Wanneer wordt gezond eten ongezond?

Obsessief bezig zijn met extreem gezond eten en veel bewegen. De gevolgen daarvan? Het ontwikkelen van een eenzijdig eetpatroon, daardoor een tekort aan verschillende belangrijke voedingsstoffen en lichamelijke uitputting. Maar bovenal: een leven vol angst en stress om ‘slecht’ eten en te weinig sporten. Door de opkomst van sociale media, waarbij de vele foodpics, #instafood, de grote groep fitgirls en #eatclean de tijdlijnen sieren, lijkt het een verschijnsel van de laatste jaren. Maar dat is het zeker niet. Dr. Steven Bratman merkt de doorslaande gezondheidsdrang op rond 1997 en noemt het orthorexia nervosa.

Orthorexia is niet opgenomen in de DSM-5 als een erkende ziekte en veel artsen voeren de discussie of het wel of geen (eet)stoornis is. De zorgen zijn volgens hen zeker reëel, maar er is gewoonweg gebrek aan cijfers en onderbouwend onderzoek. Eric van Furth, hoogleraar eetstoornissen aan het Leids Universitair Medisch Centrum en directeur van GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula, is er niet van overtuigd dat orthorexia een eetstoornis is. Bovendien is hij van mening dat die erkenning er ook nooit gaat komen omdat een groot deel van de bevolking dan plotseling psychiatrisch patiënt is. Neem obesitas: is het véél te veel eten een aandoening die in het handboek opgenomen moet worden? Als dat het geval zou zijn dan heeft zo’n veertig procent van onze bevolking ineens een psychiatrische stoornis.

Maar: gedrag dat niet wordt erkend als stoornis of aandoening in de DSM-5 kan desalniettemin zorgen voor veel lichamelijke en psychische problemen.

Orthorexia nervosa: een link met de eetstoornis anorexia nervosa is, mede door de benamingen, snel gelegd. Daarnaast kunnen het extreme dieet en het strakke sportregime van orthorexiapatiënten gepaard gaan met gewichtsverlies door het tekort aan voedingsstoffen dat zij gaandeweg opbouwen. Dit leidt ertoe dat dokters en hulpverleners de problemen vaak zien als de eetstoornis anorexia nervosa. Echter: tussen beide aandoeningen zit een groot verschil. Bij anorexia draait het meestal om gewicht, controle en een bepaald ideaalbeeld: het streven naar perfectie. Orthorexia draait juist om het ‘gezonde’ gevoel en het clean zijn, in extreme mate. De hoeveelheid voedsel en het lichaamsgewicht spelen daarbij niet per se een rol. De kwaliteit van het voedsel juist wel: het moet zo gezond, puur, biologisch, rauw of gekleurd mogelijk zijn. Die kenmerken hangen af van de strikte regels die iemand zichzelf oplegt.

Met gezond eten en genoeg sporten is niets mis. Pas wanneer de drang naar het gezonde eten en het vele sporten extreme vormen aanneemt, ontstaat een serieus probleem. Per individu verschilt het antwoord op de term ‘gezond’. Zo vindt de één dat al het voedsel het beste onbewerkt kan worden gegeten: ongekookt en zonder de bewerking met pesticiden, herbiciden of kunstmatige toevoegingen. Het idee dat men minder vatbaar is voor ziektes en andere lichamelijke kwalen door ‘terug naar de basis’ te gaan, speelt daarbij vaak een grote rol. Een ander is van mening dat het gezond is om voedingsmiddelen met tarwe, gluten, gist, suiker, zout, soja en zuivel te vermijden. 

Die extreme regels over wat zij wel en niet mogen eten, leiden tot een eenzijdig eetpatroon met een tekort aan belangrijke voedingsstoffen wat allerlei lichamelijke kwalen tot gevolg heeft. Naast het juiste eten speelt ook beweging vaak een grote rol. Van één rondje hardlopen per week naar dagelijks, en van een avond sportief zijn in de gym naar een strak schema van fitness en krachttraining.

Naast een extreem ‘gezond’ eetpatroon is veel bewegen ook erg belangrijk. Zo vaak mogelijk (het liefst iedere dag) en zo intensief mogelijk. Ook Nederland kent inmiddels een aantal bekende fitgirls zoals actrice en auteur van de Killerbody-boeken Fajah Lourens, en politieagente en YouTubester Nochtli Peralta Alvarez. Zij laten op hun Instagramaccount zien hoe vaak ze in de sportschool te zien zijn (vaak is dat dagelijks) en delen hun vorderingen. Met die fitspiration willen zij hun volgers, en dat zijn er soms wel miljoenen, inspireren en motiveren om óók zo’n levensstijl aan te nemen. Maar de fitgirlhype krijgt veel kritiek te verduren. Zo zouden de influencers hun volgers een onrealistisch ideaalbeeld voorhouden en zelfs eetstoornissen in de hand werken.

Volgens hoogleraar eetstoornissen en kinderpsychiater Annemarie van Elburg komt die voedselobsessie niet uit de lucht vallen. In een interview met Vrouw.nl vertelt ze dat we allemaal een beetje doorslaan in die extreem gezonde levensstijl.