Hoe werkt de beurs?

Te beginnen bij het begin. Een effectenbeurs, of simpelweg beurs, is een georganiseerde markt waar effecten gekocht en verkocht kunnen worden. Als je effecten koopt op de beurs ben je aan het beleggen.  Effecten is een verzamelterm die eigenlijk alle verschillende verhandelbare ‘producten’ omschrijft. De meest bekende effecten die je op de beurs kan kopen zijn aandelen en obligaties. Wat aandelen en obligaties precies zijn leggen we zo uit.

Er zijn verschillende beurzen per land. De grootste en oudste beurs van Nederland heet de Euronext Amsterdam. Hieronder vallen de AEX (Amsterdam Exchange Index), de AMX (Midkap Index) en de AScX (Small Cap Index). Dat lijken ingewikkelde afkortingen, maar simpel gezegd zegt het alleen iets over de grootte van de bedrijven die meedoen. Dat zit zo:

1. AEX: Hier doen de 25 grootste beursgenoteerde bedrijven aan mee. Denk aan ASML, Shell en Unilever.
2. AMX: Hier doen de nummer 26 t/m 50 grootste bedrijven aan mee. Hier horen bijvoorbeeld Basic-Fit en Just Eat (Thuisbezorgd) bij.
3. AScX: Tot slot de nummers 51 t/m 75 van grootste bedrijven zijn op deze lijst te vinden. Bijvoorbeeld Sligro Food Group en PostNL.

Het is je misschien opgevallen dat al deze aftakkingen van de Euronext de titel ‘index’ hebben. Een index is een gemiddelde van een groep getallen. In dit geval van de gemiddelde waarde van een aantal bedrijven. Als je dus in het nieuws hoort dat ‘de AEX is met 2% gestegen’, betekent het dat de gemiddelde waarde van al die 25 grootste bedrijven bij elkaar met 2% omhoog is gegaan.

Zo’n index wordt ook vaak gebruikt als maatstaf voor hoeveel vertrouwen de beleggers in de bedrijven hebben. En in een economie is vertrouwen misschien wel het belangrijkste dat er is. Als de index omhoog gaat, stijgt het vertrouwen. Als het cijfer naar beneden gaat, daalt het vertrouwen.

Als er veel vertrouwen is, durven beleggers meer geld uit te geven. Als er meer wordt belegd kunnen bedrijven meer investeren, zoals bijvoorbeeld personeel aannemen. Zo daalt de werkeloosheid en groeit de landelijke economie. Als beleggers dus veel vertrouwen in de toekomst hebben, is dat vaak een voorspelling die zichzelf waarmaakt. Maar dat geldt ook andersom.

Een aandeel koop je dus op de beurs. Dit is een bewijs dat je een deel van een bedrijf bezit. Door een aandeel te kopen, word je mede-eigenaar van dat bedrijf en krijg je een aantal rechten binnen het bedrijf. Wanneer er bijvoorbeeld winst wordt gemaakt, heb jij vaak recht op een deel hiervan. Dat bedrag noem je dividend. Hoe meer aandelen, hoe meer dividend je krijgt.

Ondanks dat je gedeeltelijk eigenaar van het bedrijf bent, bemoei je je niet echt met het dagelijks bestuur van het bedrijf. Wel stem je mee bij belangrijke beslissingen binnen het bedrijf.

Dat meestemmen op belangrijke beslissingen binnen het bedrijf gebeurd tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders (AVA). In principe mag je al aan tafel zitten tijdens deze vergadering als je een enkel aandeel hebt. Maar je stem weegt net zo zwaar als het aantal aandelen dat je bezit. Hoe meer aandelen, hoe zwaarder jouw stem weegt. Daarom blijven bij hele grote bedrijven veel ‘kleine’ aandeelhouders thuis tijdens de AVA en stemmen ze eventueel vanaf afstand.

Op de beurs heb je de primaire en de secundaire markt. Als je gaat beleggen zal je de meeste tijd besteden op de secundaire markt. Hier vind je aandelen die een andere belegger aan het verkopen is. De bedrijven in kwestie verdienen hier in principe zelf geen geld aan. De primaire markt is wanneer je aandelen rechtstreeks van een bedrijf koopt. Hier verdienen bedrijven wel geld aan. Dit komt alleen voor wanneer een bedrijf voor het eerst de beurs opgaat of wanneer een bedrijf nieuwe aandelen uitgeeft.

Het verhandelen van aandelen kan veel tijd en aandacht van de aandeelhouder kosten. Je bemoeit je met het bedrijf via de AVA en moet constant in de gaten blijven houden wat de waarde van je aandelen doet. Daarnaast blijft het altijd onzeker. Gelukkig is er ook een alternatief voor het aandeel, namelijk de obligatie. Een obligatie is een verhandelbare lening. Je leent als obligatiehouder als het ware geld aan een bedrijf, en dat bedrijf belooft dat bedrag op een vast moment terug te betalen met rente.

Je kan een obligatie zien als een soort tijdscapsule. De datum waarop de lening wordt terugbetaald, de rente en de nominale waarde staan vast. Je hebt er dus eigenlijk geen omkijken meer naar.

Maar de waarde van je obligatie kan toch veranderen tijdens die looptijd van 5 jaar. In die tijd mag je de obligatie namelijk verhandelen op de secundaire markt, dus tussen beleggers onderling. En ook al staat de rente vast, kan de waarde van je obligatie stijgen of dalen. Stel je koopt een obligatie met een 5% rente. Wanneer het een jaar later slechter gaat met de economie, kan het zo zijn dat er geen obligaties meer verkrijgbaar met die hoge 5% rente die jij hebt. Jouw obligatie wordt aantrekkelijker en dus meer waard. Je kan ervoor kiezen de obligatie vroegtijdig te verkopen en deze dus te ‘verzilveren’.

De waarde van aandelen en obligaties verandert elke minuut van elke dag. Als het goed gaat, stijgt de index en als het slecht gaat daalt ie. Het komt niet vaak voor dat de markt volledig instort. De laatste keer was in de kredietcrisis van de 2007. Door het in elkaar storten van de Amerikaanse beurs kwam er een soort domino-effect, waardoor markten over de hele wereld instortten. Met de kennis die je na het lezen van dit artikel hebt opgedaan zou je moeten weten hoe dat zo is gekomen. We leggen het uit:

Tussen 2004 en 2006 gaat het ontzettend goed met de Amerikaanse economie. Vooral de woningmarkt groeit explosief. Banken geven makkelijk hypotheken aan iedereen die dat wil, of ze hem nu kunnen terugbetalen of niet. Oftewel, het zijn hele risicovolle hypotheken. Dat kunnen de banken doen omdat de waarde van huizen eigenlijk altijd aan het stijgen was. Simpel gezegd: het ging goed met de economie en er was veel vertrouwen dat dat het geval bleef.

Daarnaast doen de Amerikaanse banken iets bijzonders. Die uitgegeven hypotheken, risicovol of niet, stoppen ze in een grote doos en gaan hiermee naar beurs. Ze bieden deze dozen aan als een obligatie. Beleggers vonden dit erg interessant: obligaties van banken zijn vaak heel betrouwbaar en er zat een hoge rente op.

Maar omdat de hypotheken allemaal door elkaar in die doos zitten, weten veel beleggers eigenlijk niet zo goed wat ze precies gekocht hebben. En bovenal hoeveel risico hieraan vastzit. Dat werd pas duidelijk toen de huiseigenaren de hypotheek niet meer konden aflossen.

Doordat de beleggers geen dividend krijgen, besluiten ze massaal de obligaties te verkopen. De geldstroom naar de beleggers stopte er namelijk mee. En doordat er meer aanbod is dan vraag keldert de prijs. En als de prijs keldert, dan keldert het vertrouwen ook. Geen vertrouwen, geen beleggingen. En zo kwam de wereld in een neerwaartse spiraal terecht. Mensen verloren in een klap hun huis en de banken verloren ontzettend veel geïnvesteerd geld.

Het instorten van de beurs gebeurt dus niet zomaar. Het begint vaak met te veel vertrouwen, gevolgd door een plotseling verlies aan zekerheid. Als grote groepen beleggers tegelijk besluiten te verkopen, daalt de prijs — en het vertrouwen daalt mee. Zo ontstaat een negatieve spiraal.