De straat op: tippelzones in Nederland
De straat op: tippelzones in Nederland
Laatste update: 30-06-2021
Verschillende grote steden in Nederland kampen begin jaren ’80 met overlast door straatprostitutie in en rond de binnensteden. Tippelaarsters. Zo ook Den Haag. In een poging om de overlast uit de binnenstad weg te halen opent de gemeente daar in 1983 een officiële ‘tippelzone’. Den Haag is de eerste en al snel volgen andere grote steden als Rotterdam en Utrecht. Waar komt deze overlast vandaan en hoe gaan de gemeenten ermee om?
Programma: Andere Tijden (NTR)
Waarom straatprostituees overlast veroorzaken
Tot in de jaren zeventig zijn er weinig zichtbare problemen met de prostitutie in Nederland: het is vrij ongeorganiseerd, maar de regering gedoogt het. Dit verandert als een nieuwe harddrug op de markt komt: heroïne. De drug werkt zeer verslavend en steeds meer mensen raken eraan verslingerd, met alle gevolgen van dien.
Ook binnen de prostitutie zorgt de heroïne-epidemie voor problemen, vooral in de straatprostitutie. Tot dan toe zorgt deze groep vrouwen, ook wel tippelaarsters genoemd, voor weinig problemen. Maar met de komst van heroïne kiezen verandert dit. Steeds meer vrouwen verkopen hun lichaam op straat om hun verslaving te kunnen bekostigen. Dit zorgt voor veel overlast.
De opkomst van tippelzones
Er moet een oplossing komen. Deze vinden de gemeentes in de vorm van tippelzones, een aangewezen plek waar ze tippelen gedogen. Straatprostitutie die buiten de zone plaatsvindt is strafbaar.
Dit beleid heeft tot gevolg dat de tippelprostitutie meer wordt gecentreerd, waardoor de overlast beperkt kan worden. De gemeente Den Haag neemt het voortouw in de ontwikkelingen, hier wordt in 1983 de eerste ‘tippelzone’ van Nederland geopend.
De hele aflevering zien? Kijk op Andere Tijden.
Bedoeld als maatregel om de openbare orde te handhaven krijgt de Haagse zone bovendien, geheel in de tijdgeest, een sociaal karakter. Er komt een huiskamer voor koffie, medische bijstand en toezicht door maatschappelijk werkers, artsen en politie.
Truus Hofhuis is een van hen. Ze herinnert de drukte in de zone nog goed. “Net als Amsterdammertjes stonden die meisjes ’s nachts langs de straat. Ik wist niet wat ik zag. Het was daar net zo druk als vrijdagmiddag tijdens het spitsuur.” Als Zuster van Liefde trekt zij zich het lot van deze vrouwen aan en trekt de straat op met koffie en broodjes.
De hele aflevering zien? Kijk op Andere Tijden.
Uiteindelijk weet Truus een pand te regelen en haar huiskamerproject is een feit. Het wordt een plek van veiligheid, rust, een luisterend oor en medische ondersteuning voor de vrouwen.
Rotterdam, 1984 - 2005
Vrij snel na de opening van de tippelzone in Den Haag volgt de gemeente Rotterdam. Het is wijkagent Hans Vos die op de G.J. Jonghweg met verf provisorisch twee strepen op de grond schildert. Binnen de strepen wordt tippelen gedoogd, buiten de strepen zijn de vrouwen strafbaar. Begin 1985 wordt de plek tot officiële gedoogzone ingesteld.
Niet iedereen is blij met de komst van de zone. Volgens buurtbewoners is de overlast sinds het instellen van de zone sterk toegenomen. Ze overwegen juridische stappen.
Keetje Tippel
Met de komst van de tippelzone is de straatprostitutie in Nederland meer gecentreerd. Dit geeft hulpverleners meer mogelijkheden om grip te krijgen op de verslaafde vrouwen. In Rotterdam ontstaat Keetje Tippel, een bouwkeet waar de tippelaarsters terecht kunnen.
Net als in Den Haag kunnen ze er condooms kopen, gewoon een kopje koffie drinken om bij te komen en is er een aantal keer per week een dokter aanwezig. De bouwkeet wordt gerund door Stichting Bulldog, die verslaafde prostituees opvangt en begeleidt.
In de jaren negentig gaan stemmen op om de tippelzone in Rotterdam te verhuizen. De gemeente heeft de Keileweg, een plek op een industrieterrein, op het oog. Hier zijn veel bedrijven het mee oneens, ze tekenen protest aan.
De rechter beslist in september 1994 echter in het voordeel van de gemeente. Zij zou aannemelijk hebben gemaakt dat het gaat om “beheersen, beteugelen en in goede banen leiden van de prostitutie”. Nog datzelfde jaar opent op 1 november de tippelzone aan de Keileweg, ook Keetje Tippel verhuist mee.
Over de nieuwe plaats aan de Keileweg zijn de meningen verdeeld. Enerzijds biedt de nieuwe zone meer veiligheid omdat deze afgesloten is. Tegelijkertijd biedt de plek niet de bescherming van de binnenstad. De nieuwe locatie ligt afgelegen en sekswerkers zonder auto moeten met de metro reizen, om vervolgens nog tien minuten naar de zone te lopen.
Rond de eeuwwisseling verandert de situatie in de tippelzones in Nederland. Met de opheffing van het bordeelverbod in 2000 wordt raamprostitutie gereguleerd. Hierdoor is het voor illegale immigranten niet langer mogelijk om achter de ramen te staan. Ze zoeken daarom hun heil in de tippelzone waar ze nog wel kunnen werken.
Het wakkert de discussie over de wenselijkheid van de zones aan. Moet de gemeente met de tippelzones wel een plek voor dit soort praktijken faciliteren?
Eind aan de uitbuiting
Het is onder andere Leefbaar Rotterdam die zich hard maakt voor de sluiting van de zone aan de Keileweg. Volgens Marianne van den Anker, wethouder Veiligheid en Volksgezondheid, moet je als gemeente niet meewerken aan de uitbuiting van verslaafde vrouwen. Daarnaast hebben de zones volgens haar een verkeerde aantrekkingskracht: “Op het moment dat je zones in stand houdt, blijf je een aanzuigende werking houden.”
Ondanks protest van de tippelaarsters die in de zone werken, sluit de gemeente op 13 september 2005 hun werkplek aan de Keileweg.
Heerlen, 2000 – 2012
Ook de gemeente Heerlen heeft te kampen met verslaafde tippelaarsters. Al in de jaren tachtig protesteren boze buurtbewoners tegen de overlast van de straatprostitutie. Er moet iets veranderen.
Net als de andere steden besluit het gemeentebestuur daarom, na een lange discussie, in 1996 tot het instellen van een tippelzone. Per 1 januari 1997 wordt de zone aan de Heideveldweg in Heerlen-Noord ‘geopend’. Het doel van de zone is de overlast in de rest van de stad te verminderen.
De buurt in opstand
De buurtbewoners zijn het echter niet eens met de komst van de zone en gaan in protest. Ze versperren vanaf het begin de toegang tot de tippelzone. In de vijf maanden dat de zone geopend is, kan geen enkele ‘klant’ de zone bereiken. In mei datzelfde jaar trekt het CDA zijn steun aan zone in, waardoor er geen meerderheid meer voor is. De gemeenteraad besluit de zone te sluiten.
In de jaren daarna vindt de tippelprostitutie verspreid over de stad plaats. Het duurt nog twee jaar totdat de gemeenteraad opnieuw besluit tot het aanstellen van een nieuwe tippelzone, ditmaal aan de Imstenraderweg op het industrieterrein van de stad. Er worden 85 vergunningen verstrekt aan prostituees, later verlaagt de gemeente dit naar 70.
De wenselijkheid van de zone blijft in de jaren daarna ter discussie staan. Uiteindelijk besluit de gemeente in 2012 om per 1 januari 2013 de zone te sluiten. Er zijn dan nog acht vrouwen op de zone werkzaam. Volgens wethouder Van Zutphen is het onwenselijk dat een gemeente misbruik van zwaar verslaafde vrouwen faciliteert. De sluiting van de zone levert de gemeente een besparing van 300.000 euro op.
Sluiting van de zones
Ook in andere steden worden soortgelijke discussies gevoerd over de wenselijkheid van een tippelzone. Naast Heerlen en Rotterdam sluiten ook Amsterdam (2003), Den Haag (2006) en Eindhoven (2011) de tippelzones in de stad. Alleen de afwerkplekken in Groningen, Arnhem, Nijmegen en Utrecht zijn nog te bezoeken. Maar ook hier zijn sluitingsplannen.
In Groningen, Nijmegen en Arnhem hanteren de gemeentes een uitsterfbeleid. Vrouwen hebben een vergunning nodig om in de tippelzone aan het werk te kunnen. Nieuwe vergunningen worden niet of nauwelijks uitgegeven. Tippelaarsters krijgen alleen toegang tot de zone met een pasje.
Utrecht, 1986 - heden
Utrecht is de enige gemeente die niet van plan is om de tippelzone te sluiten. De vrouwen in de zone zijn positief over de situatie. Net als in Rotterdam is ook in Utrecht hulpverlening aanwezig. Het Huiskamer Aanloop Project (HAP) geeft de vrouwen een plek om een kop koffie te drinken, biedt onderdak en ze kunnen er condooms kopen. Ze kunnen er ook terecht voor een bezoek aan de dokter.
Pasjessysteem
In 2005 voert de gemeente een pasjessysteem in. Omdat in 2003 de Amsterdamse tippelzone sluit en de zone in Den Haag dreigt te sluiten is er een grote toestroom van vrouwen. De gemeente vindt het belangrijk dat er plaats blijft voor de Utrechtse vrouwen. Van de 150 beschikbare vergunningen reserveert zij er 60 voor vrouwen uit Utrecht en omgeving.
De toekomst van de Utrechtse zone
Anders dan in de andere steden is de gemeente Utrecht dus niet van plan om de tippelzone te sluiten. Wel willen ze hem verplaatsen. Volgens D66-wethouder Victor Everhardt heeft de tippelzone bijgedragen aan de veiligheid en gezondheid van de sekswerkers. Een nieuwe plek zal ook helpen overlast te voorkomen.
Maar het vinden van een nieuwe locatie blijkt een hele opgave. Vrijwel iedere nieuwe voorgestelde locatie stuit op veel protest uit de omgeving. De gemeente heeft zich voorgenomen in 2020 de tippelzone op de Europalaan te sluiten, maar heeft nog geen uitsluitsel gegeven over een nieuwe locatie.
In het kort
Tot aan de jaren zeventig wordt prostitutie in Nederland gedoogd. Dit geeft weinig overlast.
De situatie verandert met de komst van de nieuwe drug heroïne. Steeds meer verslaafde vrouwen verkopen hun lichaam om hun verslaving te kunnen betalen.
Gemeente Den Haag is de eerste gemeente die de straatprostitutie probeert te reguleren. Dit doet ze door een tippelzone in te stellen; een gebied waar straatprostitutie wordt gedoogd. In de jaren daarna volgen nog acht andere gemeenten dit voorbeeld.
De zones krijgen een ‘sociaal karakter’, er ontstaan huiskamers waar de vrouwen kunnen uitrusten en condooms kunnen kopen. Ook kunnen ze er een dokter bezoeken. Hulpverleners krijgen zo meer grip op de groep verslaafde vrouwen.
Rond de eeuwwisseling laait de discussie over de wenselijkheid van de zones op. Er werken steeds meer vrouwen die illegaal in Nederland verblijven. De vraag rijst of gemeenten dit soort plekken wel moeten faciliteren.
De tippelzones van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Eindhoven en Heerlen zijn inmiddels gesloten. Op dit moment zijn er nog vier tippelzones in Nederland. De gemeenten Arnhem, Nijmegen en Groningen hanteren een uitsterfbeleid en willen de zone sluiten.
Alleen de gemeente Utrecht wil de zone behouden. Wel is zij op zoek naar een nieuwe locatie. Deze is, vanwege protest uit de omgeving, vooralsnog niet gevonden.
En je weet het!
Anderen het laten weten?