Hoe werd het Koninklijke Philips groot?

Tegen 1892 komt de productie op gang en ontwikkelen ze ongeveer tweehonderd gloeilampen per dag. In 1893 ontwerpt Gerard een innovatieve methode om kwalitatief hoogstaande gloeilampen te produceren, waarna de productie stijgt tot circa 45.000 gloeilampen per jaar. Ruim tien jaar na de oprichting maken vader en zoon voor het eerst winst.

Na dat eerste succes gaat Anton Philips (1874-1951), broer van Gerard, aan de slag als  koopman van het familiebedrijf. Er ontstaat een strijd tussen de broers om elkaar te overtreffen. De een probeert meer te verkopen dan de ander kan produceren en vice versa. In de daarop volgende jaren bereiken ze samen vele mijlpalen. Philips breidt uit in Eindhoven maar koopt ook andere fabrieken op.

Technologische ontwikkelingen zoals de komst van de stoomtram en mechanisatie in de fabrieken zorgen bovendien voor een gemakkelijker productieproces. De productieomvang stijgt tussen 1895 en 1905 van 40.000 naar 4 miljoen lampen per jaar. Een deel van deze afzet wordt door tsaar Nicholaas II voor zijn rekening genomen, wanneer hij het familiebedrijf de opdracht geeft zijn winterpaleis met 50.000 gloeilampen te verlichten. Anton stuurt zijn broer na deze overeenkomst een memorabel telegram vanuit Rusland met daarop de boodschap:

Wegens successen kan Philips verticaal integreren met een metaal-, glas- en papierfabriek. Hierdoor heeft het de volledige productie van hun gloeilamp in handen. Een weloverwogen risico is nog de overstap naar de metaaldraadlamp. Ook dit blijkt een snel groeiende productie en zal uiteindelijk de verkoop van de kooldraadlampen doen krimpen.

Het succes van Philips brengt welvaart naar Eindhoven. Meer dan duizend werknemers zijn werkzaam in de fabrieken, driekwart daarvan is vrouw. Een groot deel van de werknemers zijn uit andere delen van Nederland aangetrokken. Anton Philips weet dat medewerkers ook in de buurt moeten wonen. Hij sticht in 1910 een fabrieksdorp genaamd Philipsdorp waarin medewerkers van alle gemakken zijn voorzien. Hij bouwt ‘gezonde’ woningen met moestuinen en in het dorp ontstaat een gemeenschap met verschillende voorzieningen zoals een Philipsbakkerij, -drogisterij en een sportveld – dat later zal volgroeien tot de bekende Philips Sport Vereniging (PSV). Philipsmedewerkers werken niet alleen bij het bedrijf, ze wonen er ook.

De laatste jaren van de eerste wereldoorlog zet Philips de eerste stappen in de gezondheidszorg en consumentenelektronica: de productie van zowel de röntgenbuis als de radiobuis wordt in samenwerking met het NatLab gestart.

De jaren na de oorlog staan vooral bekend om de productie van radio, maar ook televisie, scheerapparaten en medische apparatuur. Philips beperkt zich niet langer tot het maken van gloeilampen maar ontwikkelt zich langzaam tot het consumentenelektronicabedrijf dat wij kennen. Deze verandering begint met radio. Waar Gerard Philips voorheen aan radio had gerefereerd als ‘’een speeltuin voor militairen,’’ ontstaan er vanaf 1922 radio-omroepen waardoor het product binnen het bereik van de consumentenmarkt komt. Philips probeert in te spelen op de explosief groeiende markt, de gloeilampenfabriek is zelfs deels verhuisd om plaats te maken voor de productie van radiobuizen. Ondanks dat ze lange tijd niet kunnen voldoen aan de toenemende vraag, verkoopt het concern na vijf jaar al een miljoen radio’s.

Philips produceert in die tijd voornamelijk radio-onderdelen voor de Duitsers. De productie loopt gewoon door, met Duitsland als grootste afnemer. Voor de bedrijfstop in het buitenland is het onduidelijk hoeveel invloed de Duitsers in de fabrieken hebben. Desondanks was de grootschalige radioproductie voor de geallieerden een reden om de Philipsfabrieken te bombarderen. Tijdens het ‘sinterklaasbombardement’ op 6 december 1942 proberen Britse bommenwerpers de fabrieken te treffen. Omdat deze grenzen aan de binnenstad van Eindhoven wordt hierbij een groot deel van het centrum verwoest en vallen er ruim 150 doden.

In 1943 krijgt Frits het verzoek een werkplaats op te richten in het concentratiekamp in Vught. Hij gaat met dit verzoek akkoord maar stelt wel een aantal voorwaarden. Zo wil Frits gevangenen uitbetalen en zeggenschap over werkzaamheden. Daarnaast verzorgt Philips de zogenaamde ‘Phili-Prak’: een warme maaltijd die de gevangen dagelijks ontvangen. De Duitsers stemmen niet in met een betalingsregeling maar gaan akkoord met de andere voorwaarden.

Het besluit van Frits om met dit Philips-Kommando in zee te gaan brengt een hoop dubbelzinnigheden met zich mee. Enerzijds biedt de werkplaats Philips de mogelijkheid om werknemers, waaronder zo’n 600 joden, veilig te stellen. Anderzijds profiteert het bedrijf van de arbeid van gevangenen.

Uiteindelijk blijkt de invloed van Frits Philips kleiner dan verwacht. In 1944 wordt Duitsland in Europa teruggedrongen waarop zij besluiten gevangenen richting de concentratiekampen in het Oostblok te transporteren. Alle joodse werknemers van het Philips-Kommando worden in 1944 haastig naar Auschwitz gedeporteerd. Toch helpt de status die zij verkrijgen door het Kommando, als geschoolde arbeiders, velen van hen het kamp door.

Veel werknemers worden in Auschwitz verder getransporteerd naar andere fabrieken. Uiteindelijk komen er van de 496 joodse medewerkers 382 weer thuis. Het bedrijf heeft in de oorlog weliswaar meegewerkt aan de Duitse oorlogsindustrie, maar heeft in die periode de kern van Philips en een deel van haar werknemers veilig weten te stellen. Na de oorlog zal het bedrijf weer een grote groei kennen.

In 1963 introduceren ze de audiocassette, een uitvinding van een team ingenieurs onder Lou Otten, die ter vervanging van de moeilijk bedienbare spoelenrecorder dient. Het gebruiksgemak en formaat van het cassettebandje resulteert in grote belangstelling. Deze populariteit is mede mogelijk doordat Philips de licentie vrijgeeft voor andere bedrijven om ook cassettes te produceren. Het bandje kan op deze wijze snel een nieuwe standaard vormen voor (mobiele) geluidsdragers.

Al in 1970 begint Philips in het NatLab met experimenten in optische lasertechnologie met het oog op een opvolger van de grammofoonplaat en audiocassette. In 1979 besluiten ze zelfs samen te werken met concurrent Sony om de Compact Disc, een nieuwe standaard op het gebied van audio-opslag, te voltooien. Ondanks dat de eerste cd in 1982 klaar ligt, is het niet direct een succes. Pas in 1985, nadat de Dire Straits hun album ‘Brothers in Arms’ op cd lanceren, komt de verkoop op gang. Een paar jaren later overstijgt de verkoop van cd’s de plaat en cassette, een nieuwe internationale standaard is gezet.

Het cassettebandje en de cd zijn niet de enige belangrijke innovaties van Philips in de tweede helft van de twintigste eeuw. Zo zijn bijvoorbeeld de dragers van deze opslagproducten ook van belang. Bovendien leidt de vondst van de cd en optische lasertechnologie uiteindelijk ook tot de dvd en blu-ray discs. Andere noemenswaardige vindingen zijn de Synchrocyclotron, Philishave, breedbeeldtelevisie en het PM5544-testbeeld. Naast deze succesverhalen kent de periode echter ook een hoopje mislukte producten.

Philips Lighting zal een los bedrijf met eigen hoofdkantoor vormen dat deels in handen van aandeelhouders is. Een grote aandeelhouder is het Italiaanse Exor, het bedrijf van de FIAT-familie Agnelli. Bovendien is de naam Philips vanaf 2016 niet meer als hoofdsponsor te vinden op de PSV-shirts. De multinational blijft de club wel financieel steunen. In 2019 is het samen met enkele grote multinationals als ASML opnieuw shirtsponsor. Onder de naam Brainport Eindhoven promoot het de technologische kracht van de regio. Met name het na 123 jaar afstoten van de lichtdivisie – bakermat van het concern – leidt tot discussies binnen het bedrijf. De nieuwe focus komt vanaf 2014 te liggen op de afdelingen ‘Healthcare’ en ‘Consumer Lifestyle’, die samen het nieuwe begrip ‘HealthTech’ vormen. Philips ontwikkelt zich in de jaren erna steeds meer als gezondheidstechnologiebedrijf.

Zowel in het ziekenhuis als bij de consument moeten Philipsproducten de gezondheid van de mens bevorderen. In ziekhuizen gaat dit met name om MRI-scanners en ultrasound-apparatuur. Philips richt zich sinds 2017 volledig op productie en ontwikkeling van medische apparatuur en persoonlijke gezondheidsproducten. Het behaalt in 2018 een groei van 5 % en een omzet van 18,1 miljard euro. Maar in de jaren daarna krijgt het bedrijf ook te maken met tegenslagen. Zo worden in 2021 drie tot vier miljoen slaapapneu- en beademingsapparaten teruggeroepen vanwege gezondheidsrisico's. De defecte apparaten moeten worden vervangen en in meerdere landen lopen en rechtszaken tegen het bedrijf. Ook kondigt het bedrijf een grote reorganisatie aan, waardoor er duizenden banen verdwijnen.

Of het op de lange termijn voor Philips mogelijk is om op de medische technologiemarkt een groot aandeel in te nemen is nog de vraag. Het is echter wel aannemelijk dat gezondheid en technologie groeiende markten zijn waar winst te behalen valt, onder andere vanwege de vergrijzing.