Welke invloed hebben social media op ons?
Welke invloed hebben social media op ons?
Laatste update: 14-01-2025
Je hoeft de deur niet meer uit om de liefde te vinden of je vrienden, familie of collega's te spreken. Social media bieden allerlei mogelijkheden om te communiceren en geven ons 24/7 toegang tot een eindeloze hoeveelheid informatie en inspiratie. Maar welke invloed heeft dat eigenlijk op ons?
Redacteur: Inga Lingnau
Wat zijn social media?
Social media zijn alle sites en apps waarmee wij contact met elkaar hebben.[1] Denk aan chatten maar ook foto’s, video’s en informatie delen. Door social media op onze apparaten zijn we altijd en overal in contact met vrienden, familie, collega’s en kennissen.
Hoeveel gebruiken wij social media?
Wereldwijd zitten ruim 4 miljard mensen meerdere uren per dag op sociale media als Instagram, Facebook en X.[4] Bijna 30% van de Nederlanders gebruikt zijn smartphone minstens 5 uur per dag. En van alle tijd die we op onze telefoons zitten, besteden we 44% aan social media. Dat is bij 5 uur schermtijd zo’n 2,2 uur per dag. We doen dit vooral uit gewoonte. Maar ook ‘contact met anderen’ en ‘tot mezelf komen’ zijn belangrijke redenen hiervoor.
Bekijk alle afleveringen van Schermstrijd (KRO-NCRV) op NPO Start.
Wij gebruiken social media steeds meer en ook intensiever om verschillende redenen. Toch hebben 4,7 miljoen Nederlanders het idee dat social media een gevaar voor onze geestelijke gezondheid zijn. Uit onderzoek blijkt ook dat social media zowel positieve als negatieve kanten hebben. En de negatieve effecten van social media hangen onder andere samen met hoe intensief je social media gebruikt [5].
Waarom kunnen sociale media verslavend werken?
Social media zijn vaak gratis en als iets gratis is dan ben jij vaak het product. De bedrijven achter de apps verdienen namelijk geld als wij op ons scherm scrollen. Zo verdiende Meta, het bedrijf achter WhatsApp, Facebook en Instagram, in 2023 maar liefst 105 miljard euro met advertenties[7]. Social mediabedrijven doen er daarom alles aan om onze aandacht te trekken en ons zo lang mogelijk vast te houden. En dat lukt ze aardig. We scrollen tot vlak voor het slapengaan (84%) en pakken onze telefoon er direct weer bij zodra we wakker worden (65%). Op de wc houden we uitgebreide scrol-sessies en onder werktijd swipen we 'stiekem' door kilometers aan informatieve, emotionerende en grappige filmpjes en foto’s.
Op Snapchat zorgen ‘streaks’ er bijvoorbeeld voor dat je contact wil blijven houden. Jongeren en een ex-ontwikkelaar van Instagram leggen uit hoe het werkt. Alle afleveringen van Schermstrijd (KRO-NCRV) zien? Klik dan hier.
Social media zijn zo succesvol omdat de bedrijven achter de platforms, profiteren van onze aangeboren behoefte aan aandacht en bevestiging. Als je likes en reacties krijgt, komt er dopamine vrij. Dopamine is een stof die hoort bij het beloningssysteem van de hersenen. Het geeft je een tevreden en beloond gevoel.[8] Daarom kan je social media als verslavend ervaren.
Wat is de invloed van social media op jongeren?
Jongeren zijn voortdurend bezig met vragen als ‘wie ben ik?’, ‘wie wil ik zijn?’ en ‘bij wie hoor ik?’. Op social media kunnen zij daarmee experimenteren en oefenen. Dit doen ze door contacten te leggen, relaties te verdiepen en steun bij elkaar te zoeken. Zo vormen ze hun zelfbeeld, eigenwaarde en zelfvertrouwen. Social media vervullen zo een belangrijke rol in de ontwikkeling van hun identiteit.
In 2020 is 97% van alle jongeren lid van een of meerdere social media.[9] Nederlandse jongeren brengen er gemiddeld zo’n 2,5 uur per dag op door.[10] Gemiddeld schakelen zij tussen vijf social media. Ze zitten bijvoorbeeld op TikTok om zich te vermaken, praten met vrienden op Snapchat, communiceren met hun ouders via WhatsApp of delen hun leven op Instagram of BeReal.
Jongeren in de leeftijd van 10 tot 15 jaar die relatief veel op social media zitten, lijken hierdoor makkelijker depressieve en angstige gevoelens te ontwikkelen.[6] Dat komt omdat zij over het algemeen nog minder sociale vaardigheden hebben en minder goed met hun emoties om kunnen gaan. Introverte jongeren met een laag zelfbeeld lopen ook meer risico op ongewenste contacten via social media. Door het lage zelfbeeld zijn zij daarnaast ook meer geneigd om zich online op een negatieve manier met anderen te vergelijken. Daarnaast kan de druk om altijd verbonden en bereikbaar te zijn, onrust veroorzaken en ervoor zorgen dat jongeren slechter slapen.
Hoogleraar cognitieve psychologie Stefan van der Stigchel hoort veel mensen klagen over minder concentratie door telefoons. Volgens hem zijn we vooral bang om van alles te missen als we niet op onze telefoon zitten. Bekijk alle afleveringen van Schermstrijd (KRO-NCRV) hier.
Meisjes lijken meer tijd te besteden aan social media dan jongens. De relatie tussen depressieve gevoelens, angst en social mediagebruik is ook sterker voor meisjes dan voor jongens. Meisjes die vaak onrealistische beelden van perfecte lichamen en bewerkte foto’s zien, zijn vaak minder tevreden over hun eigen lichaam.
Dit effect wordt versterkt doordat bedrijven en influencers cosmetische behandelingen zoals botox, lipfillers en borstvergrotingen online sterk promoten. Terwijl het verboden is, doen zij dat ook onder minderjarigen. Met name meisjes krijgen zo een vertekend beeld van schoonheid. En worden ook vaak onzeker over hun eigen uiterlijk.
Tegelijkertijd kunnen social media juist ook heel behulpzaam zijn. Ze geven jongeren een plek om zichzelf te ontdekken en te oefenen met contact maken. Dit kan online makkelijker zijn dan in het echte leven. In een online omgeving hebben ze namelijk meer controle dan in offline contact. Ze sturen berichtjes wanneer het hun uitkomt, kunnen dit eventueel anonieme doen en ook nog eens selecteren welke informatie ze weglaten of juist laten zien.
Daarnaast helpen social media jongeren om contact te maken met anderen. Sommigen maken online vrienden, bijvoorbeeld bij het gamen. Dat kan een uitkomst zijn als er bijvoorbeeld geen andere jongeren met dezelfde interesses in hun directe omgeving zijn. Ook kunnen jongeren in moeilijke situaties, wanneer ze bijvoorbeeld gepest worden, online met elkaar in contact komen. Zo voelen zij zich minder alleen en kunnen ze hun zelfvertrouwen ontwikkelen.
Tiktokker Glenn Eilbracht vertelt hoe hij zelfverzekerder werd door social media. Alle afleveringen van Schermstrijd (KRO-NCRV) zie je hier.
Hebben social media een negatieve invloed op jongeren?
In Nederland heeft 1 op de 3 jongeren tussen de 12-25 jaar mentale problemen.[11] Wereldwijd geldt dat voor 13% van de jongeren tussen 10 en 18 jaar.[12] Bezorgde analyses over social media als oorzaak van mentale problemen bij jongeren krijgen veel aandacht. Jonathan Haidt, bekend van de internationale bestseller Generatie Angststoornis, zegt bijvoorbeeld dat dit te maken heeft met social media. In zijn boek beweert de Amerikaanse sociaal psycholoog dat de geestelijke schade van de smartphone en social media gigantisch is.
Maar een grote groep Nederlandse wetenschappers is het hier niet mee eens.[13] Zij wijzen er op dat het grootste deel jongeren geen of een kleine invloed van socialmediagebruik op hun welzijn ervaart. En dat ongeveer 10% een positieve en 10% een negatieve invloed opmerkt.
De invloed van social media lijkt een aantrekkelijke verklaring voor de verslechterde mentale gezondheid van jongeren. Jongeren zitten er een groot deel van hun vrije tijd op en social media lijken het leven van jongeren sterk veranderd te hebben. Maar de wetenschap biedt ook 15 andere mogelijke oorzaken voor de afgenomen mentale gezondheid van jongeren. Zoals het wegvallen van religie, waardoor jongeren hun gevoel van verbondenheid en zingeving zouden verliezen. Ook toegenomen individualisme wordt genoemd. Dat gaat samen met de overtuiging dat iedereen zijn eigen leven kan of moet invullen. En ook het idee dat mensen onafhankelijk van elkaar zijn zou een rol kunnen spelen.
Nederlandse wetenschappers waarschuwen voor te snelle en te makkelijke conclusies over de negatieve invloed van social media op het welzijn van jongeren. Volgens hen is het gevaar dat we andere oorzaken over het hoofd zien. Zoals prestatiedruk, armoede of een jeugdtrauma. Om de mentale problemen bij jongeren beter te kunnen begrijpen en aan te pakken, moeten we het probleem van alle kanten bekijken. Sociale media spelen een rol, maar zijn niet de enige oorzaak.
Voor een grote groep jongeren zijn social media geen probleem, zegt Jeugd en Media onderzoeker Helen Vossen in Pointer (KRO-NCRV).
Uit onderzoeken blijkt dus dat er zowel een positief als negatief verband is tussen sociale media en mentale problemen. Overtuigend bewijs voor een causaal verband - een oorzaak-en-gevolg relatie - is er niet. En de resultaten spreken elkaar regelmatig tegen. We kunnen dus niet zeggen dat social media dé oorzaak van ongelukkige jongeren zijn.
Volgens de wetenschap moeten we daarom vooral kijken naar de invloed van social media op specifieke jongeren. Persoonlijke eigenschappen en hoe jongeren social media gebruiken, bepalen of ze een positieve of negatieve invloed op hun welzijn hebben.
In het kort:
Social media zijn alle sites en apps waarmee wij contact met elkaar hebben, zoals WhatsApp, Instagram en TikTok. Bijna 30% van de Nederlanders zit minstens 2,2 uur per dag op social media.
Social mediabedrijven doen er alles aan om onze aandacht zo lang mogelijk vast te houden, want daar verdienen ze geld mee.
We hebben een aangeboren behoefte aan bevestiging en aandacht. Als je likes en reacties krijgt, komt de belonende stof dopamine vrij in je hersenen. Daarom kan je social media als verslavend ervaren.
Uit onderzoek blijkt dat social media zowel positieve als negatieve kanten hebben. De negatieve effecten hangen onder andere samen met hoe intensief je social media gebruikt.
Jongeren van 10 tot 15 jaar die relatief veel op social media zitten, lijken er makkelijker depressieve en angstige gevoelens door te ontwikkelen. Ook kunnen social media zorgen voor onrust, slechter slapen en een lager zelfbeeld.
Maar social media kunnen ook behulpzaam zijn. Ze geven jongeren bijvoorbeeld een plek om zichzelf te ontdekken en positieve contacten te maken met anderen.
Social media worden vaak als oorzaak genoemd voor toenemende mentale problemen onder jongeren. Maar volgens veel wetenschappers is dit te kort door de bocht. Zo spelen veel andere factoren ook een rol en ervaart het grootste deel van de jongeren geen of een kleine invloed van social mediagebruik op hun welzijn.
Geraadpleegde bronnen
En je weet het!
Anderen het laten weten?
