Kan de president van de VS zelf besluiten kernwapens af te vuren?
Kan de president van de VS zelf besluiten kernwapens af te vuren?
Laatste update: 31-10-2025
Sinds het begin van het atoomtijdperk spreekt de “rode knop” tot de verbeelding. Wie beslist er eigenlijk over het inzetten van de Amerikaanse kernwapens, en hoe werkt dat in de praktijk? Kan één persoon het lot van de wereld bepalen of zit daar meer achter?
Redacteur: Laurens Bluekens
Heeft de president van de Verenigde Staten een rode knop?
Het is een klassiek beeld dat in veel films terugkomt: een druk op een grote rode knop leidt – al dan niet voorafgegaan door een blikkerige stem die aftelt vanaf 10 – tot het afvuren van nucleaire wapens en het einde van de wereld.
Ook in Nederland wordt de dreiging van de ‘rode knop’ gevoeld. Zo erg dat de regering in de jaren '60 met verschillende voorlichtingsfilms komt, zoals die in onderstaande video.
"Stel dat de bom toch een keer valt in ons land, in Amsterdam, midden op de Dam."
In werkelijkheid is er geen grote rode knop waarop de Amerikaanse president zomaar kan drukken om de nucleaire wapens in te zetten. Wel heeft hij een kaartje met daarop de codes voor de nucleaire wapens – ook wel the biscuit genoemd. Het kaartje zit in een stalen koffertje – the football genoemd – en volgt de president overal. Het koffertje zit vaak in een leren tas en wordt vervoerd door een van de militaire assistenten van de president.
In het koffertje zitten ook handleidingen en een soort menukaart voor de president waarmee hij kan aangeven welke doelen hij wil raken. Niet alle presidenten zijn trouwens even zorgvuldig omgegaan met het koffertje en het kaartje met codes. Zo laat Jimmy Carter, die tussen 1977 en 1981 president is, het kaartje bij de stomerij slingeren. En volgens de voormalige generaal Hugh Shelton zou Bill Clinton, president tussen 1993 en 2001, de codes maandenlang kwijt zijn.
Kan de president in zijn eentje beslissen een kernraket af te vuren?
Er is dus geen knop, maar wel een koffertje en een kaartje met codes. Met die codes kan de Amerikaanse president een nucleaire aanval in gang zetten. De Verenigde Staten hebben honderden raketten die gestationeerd zijn in de Verenigde Staten en snel kunnen worden ingezet. Verder liggen er volgens deskundigen zo'n 80 tot 100 kernwapens opgeslagen in Europa, verdeeld over België, Nederland, Duitsland, Italië en Turkije. De Nederlandse overheid heeft dat nooit officieel bevestigd of ontkend. Daarnaast kan de VS nucleaire wapens afvuren vanaf verschillende onderzeeboten die in de Grote of Atlantische Oceaan rondvaren.
Zodra de Amerikaanse president besluit om nucleaire wapens te gebruiken, is er geen grondwettelijke manier om dat tegen te houden. De Senaat en het Hooggerechtshof hebben er niets over te zeggen. En ook als alle adviseurs het niet met hem eens zijn, moet het bevel van de president worden opgevolgd. Als de codes zijn ingevoerd en de president het bevel heeft gegeven om kernraketten af te vuren, zijn er nog maar een paar minuten waarin de president het besluit kan terugdraaien.
Het besluit van de president gaat via de minister van Defensie en een hoge militaire officier naar de mensen die de nucleaire raketten daadwerkelijk afschieten. Het blijft natuurlijk altijd de vraag of deze mensen de orders die zij krijgen ook echt uitvoeren. Als ze dat niet doen, zou dat een vorm van werkweigering zijn.
Hoe gingen voormalige presidenten om met de codes?
De president kan dus zelf een kernoorlog beginnen. Al is dat tot nu toe nooit gebeurd, omdat de president weet dat het afvuren van zo’n raket zorgt voor heel veel burgerslachtoffers en misschien zelfs wel voor het einde van de wereld. De atoombommen die de Amerikanen op bevel van president Harry S. Truman in augustus 1945 op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki gooien om het einde van de Tweede Wereldoorlog te versnellen, laten dat duidelijk zien.
Nederlandse ooggetuigen van de atoombom op Nagasaki vertellen over hun ervaringen.
Al leek de strijd tussen de Amerikanen en de Russen tijdens de Cubacrisis van 1962 wel zo uit de hand te lopen dat er een kernoorlog dreigde te ontstaan. Op het laatste moment werd dat voorkomen.
President John F. Kennedy reageert op de bouw van Russische raketinstallaties op Cuba.
Truman en alle Amerikaanse presidenten na hem zijn ervan overtuigd dat nucleaire wapens alleen ter afschrikking dienen om vijanden duidelijk te maken dat zij geen nucleaire wapens tegen de Verenigde Staten moeten gebruiken. Alleen in het zeldzame geval dat de Verenigde Staten zelf te maken krijgen met een nucleaire aanval, zien ze het als een optie.
Er zou in de loop der jaren bij Amerikaanse presidenten zelfs een soort nucleair taboe zijn ontstaan, waardoor ze erg terughoudend zijn met het inzetten van nucleaire wapens. Ze zijn er wel, maar worden door Westerse landen steeds duidelijker neergezet als onacceptabele wapens die niet te vergelijken zijn met wapens die alleen militaire slachtoffers maken.
Toch komt het verschillende keren voor dat een president de nucleaire codes bijna moet invoeren, bijvoorbeeld in 1979. De Nationale Veiligheidsadviseur Zbigniew Brzezinski van president Carter krijgt midden in de nacht een telefoontje met het bericht dat er veel Russische nucleaire raketten zijn afgevuurd. Kort daarop volgt een tweede telefoontje met de boodschap dat het gaat om een grootschalige aanval van de Sovjet-Unie. Net als Brzezinski de president wakker wil maken, wordt de veiligheidsadviseur gebeld: de berichten over een nucleaire aanval van de Sovjet-Unie kloppen niet. Wat blijkt? Het systeem dat waarschuwingen geeft zodra er vijandelijke raketten op de Verenigde Staten afkomen, staat per ongeluk op een trainingsstand waarin een aanval nagebootst wordt.
Deze situatie laat zien dat het temperament en het karakter van een president van doorslaggevend belang zijn in een crisissituatie waarin de president snel moet beslissen over de inzet van nucleaire wapens.
In het kort:
In werkelijkheid is er geen grote rode knop waarop de Amerikaanse president zomaar kan drukken om de nucleaire wapens in te zetten.
Hij heeft wel een kaartje met daarop de codes voor de nucleaire wapens, wat in een koffertje zit dat altijd met de president meegaat.
De president van de Verenigde Staten zou zelf een nucleaire oorlog kunnen beginnen. Maar de meeste presidenten zijn zeer terughoudend met de inzet van nucleaire wapens.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
