het verleden vaker voorgekomen. Een voorbeeld van een kleine maar zeker niet minder heftige groep is The Manson Family onder leiding van Charles Manson. The Family (zo noemde Manson het zelf) is een sekte uit de jaren zestig. Deze groep wordt verantwoordelijk gehouden voor de beruchtste moorden uit de geschiedenis van de Verenigde Staten. The Manson Family krijgt bekendheid na de moord op Sharon Tate, de echtgenote van regisseur Roman Polanski in 1969. Manson instrueert vier van zijn sekteleden om alle aanwezigen in het huis van Tate en Polanski op een zo gruwelijk mogelijke wijze te vermoorden.

Een andere, wat jongere, bekende sekte is Avatar. Avatar is in 1986 bedacht door de Amerikaan Harry Palmer, die twaalf jaar lang een Scientologykerk heeft geleid. In Nederland komt de groep in het nieuws nadat er bekend wordt dat aanhangers van de sektarische beweging actief zijn bij overheidsdiensten. Scholen, grote bedrijven en zelfs de politie heeft wizards, zoals de meesters van de groep genoemd worden.

De sekte Aum Shinrikyo is erg op de achtergrond en vrij onbekend in Japan, tot 20 maart 1995. Vijf leden van Aum stappen in de ochtendspits in de metro, met elf zakken gevuld met het zenuwgas sarin. Bij hun vertrek uit de metro prikken ze de zakken lek met een paraplu. De zakken blijven achter. Dertien mensen overlijden, 5500 mensen raken gewond. Deze actie was snel en haastig uitgevoerd, omdat er op 22 maart 1995 een grote zoekactie zou plaatsvinden op alle locaties waar de sekte zich gevestigd heeft. Die zoektocht is in eerste instantie bedoeld om de vermiste Kariya Kiyoshi te traceren, maar wordt later toegespitst op het vinden van chemicaliën en wapens. Op 22 maart worden een aantal leden al gearresteerd en op 16 mei 1995 wordt ook de toenmalige leider Shoko Asahara opgepakt, op verdenking van betrokkenheid bij de aanval. 

In 2004 wordt Asahara ter dood veroordeeld. Hij gaat in beroep, op grond van ontoerekeningsvatbaarheid, maar dat wordt afgewezen. Op 6 juli 2018 wordt Asahara geëxecuteerd, samen met zes andere leden van de sekte. 

De rechtbank van Tokyo verklaart de sekte in 1996 al failliet, maar tot 2000 blijft het een harde strijd. In februari 2000 neemt Joyu Fumihiro, tot dat moment de woordvoerder van Aum, het stokje van Asahara over. Hij verandert de naam van Aum Shinrikyo naar Aleph. Aleph neemt afstand van Asahara en verdwijnt langzaam naar de achtergrond. De sekte bestaat nog wel, maar is een stuk minder radicaal. 

Aansluiten bij een sekte gebeurt niet zomaar. Veel van de mensen die bij een sekte gaan, horen via hun eigen vrienden- of kennissenkring verhalen over groepen waar je een betere versie van jezelf kunt worden. Een sekte richt zich vaak op een bepaalde groep mensen. Zo zocht sekteleider Jim Jones bijvoorbeeld voornamelijk daklozen, verslaafden en mensen van Afro-Amerikaanse afkomst. 

Er worden cursussen, missies of diensten aangeboden. ‘Kom even kijken, dan kun je zelf zien of het wat voor je is’ is het idee van de eerste paar bijeenkomsten. Dan lijkt alles vrijblijvend. Maar hoe vaker iemand naar de bijeenkomsten gaat, hoe meer de groep en de leider van de deelnemer vraagt. Van nieuwe mensen rekruteren tot banden verbreken met mensen die niet achter de sekte, de leider of de kerk staan.

Om mensen te helpen aangifte te doen tegen misstanden binnen een sekte is er ook een meldpunt ingesteld.

Mensen die zich aansluiten bij een sekte doen dat vaak via familie of vrienden.  Ze vertrouwen de persoon die de nieuwe introductie maakt. Soms wordt er op openbare plekken gerekruteerd. Nieuwe volgelingen hebben vaak psychische of fysieke problemen en er wordt beloofd dat ze baat zullen hebben bij een bezoek aan de sekte.

Het eerste bezoek aan of zelfs de eerste periode bij een sekte wordt ervaren als een ‘warm bad’. Het potentiële lid krijgt veel aandacht en krijgt het gevoel er niet alleen voor te staan. Deze kennismakingen worden gezien als een selectieproces. Op het moment dat er een klik is met de groep en/of de sekteleider, wordt iemand geselecteerd voor het lidmaatschap.

De deskundigen in het onderzoek schrijven: “Mensen willen ergens bij horen. Je leeft in een individualistische samenleving en door eenzaamheid zoeken mensen aandacht en warmte van een groep”. Omdat deze mensen net iets kwetsbaarder zijn, staan ze sneller open voor een oplossing, ook de oplossing die een sekte kan bieden.