Wat zijn hunebedden?
Wat zijn hunebedden?
Laatste update: 25-01-2021
Reusachtige steenformaties die 5.000 jaar geleden door mensenhanden op elkaar gestapeld zijn en dienen als begraafplaats: hunebedden. Ze zijn gemaakt van keien die zo'n 150.000 jaar geleden hier terecht zijn gekomen, tijdens een van de ijstijden. In de tijd van de hunebedbouwers zijn stenen graven niet ongewoon, maar het formaat van de gebruikte zwerfkeien is opmerkelijk. Waar zijn hunebedden gevonden? En wat zeggen ze over onze geschiedenis?
Redacteur: Saskia Wayenberg
Lang zijn de Lage Landen alleen bevolkt geweest door rondtrekkende jagers en verzamelaars. Maar vijfduizend jaar geleden verbouwen de eerste boeren hier hun voedsel. Het weinige dat zij nalaten, raakt in de volgende eeuwen diep verscholen onder de grond. Dat geldt niet voor de hunebedden. De enorme steenformaties, die waarschijnlijk door mensenhanden op elkaar zijn gestapeld, zijn ook nu nog duidelijk zichtbaar in het landschap.
"Het zijn de alleroudste bouwwerken van Nederland." De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Waar komt de naam hunebed vandaan?
In de tijd van de hunebedbouwers zijn de Lage Landen een enorme vlakte met bossen en moerassen, bevolkt door wild. Daar stuiten de vroege boeren op gigantische keien. Die stapelen ze op elkaar. Veel later denken bewoners van het gebied dat de keien door ‘huynen’ – reuzen – gedragen en op elkaar gestapeld zijn. Wie anders zou zijn grote steen van wel twintigduizend kilo kunnen versjouwen? Vandaar de naam ‘huynebed’ (later hunebed). Volgens één theorie althans. Een andere verklaring gaat terug op een (ook onwaar) verhaal dat hunebedden zouden zijn gebouwd door een Saksisch volk, de Hunen.
De opening van het Nationaal Hunebedden Informatiecentrum door toenmalig Prins Willem-Alexander.
Waar dienen hunebedden voor?
Hoewel er tijdens opgravingen bij hunebedden nooit skeletten zijn gevonden wordt ervan uitgegaan dat ze dienen als begraafplaats voor mensen met veel aanzien, en dat hun botten zijn vergaan. Wie in aanmerking komt voor een begrafenis in een hunebed, is onduidelijk.
Hunebedden in Drenthe worden met röntgenapparatuur onderzocht om eventuele prehistorische voorwerpen in de grond niet te beschadigen.
In de hunebedden zijn potten, sieraden en wapens gevonden die waarschijnlijk als grafgiften zijn geschonken aan de doden. De grafgeschenken worden meegegeven voor in het hiernamaals, het leven na de dood. De vele potten die zijn gevonden danken hun naam aan de vorm die ze hebben: trechterbekers. De cultuur van deze vroege boeren noemen we daarom ook wel de Trechterbekercultuur.
De trechtervormige bekers als grafgeschenken.
Hoe zijn hunebedden gemaakt?
Zo’n 150.000 jaar geleden zijn veel delen van het huidige Europa bedekt met sneeuw en ijs. Tijdens deze ijstijd schuiven keien in gletsjers vanuit de Scandinavische gebieden naar de Lage Landen. Dat gaat erg langzaam: het duurt vele duizenden jaren. Na de ijstijd smelt het gletsjerijs en blijven de enorme keien achter, vooral in Drenthe.
"Het duurt een paar duizend jaar voor de ijskap Nederland bereikt." De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Hoe boeren zonder machines de keien hebben verplaatst en opgetild, is nooit helemaal duidelijk geworden. De meest waarschijnlijke theorie is dat de stenen worden versleept met behulp van ronde stammetjes, waar de keien overheen kunnen rollen. Ook met die hulpmiddelen zijn er nog tientallen mensen nodig om een steen te verplaatsen, en waarschijnlijk ook lastdieren, zoals ossen.
Bovenop een hunebed liggen vaak grote dekstenen. Om die op hun plek te krijgen, worden waarschijnlijk aarden hellingen aangelegd. Daarover worden de stenen op stammetjes omhoog gerold. Zo ontstaat een stenen grafkamer, die wordt afgedekt met aarde. In de eeuwen daarna verdwijnt die aarde, zodat alleen de stenen overblijven.
Hunebedden zijn de oudste bewaarde bouwwerken in Nederland. Ze zijn meer dan 5000 jaar geleden gemaakt. Hoe gaat dat? De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Waar bevinden zich nog hunebedden?
Hunebedden bevinden zich vooral nog in Drenthe (52) en Groningen (2). In Drenthe liggen de meeste hunebedden langs de ‘hunebedden highway’: een route van Zuidlaren via Borger naar Emmen.
Hunebedden worden gebruikt als fietsenstalling of afvalbak. Drentse natuurhistorische clubs kijken hoe ze de hunebedden kunnen redden.
Ook in andere delen van Europa (Duitsland, Frankrijk en Denemarken) sjouwen boeren in de prehistorie met gigantische stenen. De hunebedden die zij bouwen worden ook wel ‘dolmen’ genoemd.
Het grootste hunebed ligt in Borger. Het is maar liefst 22,5 meter lang. Ernaast staat het Hunebed Informatiecentrum.
Door de jaren heen zijn heel wat hunebedden verdwenen. Zevenentwintig locaties van verdwenen hunebedden zijn bekend: twintig in Drenthe, één in Friesland, vier in Groningen en twee in Overijssel. In de loop van de geschiedenis zijn veel keien verkocht en gebruikt om dijken te verzwaren.
Bij Delfzijl is een nieuw hunebed ontdekt. Een interview met H. Roeland en J. Boersma (Rijksuniversiteit Groningen) over deze bijzondere vondst.
De ‘hunebedden highway’ loopt van Zuidlaren naar Emmen.
Hunebedden in Madurodam
Madurodam in Den Haag krijgt in 2007 een nieuwe toevoeging in de vorm van een Drents hunebed.
Madurodam in Den Haag krijgt in 2007 een nieuwe toevoeging in de vorm van een Drents hunebed.
Madurodam in Den Haag krijgt in 2007 een nieuwe toevoeging in de vorm van een Drents hunebed.
In het kort
Tijdens een ijstijd (150.000 jaar geleden) schuiven enorme keien in gletsjers vanuit Scandinavië naar de Lage Landen. Het ijs smelt en de keien blijven achter. Daar worden later stenen grafkelders van gemaakt.
Men denkt dat bij de bouw van de hunebedden boomstammetjes zijn gebruikt waar de keien overheen konden rollen.
Hunebedden bevinden zich nog in Drenthe (52) en Groningen (2). In het Drentse plaatsje Borger ligt het grootste hunebed. Het heeft een lengte van 22,5 meter.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
