Waarom houden Nederlanders van de Tour de France?
Waarom houden Nederlanders van de Tour de France?
Laatste update: 26-04-2024
De Tour de France is vanaf 1903 uitgegroeid tot het grootste wielerspektakel ter wereld. Slechts twee Nederlanders hebben deze drie weken durende uitputtingsslag over de Franse wegen gewonnen. Jan Janssen (1968) en Joop Zoetemelk (1980). Hoewel 'we' zelden zegevieren, zijn we verknocht aan de Tour. Dat geldt niet alleen voor sportliefhebbers. Hoe is die liefde voor de Tour ontstaan?
Redacteur: Steven van der Gaag
Programma: Andere Tijden Sport (NTR)
Waarom kijken ook niet-wielerfans uit naar de Tour?
De Tour de France kondigt de zomer aan en daarmee het prettige vooruitzicht van een lange vakantie. Zodra de laatste schoolbel luidt, stappen de Nederlanders massaal in de auto voor de grote trek naar de camping in - vooral - Frankrijk. Nog even die laatste tas achterin, samen met het netje jeu de boules - ballen. Met vereende kracht de achterklep dichtdrukken, eventueel de caravan of het karretje aankoppelen en de reis kan beginnen. Via België ('wat zijn de wegen hier slecht') naar Parijs (nemen we de périphérique of gaan we met een grote boog om de stad). En vervolgens door naar de Hollandse enclaves op de campings in de Dordogne, Ardèche, Vendée of aan de Middellandse Zee.
Zou de Tour de France ook een rol spelen bij de vakantiekeuze van de Nederlander? Voor liefhebbers van de koers zeker. Het etappeschema van de Tour bepaalt hun zomer. Maar Frankrijk is al decennialang de populairste vakantiebestemming en de invloed van de Tour daarop moet zeker niet worden onderschat. Naast een wielerwedstrijd is de Tour - zeker in het televisietijdperk - een grote toeristische reclamespot voor het land. Niet voor niets betalen steden veel geld aan de organisatie om als etappeplaats opgenomen te worden in het parcours.
Voor sommige Nederlanders begint de vakantie bij de bekendmaking van het parcours van de volgende Tour de France.
Etappes worden in de 21ste eeuw soms van begin tot eind uitgezonden en met een beetje inlevingsvermogen reis je met de wielrenners mee door het Franse landschap. De NOS heeft zelfs de verslaggeving daarop ingericht. Zodra de beslissende demarrage is geplaatst en de koers kabbelt, worden de nieuwtjes uit de buik van het peloton afgewisseld met verwikkelingen aan het Franse hof in de zeventiende eeuw of de lekkernijen van de streek die de renners doorkruisen. De Tour is naast een wielerspektakel ook een reisgids die het land toont in volle glorie. In de woorden van liefhebber Remco Campert: "Wie de Tour de France drie weken op televisie heeft gevolgd, hoeft niet meer op vakantie."
Hoe maakt Nederland kennis met de Tour de France?
In de beste traditie van een tijdschrift om de oplage te vergroten, organiseert Henri Desgrange - hoofdredacteur van L'Auto - in 1903 de eerste Tour de France. Het is een schot in de roos. De trektocht op de fiets door het Franse land is een onuitputtelijke bron van verhalen. Nog altijd, want hoewel de wedstrijd van monsteretappes over onverharde wegen waarbij renners niet geholpen mochten worden, is geëvolueerd naar een futuristisch commercieel spektakel, blijft de Tour een haast religieus verlangen naar heroïek voeden.
Het Nederlandse aandeel in de verhalen blijft lang beperkt. Theofiel Middelkamp wint in 1936 als eerste Nederlander een etappe en ook dan zijn er al radioverslagen, maar pas in de jaren vijftig raakt het land echt in de ban van de Tour. Ploegleider Kees Pellenaars kan putten uit een sterke generaties renners. Wim van Est, Wout Wagtmans en Henk Faanhof vliegen er elke etappe in. Wim van Est is in 1951 de eerste Nederlander die de gele trui om de schouders krijgt als leider in het algemeen klassement.
En toen ... een wonder ... de gele vlek bewoog.
Jan Cottaar over Wim van Est
Daarnaast wakkeren de radioverslagen van Jan Cottaar het enthousiasme aan. Wielerminnend Nederland kruipt haast in de radio als hij vertelt dat Wim van Est met zijn gele trui tijdens de afdaling van de Col d'Aubisque in de Pyreneeën het ravijn is in gereden. Van Est overleeft de val van zeventig meter en slaat er nog een commercieel slaatje uit met een horlogemaker. "Zeventig meter viel ik diep. Mijn hart stond stil. Maar mijn Pontiac liep," luidt de reclametekst.
Cottaar bracht de Tour in de huiskamer met zijn verhalen over de belevenissen van de Nederlandse wielerhelden. De toegenomen populariteit voor de ronde blijft niet onopgemerkt. Als de organisatie in 1954 besluit om de Tour voor het eerst buiten Frankrijk te laten starten, valt de keuze op Amsterdam. In de decennia daarna zullen ook Scheveningen (1973) Leiden (1978), Den Bosch (1996), Rotterdam (2010) en Utrecht (2015) uitlopen voor het wielercircus.
De Tour de France vertrekt in 1954 vanuit Amsterdam. Het is de eerste keer dat het wielerevenement buiten de Franse landsgrenzen begint. De hele aflevering van Andere Tijden Sport zien? Ga naar NPO Start.
Wie wint als eerste Nederlander de Tour de France?
Toch zal het tot 1968 duren voordat Jan Janssen na de laatste etappe in Parijs de gele trui mag aantrekken en de Tour de France op zijn naam schrijft. Dat mag gerust een wonder heten. Niet vanwege de coureur Jan Janssen, een compleet renner die elke vezel in zijn lichaam heeft aangesproken om alles uit zijn carrière te halen. In 1966 wordt hij al een keer tweede en twee jaar later wordt er speciaal een ploeg om hem heen gebouwd. Veel vertrouwen in de kopman is er niet. Nederlandse coureurs zijn vooral vrijbuiters. Etappes zijn de snelste manier naar premies en roem die in de kermiskoersen na de Tour verzilverd kan worden.
Halverwege de Tour is de Nederlandse ploeg al gehalveerd. De moraal is laag. De eindzege in Parijs is ver weg. Maar de sluwe Janssen die jaren in Frankrijk heeft gekoerst, weet de Franse B-ploeg (Frankrijk mocht twee ploegen inschrijven) achter zich te krijgen. Hij houdt de schade beperkt. Voor de beslissende tijdrit heeft Janssen zestien seconden achterstand op de Belg Herman van Springel. Slechts een paar honderd Nederlanders maken de reis naar de wielerbaan van Vincennes in Parijs. Van Springel geldt immers als een betere tijdrijder.
Zij zien Janssen de mooiste meters van zijn leven fietsen. Het wachten op Van Springel behoort tot de spannendste minuten in de Nederlandse sportgeschiedenis. Uiteindelijk wint Janssen de Tour met 38 seconden verschil. Op het middenterrein gaat Janssen op de schouders en vloeien de tranen als hij zijn vrouw Cora en dochter Karin ontwaart. Verslaggever Fred Racké kan het nauwelijks bevatten: "Jan Janssen heeft de Tour de France gewonnen," stamelt hij meerdere malen.
Wat maakt Joop Zoetemelk zo geliefd?
De zege van Janssen kondigt de hoogtijdagen van het Nederlandse wielrennen aan. In de jaren zeventig en tachtig van de 20ste eeuw is het niet de vraag of een Nederlander een etappe wint, maar hoeveel. Op alle vlakken dienen zich talenten aan. Klassementsrenners als Joop Zoetemelk en Hennie Kuiper. Sprinters als Jan Raas en Jean-Paul van Poppel. Tijdrijders als Gerrie Knetemann en Erik Breukink. Ja, zelfs rasklimmers met Peter Winnen, Steven Rooks en Gert-Jan Theunisse.
De Tour win je in bed.
Joop Zoetemelk
De Tour van 1980 wordt de succesvolste ooit in de Nederlandse wielergeschiedenis. Joop Zoetemelk is tot dat jaar vijf keer tweede geworden in de Tour de France. Het maakt hem niet minder populair. Zijn opmerkingen als 'Parijs is nog ver' en 'de Tour win je in bed' zijn parels van de wielertaal. En je hoeft geen winnaar te zijn om uit te kunnen groeien tot held van de natie, misschien wel juist niet. Het volk vindt troost bij de verliezer.
Joop Zoetemelk wint in 1980 als tweede Nederlander de Tour de France. De hele aflevering van Andere Tijden Sport zien? Ga naar NPO Start.
In een ultieme poging de Tour te winnen, sluit Zoetemelk zich op 33-jarige leeftijd aan bij de befaamde TI-Raleigh-ploeg van ploegleider Peter Post. De Post-trein raast over de Franse wegen en wint het ongekende aantal van elf etappes, maar het hoogste doel is de eindzege. Als Zoetemelks belangrijkste concurrent Bernard Hinault halverwege geblesseerd opgeeft, is Parijs plotseling heel dichtbij. Even houdt het land de adem in, als meesterknecht Johan van der Velde zijn kopman meesleurt in een val. Terwijl de bloeddruppels uit zijn arm tegen het asfalt tikken, maakt hij de verloren tijd snel goed. In tegenstelling tot Jan Janssen wordt Joop op de Champs Elysees toegejuicht door duizenden Nederlanders.
Kan Tom Dumoulin in het wiel van Jan en Joop komen?
En of! Nadat Tom Dumoulin in 2017 als eerste Nederlander de Giro d'Italia wint, evenaart hij in de Tour van 2018 op indrukwekkende wijze de tweede plaats die Zoetemelk zesmaal behaalt. Niemand twijfelt er meer aan dat de gele trui er komende edities ook in zit. Dumoulin rijdt zijn eerste Tour in 2013. Zijn belangrijkste taak is sprinter Marcel Kittel in goede positie brengen, maar in de individuele tijdrit toont hij al zijn klasse.
Tom Dumoulin toont bij zijn Tourdebuut in 2013 zijn klasse in de tijdrit. De hele documentaire Nieuwe Helden van Dirk Jan Roeleven zien? Kijk op NPO Start.
Dat hier een toekomstige favoriet voor de eindzege rijdt, beseft dan nog niemand. Dumoulin leert in de jaren daarna met de besten omhoog te rijden in de bergen. In combinatie met zijn magnifieke tijdrit heeft Nederland voor het eerst sinds lange tijd weer een supertalent dat meestrijdt om de eindzege in de grote wielerrondes. De verwachting is dat in 2019 de Tourkoorts opnieuw naar grote hoogte zal stijgen als Dumoulin weer aan de start staat. Maar dat komt er niet van. Vanwege een blessure moet hij zich afmelden. Blessureleed en hoge verwachtingen maken dat hij zich in 2021 tijdelijk terugtrekt. Hij richt zich op de Olympische tijdrit in Japan en behaalt daar de zilveren medaille. In 2022 maakt hij bekend aan het einde van het jaar definitief te stoppen. Een Tour de France zit er helaas niet meer in.
Wat maakt Radio Tour de France uniek?
In een tijd waarin de televisie opkomt en de huiskamer langzaam maar zeker verovert, ontstaat een instituut op de Nederlandse radio. Radio Tour de France - naar een idee van Kees Buurman - is in de zomer van 1970 een van de eerste horizontaal geprogrammeerde programma's. De omroepen zetten hun eigen belang opzij zodat Nederland drie weken lang vanaf 14.00 op bouwplaatsen, kantoren, huiskamers en niet te vergeten het strand de koers kan volgen.
Het programma is een groot succes. Miljoenen luisteren naar de verslagen afgewisseld met vette jingles, de muziek van Herman van de Velde en rubrieken als de Kneet Story, waarin wielrenner Gerrie Knetemann op geheel eigen wijze terugblikt op de etappe. Voor veel Nederlanders zijn de begin- en finishtune - gecomponeerd door Rein van den Broek - een feest van herkenning. En wat te denken van de knerpende sound van de tourflits, die de adrenaline door het lichaam laat gieren.
Mevrouwtje Kuiper, houd u vast in Brabant hè! Hennie heeft zich losgerukt...
Radio Tour de France is meer dan het geluid van de Tour. Televisie toont ons de feiten, waar radio ruimte laat voor de verbeelding. En de grootmeester van de verbeelding in die dagen is Theo Koomen. Met overslaande stem trekt hij de luisteraars in de koers en in het landschap. Koomen ziet blinkende forellen uit stromende bergbeken springen, ook als ze er niet zijn. En een kabbelend peloton kan zo maar in kolkende achtervolging zijn op de ontsnapte gele trui-drager.
Puristen onder de journalisten verafschuwen de soms wel zeer fantasierijke verslaggeving van achterop de motor. Het Nederlandse volk zuigt de verhalen van Koomen gretig op. Hij overlijdt in 1984 na een auto-ongeluk. Maar dat betekent niet het einde van Radio Tour de France. Nieuwe stemmen vullen de ether: Jacques Chapel, Jeroen Wielaert, Sebastiaan Timmermans en Gio Lippens om er een paar te noemen. Elk jaar gaat een nieuwe ploeg weer op pad met hetzelfde enthousiasme en een nimmer aflatende fascinatie voor de koers. Omdat het heerlijk blijft om de beelden bij de verhalen aan de eigen fantasie over te laten.
Waarom is Alpe d'Huez de Nederlandse berg?
In Nederland zijn geen bergen, maar er is wel een Nederlandse berg in de Tour de France: Alpe d'Huez. In 21 bochten slingert de weg zich omhoog naar het ski-oord op de top. Het is niet de steilste klim, ook niet de langste, maar Alpe d'Huez ligt wel altijd aan het einde van de etappe. Bovenop wacht de glorie, de eeuwige roem. Winnaars krijgen een bocht naar zich vernoemd, sommigen moeten hem delen, omdat de berg inmiddels 29 keer het slotstuk van een Alpenetappe is geweest.
Acht keer staat er een Nederlander op de bordjes met het jaar van de zege. Joop Zoetemelk (1976 en 1979); Hennie Kuiper (1977 en 1978); Peter Winnen (1981 en 1983); Steven Rooks (1988) en Gert-Jan Theunisse (1989). Geen land heeft vaker gewonnen. In het spoor van de overwinningen trekken ook de supporters naar Alpe d'Huez. Een bedevaartsoord van glorie, toen, met een Nederlandse pastoor die de klokken luidt, bij weer een zege. En hoop, nu, want 'we' hebben er al bijna dertig jaar niet meer gewonnen, maar de Nederlander - opgegroeid in vlak land - laat zich deze berg niet afpakken.
Mag Mart het zeggen?
Tot slot Mart Smeets. 'De Mart' zoals de Twittergemeenschap hem liefkozend heeft gedoopt. Moeten we daar nog iets aan toevoegen? Ja, dat moet. Wat Theo Koomen is voor de radio, is Mart Smeets voor de televisie. En meer. Vanaf 1973 is Mart Smeets in het peloton de ogen en oren van de Nederlandse wielerliefhebbers. Soms kan en moet hij misschien meer zien. Denk aan de dopingaffaire rond Lance Armstrong. Maar wat vooral beklijft, is zijn liefde voor de sport in het algemeen en de Tour in het bijzonder.
Eerst is hij verslaggever aan de zijde van de wandelende wielerencyclopedie Jean Nelissen. Bij Mart Smeets vloeien koers en commentaar samen. Zelfs de samenvatting van een etappe waarvan je de uitslag al weet, voelt bij hem alsof je de beelden voor het eerst ziet. Vanaf 2003 wordt hij presentator van De Avondetappe, een programma dat in het spoor van de Tourkaravaan mee trekt om op het einde van de dag met een keur aan gasten en een glas wijn de laatste ontwikkelingen te duiden of de liefde voor het fietsen te bespreken. Iedereen vindt wel wat van Mart. Vanwege zijn truien, kleur overhemd of de neiging om de gast aan tafel te weinig ruimte te laten. Hij laat het stoïcijns van zich afglijden en gaat door met waar hij naar eigen zeggen voor bestemd is: 'verdrinken in de sport'.
Een Nederlandse etappeoverwinning is in die jaren een zeldzaamheid, de laatste Nederlandse geletruidrager (Erik Breukink) dateert al weer van 1989 - Tom Dumoulin moet nog geboren worden - en de koers wordt regelmatig bezoedeld door een dopingschandaal. En toch houdt Mart Smeets elke avond bij een miljoen mensen het heilige vuur van de Tour brandend. Daarom eindigt dit venster met Dalida, de zangeres die aan het slot van het programma de Tourliefhebber met zwoele stem naar bed begeleidt. In 2014 voor het laatst. Mart is gestopt. De Avondetappe gaat door. Want de Tour - Mart Smeets heeft het zelf vaak genoeg gezegd - de Tour wacht op niemand.
Een hommage aan de Franse zangeres Dalida. Pas als haar stem klinkt, zit de lange Tourdag erop en kan iedereen rustig naar bed.
In het kort
De Tour is naast een wielerspektakel ook een reisgids die Frankrijk in volle glorie toont. 'Wie de Tour drie weken op televisie heeft gevolgd hoeft niet meer op vakantie.'
Nederland raakt in de jaren vijftig in de ban van de Tour dankzij de successen van coureurs als Wim van Est - de eerste Nederlander in de gele trui - en de radioverslagen van Jan Cottaar.
Jan Janssen is in 1968 de eerste Nederlander die de Tour wint door op de slotdag zijn Belgische concurrent Herman van Springel te verslaan.
Na schrale wielerjaren heeft Nederland in 2018 met Tom Dumoulin eindelijk weer een kandidaat voor het podium en misschien wel de eindzege in Parijs. Maar die droom spat uiteen door blessureleed.
Met zijn ongebreidelde liefde voor de koers heeft Mart Smeets ook in magere Nederlandse wielerjaren het heilige Tourvuur brandend gehouden.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
