Waarom verzamelen mensen?
Gepubliceerd: 8-11-2017
Laatste update: 26-01-2023
Van garages en zolders vol willekeurige spullen tot specifieke verzamelingen van horloges, Elvis-spullen, vinyl of designer-sneakers. Al eeuwenlang houden mensen van de kick die ze krijgen als een nieuw exemplaar aan de collectie kan worden toegevoegd. Zij verzamelen voor het pure plezier, maar verzamelen kan ook uitgroeien tot verzameldrang.
Redacteur: Saskia Wayenberg
Was verzamelen vroeger alleen voor elite?
De eerste Europese verzamelingen dateren uit de zestiende eeuw. Zo was de Habsburgse keizer Rudolph II (1552-1612) een beroemd verzamelaar van bronzen beelden, munten, medailles en voorwerpen die gemaakt waren van ivoor, barnsteen, koraal en kristal. Ook bewaarde hij veel Indiase curiosa en wiskundige instrumenten. De verschillende objecten stelde hij tentoon in de Wunderkammer in zijn paleis in Praag.
In die tijd zijn er verschillende Wunderkammern te vinden in heel Europa en is verzamelen echt iets voor de elite. Aan het hof in Nederland worden vooral schilderijen, porselein, kristallen en andere objecten met een hoge geldwaarde verzameld.
In de achttiende eeuw komen openbare verzamelingen zoals musea en bibliotheken op. Collecties van kunstwerken en andere objecten worden systematisch tentoongesteld en voor een steeds groter publiek bereikbaar. Het doel van die openbare collecties is voornamelijk onderzoek en cultuurbehoud. De ‘normale burger’ maakt vanaf dan kennis met een hobby die eerst alleen voor elite was en mensen gaan allerlei dingen verzamelen: zonder specifiek doel en meer als tijdverdrijf.
De verzamelwoede van munten zorgt in 1980 voor een tekort aan wisselgeld.
Zijn alle verzamelaars hetzelfde?
De meeste verzamelaars beginnen al op jonge leeftijd: knuffeldieren, barbiepoppen, speelgoedautootjes en knikkers doen het altijd goed. Het zoeken naar ontbrekende dingen is voor veel mensen een boeiende bezigheid. Zo zijn er verwoede Elvis Presley fans die op zoek zijn naar alle platen en films die de king of rock&roll heeft gemaakt. De kick die ontstaat wanneer een object wordt gevonden die de verzameling kan vergroten of compleet kan maken is voor verzamelaars soms zelfs onbeschrijfelijk.
Alles wat met boeken te maken heeft, wil Frank Divendal hebben. En die instelling heeft hem een record opgeleverd: met 71.235 boekenleggers heeft hij officieel een Guinness World Record behaald (2006).
Grofweg zijn verzamelaars te onderscheiden in drie categorieën. De nostalgische verzamelaar gebruikt zijn verzameling als bron van herinneringen. Denk aan souvenirs die vaak worden gekocht op vakantie en thuis op een mooie plek worden neergezet. Diegene houdt op die manier vast aan het verleden (en meestal een mooie of fijne herinnering) en weet vaak exact te vertellen welk object waar en wanneer is verkregen.
De zogenaamde ‘jager’ heeft als verzamelaar een echte speurneus. Het vinden van dat zeldzame, excentrieke en ontbrekende object op een (ruil)beurs of (rommel)markt is waarom hij verzamelt. Diegene maak je dan ook niet blij met honderd nieuwe objecten voor zijn verzameling. Het liefst gaat hij zelf op zoek en wil hij de verzameling overzichtelijk houden door telkens slechts een aantal stuks toe te voegen.
Tim Hofman bezoekt Beb en Rob Goudriaan die de grootste McDonald’s-verzameling van Nederland hebben. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Duik in de verzamelingen van Ramsey Nasr
Geen plek in het huis van Ramsey Nasrs is onbezet: boeken en cd's, maar ook zaken als vlinders, fossielen, vuistbijlen, fotografie - hij verzamelt het allemaal. In de serie Dr. Nars Wunderkammer geeft Nasr een inkijkje in zijn verzameldrang en gaat hij op zoek naar de verhalen achter zijn verzamelde objecten.
De statuszoekende verzamelaar laat zijn verzameling vaak ontzettend graag aan anderen zien. Hij heeft een plek ingericht waar hij zijn collectie, die vaak uit objecten met een hoge waarde bestaat, tentoonstelt. Hij geniet duidelijk van zijn bezit en ontvangt graag complimenten over zijn verzameling. Verzamelen doet hij dan ook niet puur voor zijn eigen plezier, maar om status te verkrijgen bij zijn omgeving.
Verzamelaars Elly Heezius en Aad van der Steen kopen iedere maand voor zo’n 125 euro aan Kinder Surprise-eieren.
Hoe ontstaan (verzamel)rages?
Door de jaren heen zijn er veel ‘verzamelrages’ geweest. Zoals dat gaat met een rage zijn bijvoorbeeld Pokémonkaarten of flippo’s een tijd lang ontzettend populair en neemt daarna de interesse af, bijvoorbeeld als de verzameling compleet is. Toch zijn er mensen die altijd zullen doorsparen en letterlijk naar de andere kant van de wereld vliegen voor een superzeldzaam exemplaar. Bovendien komen sommige rages ook weer terug, zoals de Pokémonkaarten.
Verzamelrages
Flippo's zijn de schijfjes die in de zakken chips van Smiths verstopt zaten. Op de flippo werden verschillende stripfiguren afgebeeld, waaronder ook de personages uit de Looney Tunes.
De Pokémongekte en de grootschalige ruilhandel op de basisschool waren een enorme rage. Als je geluk had kreeg je een shiny kaart of een hele zeldzame.
Kleine poppetjes met felgekleurd, wild en rechtop gekamde haren: de trollenpoppetjes. Eind jaren zestig begon de rage in Europa en in 2016 speelden de poppetjes de hoofdrol in de film Trolls.
Knikkers zijn er in ontzettend veel verschillende soorten. Groot, klein, zwaar, licht, van steen of glas, met glitters of zonder glitters. Met die knikkers werden oneindig veel knikkerspelletjes gespeeld.
Het sparen van voetbalplaatjes is van alle tijden. De laatste jaren kan op veel plaatsen in het land ook gespaard worden voor voetbalplaatjes van lokale voetbalclubs.
Diddl en zijn grote liefde Diddlina zijn stripfiguren in de vorm van witte springmuizen. Verzamelen kon in de vorm van knuffels, schrijfwaren, blocnoteblaadjes, briefkaarten, bekers en nog veel meer.
Maar hoe ontstaat zo’n rage? En waarom wil iedereen ineens hetzelfde poppetje, sticker of barbie? Met de komst van internet en social media ontstaan en verspreiden rages zich tegenwoordig veel sneller dan vroeger. Maar dat is niet de enige verklaring want vroeger waren er ook genoeg rages zoals ploppers, skippyballen, hoelahoepen en jojo’s. Volgens marketingdeskundige Paul Sikkema letten kinderen enorm goed op elkaar en ontstaan de nieuwste rages nog altijd op het schoolplein. Ook groepsdruk speelt daarbij een belangrijke rol: je hoort er niet bij als je het niet hebt of als je er niet aan meedoet.
Een aantal ingrediënten waar de meeste (grote) rages over beschikken zijn dat ze een spelelement bevatten, goedkoop zijn en gespaard kunnen worden. Toch blijft het een mysterie wat wel, en wat niet uitgroeit tot een rage, hype of trend.
"De zakken chips met flippo's vliegen de winkels uit."
Wanneer wordt verzamelen problematisch?
Onschuldig verzamelen kan doorslaan in verzamelwoede, tegenwoordig bekend als ‘hoarding’. Naar schatting lijdt twee tot vijf procent van de Nederlandse bevolking aan zo’n verzameldrang. Hoarders hebben een aanhoudende moeite met het wegdoen van bezittingen en een sterke behoefte om voorwerpen te bewaren. Het grote verschil tussen normaal verzamelen en hoarden is dat ‘de normale verzamelaar’ zijn objecten sorteert, organiseert en eventueel tentoonstelt. Als je zo’n verzamelaar vraagt naar een specifiek object dan weet hij onmiddellijk waar het staat en kan hij het tevoorschijn halen. Ook heeft een normale verzamelaar voornamelijk veel plezier in het verzamelen, zelfs als dat aparte vingerhoedjes, zeldzame bierdopjes, excentrieke lepeltjes of ouderwetse poppen zijn.
Een ode aan de Everly Brothers. Piet Piekstra is, naar eigen zeggen, ’s werelds grootste verzamelaar van de band.
Dat laatste is absoluut niet het geval bij hoarders. Zij verzamelen dan ook (véél) willekeurige spullen. Wanneer iemand zo’n aanhoudende moeite heeft met het wegdoen van bezittingen en steeds maar meer verzamelt, kan de diagnose verzameldrang worden gesteld door een psychiater, psycholoog of specialist. Daarbij wordt gekeken naar een aantal kenmerken. De verzamelde spullen veroorzaken een enorme rommel, waardoor woonruimtes niet of nauwelijks meer gebruikt kunnen worden. De verzameling zorgt voor beperkingen in het sociale leven of op het werk, en de verzameldwang kan niet worden verklaard door een andere psychische stoornis.
Verslaggever Margje Fikse is in haar eigen schuur, die tot de nok gevuld staat met spullen. Het lukt haar niet om iets weg te gooien.
Waar komt verzameldrang vandaan?
Geen enkele hoarder is hetzelfde: zij hebben allemaal een andere verzameling en een ander motief om te verzamelen. Verschillende factoren kunnen van invloed zijn op de ontwikkeling van een verzamelstoornis. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de extreme verzamelaars aangeeft dat zijn of haar ouder(s) ook graag verzamelt. Om die reden wordt verwacht dat genetische factoren een belangrijke rol spelen. Naast dat het verzamelen vaak in de familie voorkomt, is besluiteloosheid een opvallende eigenschap van mensen die lijden aan een verzamelstoornis en spelen belangrijke en traumatische gebeurtenissen in het leven een grote rol voor de ontwikkeling van een verzamelstoornis. Uit onderzoek blijkt dat mensen die aan een verzamelstoornis lijden vaak aangeven dat zij, vlak voordat de stoornis in extreme mate tot uiting kwam, een traumatische ervaring hebben meegemaakt.
José van Beers schreef een boek over Problematische verzamelaars waarin zij zich buigt over vragen als: wat weten we eigenlijk van verzamelgedrag? En is er hulp mogelijk?
Problematische verzamelaars
RKK - De zondag van Willigenburg, 28 okt 2012
00:00
00:00
Ook speelt ‘gewoonte’ een belangrijke rol. Neem bijvoorbeeld iemand die verslaafd is aan het verzamelen van kranten, en iedere dag na het ontbijt de krant van die dag op een stapel legt. Voor diegene bestaat de optie ‘weggooien’ gewoonweg niet omdat hij dag in dag uit de kranten op elkaar stapelt. Het verzamelen van de kranten is een automatisch proces geworden. Automatisch vertoond gedrag kan doorbroken worden door de omgeving aan te passen, zodat op die manier nieuwe gedragingen worden uitgelokt.
Jan Kuipers uit Minnertsga stopte met roken maar bleef asbakken verzamelen. Hij heeft er zo'n dertigduizend.
Daarnaast lijdt ongeveer driekwart van de mensen met een verzamelstoornis ook aan stemmingswisselingen en/of een angststoornis. Ze kunnen extreem bang zijn voor het loslaten van het verleden en houden daar aan vast middels hun verzameling. Een aantal psychologische factoren spelen ook mee: ze willen niets verspillen (het object zal ooit nog wel een keer gebruikt kunnen worden) ze zijn bang een verkeerde beslissing te maken, ze willen keuzestress vermijden, ze hechten sentimentele waarde aan objecten en willen de huidige situatie graag behouden omdat ze bang voor verandering zijn. De extreme verzamelaar Klaas vertelt in de reportage Dit is de dag (in zijn volgepropte zolderwoning) het volgende over het weg doen van zijn spullen:
Ik wil het vasthouden en omarmen, het geeft mij een gevoel van geborgenheid en genegenheid.
Verzamelaar Klaas (Dit is de dag reportage - 2014)
Hoe kan verzameldrang behandeld worden?
Sinds 1998 wordt hoarding in de DSMS-IV (het verzamelboek voor psychische aandoeningen) onderscheiden van de obsessieve-compulsieve stoornis. Verzameldrang op zich bleek onderscheidend genoeg te zijn en vereist een andere aanpak.
In het Amsterdam Medisch Centrum (AMC) wordt obsessief verzamelen als een op zichzelf staande stoornis wordt behandeld.
Het lijkt alsof ik een stukje van mezelf weggooi, iets wat ik niet kwijt wil raken, want dat is de angst van weggooien.
Verzamelaar Klaas (Dit is de dag reportage - 2014)
De meest effectieve behandeling voor de stoornis is cognitieve gedragstherapie. Daarbij wordt samen met de therapeut onderzocht wát de denkgewoonten zijn en op welke manier er anders naar probleemsituaties gekeken kan worden. Tijdens die gedragstherapie leert iemand zijn of haar bezittingen te ordenen of weg te doen. Ook leert diegene zijn of haar neiging om nieuwe spullen aan te schaffen te beheersen.
Hulpverleners willen dat mensen met problematische verzameldwang eerder hulp vragen. De aandoening wordt te vaak verborgen gehouden, vaak zelfs tientallen jaren.
In het kort
Mensen houden al eeuwenlang van verzamelen. Zo werden in de zestiende eeuw de zogeheten Wunderkammern ontworpen waar koningen en keizers (de elite) dure en waardevolle spullen tentoonstelden.
Met de komst van openbare verzamelingen zoals musea en bibliotheken komt de ‘gewone burger’ in contact met verzamelingen. Vanaf dan gaan steeds meer burgers ook verzamelen: zonder specifiek doel en meer als tijdverdrijf.
Er zijn grofweg drie soorten verzamelaars. De nostalgische verzamelaar hecht waarde aan objecten met herinneringen, de jagende verzamelaar is altijd op zoek naar dat specifieke zeldzame object, en de statuszoekende verzamelaar laat zijn collectie graag zien aan anderen.
Wanneer onschuldig verzamelen doorslaat in verzamelwoede spreken we van een verzamelstoornis, ofwel hoarding. Hoarders kunnen geen spullen meer weg doen en bewaren alles onder het mom: “Dit komt vast ooit nog een keer van pas.”
Zo’n verzameldrang kan behandeld worden met (cognitieve) gedragstherapie waarbij de extreme verzamelaar leert om spullen weg te doen, en de neiging om nieuwe spullen aan te schaffen te beheersen.
