Wie was Aletta Jacobs?
Wie was Aletta Jacobs?
Laatste update: 07-03-2024
Aletta Jacobs is in Nederland de eerste vrouw die afstudeert aan een universiteit, de eerste vrouw die arts werd en een voorvechtster van vrouwenrechten. Dankzij Jacobs mogen vrouwen in 1922 voor het eerst naar de stembus. Wie was Aletta Jacobs? En hoe werd zij een groot voorbeeld voor veel vrouwen?
Redacteur: Saskia Wayenberg
Hoe ziet de jeugd van Aletta eruit?
Aletta Henriëtte Jacobs wordt op 9 februari 1854 geboren in Sappemeer (Groningen). Ze groeit op in een groot gezin en heeft tien broers en zussen. Haar vader is huisarts en al op jonge leeftijd weet Jacobs dat ze in zijn voetsporen wil treden. Maar, zo’n 150 jaar geleden is dat niet vanzelfsprekend. Meisjes mogen na het afronden van de lagere school niet verder leren. Ze moeten naar de damesschool waar ze leren hoe ze zich netjes moeten gedragen in het bijzijn van hun man en hoe alle huishoudelijke taken uitgevoerd moeten worden. Na twee weken op deze school is Jacobs er klaar mee: ze gaat niet meer naar de lessen en stort zich op haar toekomst als arts.
Aletta Jacobs, de eerste Nederlandse studente en de eerste vrouwelijke arts. Waar heeft zij voor gezorgd?
Hoe wordt Aletta toegelaten tot de universiteit van Groningen?
Zonder dat iemand er vanaf weet, schrijft Jacobs op zeventienjarige leeftijd een brief aan de liberale minister van Binnenlandse Zaken, Johan Rudolf Thorbecke, met het verzoek haar een vrijstelling te verlenen voor het toelatingsexamen van de universiteit. Daarop krijgt ze snel antwoord. Thorbecke wil graag haar motivatie horen en ook haar vader wordt betrokken bij de correspondentie tussen zijn dochter en de minister. Uiteindelijk krijgt ze de vrijstelling en mag ze academische lessen gaan volgen aan de universiteit van Groningen. Daar heeft ze het niet altijd even gemakkelijk en haar medestudenten moeten erg wennen aan een vrouw op de school. Maar haar studie is haar alles en in 1878 voltooit ze het artsexamen. Daarna gaat ze nog een jaar doorstuderen en in 1897 promoveert ze tot doctor in de medicijnen.
Het 100-jarig bestaan van Nederlands vereniging voor Vrouwenbelangen.
De toelating van Jacobs tot de universiteit opent de ogen van vele vrouwen in Nederland. Het zeventienjarige meisje heeft ervoor gezorgd dat alle universiteiten in Nederland worden opengesteld voor vrouwen en dat dit niet langer een mannenwereld is. Veel vrouwen volgen dan ook haar voorbeeld.
Anna Maria van Schurman, een geleerde vrouw in de zeventiende eeuw die maar liefst tien talen beheerst, mag een aantal colleges volgen in Utrecht aan de universiteit. Achter een gordijn, om zo de jonge studenten niet af te leiden. Jacobs is dus niet de allereerste vrouw die een universiteit binnenstapt. Daar blijft het voor Anne-Maria echter wel bij, ze mag niet afstuderen.
Waarom ontstaat er ophef over de werkwijze van Aletta?
Na het voltooien van haar studie vertrekt Jacobs naar Engeland, want: in Nederland wil geen enkel ziekenhuis een vrouwelijke arts in dienst nemen. Tijdens haar verblijf in Londen komt ze in aanraking met veel Engelse vrouwen die afgestudeerd zijn aan de London School of Medicine for Women: feministen met een sterke mening over vrouwenkiesrecht en geboortebeperking.
De vraag naar recht eist gevoel van plicht.
Aletta Jacobs
Eenmaal teruggekeerd naar Nederland opent Jacobs als eerste vrouw op 23-jarige leeftijd een huisartsenpraktijk aan de Herengracht in Amsterdam. Daar houdt ze twee keer per week, veertien jaar lang, een gratis spreekuur voor de armen uit de volkswijken. Ze ziet hoe de vele zwangerschappen de vrouwen uitputten en ze leert hen over geboortebeperking met behulp van een pessarium. Daarin is zij de eerste in Nederland: nooit eerder heeft men er bij stilgestaan dat het een optie kan zijn om niet zwanger te worden terwijl je wel vruchtbaar bent.
"Wat Aletta Jacobs heeft gedaan in die tijd is van enorm belang geweest."
Op haar werkwijze krijgt Jacobs dan ook veel kritiek van medici. Zij zijn van mening dat een vrouw de biologie en de natuurlijke werkwijze van het vrouwelijk lichaam hoort te accepteren en dat houdt in: baren, zogen en zorgen. Ook vinden ze dat Jacobs haar patiënten te hoge rekeningen voorschotelt, ze is ten slotte maar een vrouwelijke arts.
"Een vrouw die de confrontatie met de christelijke moraal aanging."
Waar zorgt Aletta nog meer voor?
Daarnaast ziet Jacobs in haar huisartsenpraktijk veel jonge vrouwen voorbij komen met dezelfde klachten: rugpijn en gewrichtspijn in de heupen, knieën en voeten.
De oorzaak van de klachten kon ik slechts toeschrijven aan het feit, dat deze jonge vrouwen uren [...] opnieuw moesten stáán.
Aletta Jacobs
De vrouwen werken allen meer dan vijftien uur per dag in een winkel als kassajuffrouw. En dat gebeurt in die tijd (1885) van acht uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds met geen of een aantal hele korte pauzes. Volgens Jacobs onverantwoord, op zowel medisch als sociaal gebied. Ze besluit zich dan ook in te zetten voor deze vrouwen en in 1894 verzoekt ze alle winkels in Nederland de kassajuffrouwen zitgelegenheid aan te bieden. Daarnaast roept ze heel Nederland op om niet naar winkels te gaan waar vrouwen nog zoveel uren per dag letterlijk stand by moeten staan. Dat veroorzaakt ontzettend veel ophef in het hele land en de kranten schrijven er massaal over. Het lukt Jacobs: in 1902 wordt een wet doorgevoerd die de zitgelegenheid voor winkeljuffrouwen verplicht stelt.
Waarom treedt Aletta als feminist in het huwelijk?
Jarenlang vecht Jacobs voor haar eigen vrijheid en die van andere vrouwen. Wanneer ze een aantal jaren samen is met haar partner Karel Victor Gerritsen en ze een kindje willen, zijn ze genoodzaakt te trouwen. Voor Jacobs is het niet gemakkelijk. Trouwen in die tijd betekent het opgeven van je eigen vrijheid en daarmee moet ze aan allerlei plichten voldoen die de wet hen voorschrijft, zoals: haar man altijd en overal gehoorzamen, verplicht samenwonen, zich altijd aanpassen en hem volgen waar hij wil gaan en staan. Maar ze heeft geen keuze want ongehuwd een kindje op de wereld zetten gaat haar te ver. Wanneer Jacobs 38 is raakt ze in verwachting van haar eerste kindje, een zoon, die maar één dag mag leven. Zijn overlijden is volgens Jacobs te wijten aan de arts die tijdens haar bevalling een cruciale fout heeft gemaakt.
Dr. Aletta Henriëtte Jacobs.
Wat is de kroon op Aletta haar werk?
Ondertussen houdt Jacobs zich al jarenlang bezig met de gelijkheid tussen mannen en vrouwen. In 1883 dient Jacobs al een aanvraag in om zichzelf verkiesbaar te stellen maar dat verzoek wordt afgewezen. Wanneer haar man komt te overlijden stort ze zich, meer en fanatieker dan ooit, volledig op de rechten voor vrouwen over de hele wereld. Met een groep andere feministen bundelen ze hun krachten en richten ze de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht (VVVK) op waarvan Jacobs de voorzitster wordt.
Vrouwen komen in verzet tegen de mannenmaatschappij met de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht.
Zij zijn van mening dat, wanneer wordt voldaan aan de wettelijke bepalingen en belastingverplichtingen, iedereen recht heeft op kiesrecht. Ze trekken het hele land door, geven propagandalezingen, organiseren congressen en bijeenkomsten, delen pamfletten uit en onderhouden internationale contacten.
Heeft Aletta Jacobs ook invloed gehad op het actief kiesrecht voor vrouwen in Indonesië?
En met succes: in 1917 wordt de wet aangepast en krijgen vrouwen passief kiesrecht en later in 1919, na een kwart eeuw gestreden te hebben, ook actief kiesrecht. In 1922 mogen vrouwen met hun stembriefje voor het eerst naar de stembus.
De Aletta Jacobsprijs wordt door de Rijksuniversiteit Groningen ieder jaar uitgereikt aan een vrouw met een academische opleiding die een voorbeeldfunctie vervult op het gebied van emancipatie.
In het kort
Jacobs gaat als eerste vrouw van Nederland studeren aan de universiteit. Ze wordt arts en promoveert als doctor in de medicijnen. Ze richt haar eigen huisartsenpraktijk op in Amsterdam maar krijgt veel kritiek op haar werkwijze.
Haar hele leven zet Jacobs zich in voor de verbetering van de positie van vrouwen. Ze strijdt voor een mogelijkheid voor meisjes om te kunnen studeren, seksuele voorlichting en voorbehoedsmiddelen voor vrouwen en betere werkomstandigheden (zitgelegenheid) voor winkeljuffrouwen.
Een kwart eeuw strijdt ze daarnaast voor kiesrecht voor vrouwen. Haar strijdlust wordt beloond met het actief kiesrecht voor vrouwen dat wordt doorgevoerd in 1919. In 1922 mogen vrouwen voor het eerst naar de stembus.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
