Geluid bestaat uit trillingen die zich in golven door de lucht of andere materialen verspreiden. Als je praat, bereiken deze trillingen je oren op twee manieren. Je stem bereikt je oren via trillingen in de lucht, maar ook via trillingen van binnenuit. Deze trillingen gaan via je nek en schedel naar je oren. Hierdoor klinkt je stem warmer en voller.
Maar wanneer je je stem terughoort op een opname, mis je de trillingen van binnenuit en hoor je alleen de trillingen via de lucht. Hierdoor klinkt je stem hoger en minder vol dan je gewend bent.

Eigen stem raar - Header

Waarom klinkt je eigen stem raar?

Jasper heeft Journalistiek gestudeerd in Utrecht. Voor NPO Kennis maakt hij stories en artikelen over allerlei onderwerpen. Daarnaast spreekt hij ook voice-overs in en presenteert hij explainers.

Jasper van Leeuwen

Explainer

Wetenschap

Vrije tijd

Spiegelneuronen zijn speciale zenuwcellen in je hersenen. Ze zorgen ervoor dat je automatisch het gedrag van anderen nadoet. Het spiegelen van gedrag is belangrijk, omdat het je helpt om je in te leven in een ander. Je kan dus beter begrijpen hoe iemand zich voelt. Als je bijvoorbeeld iemand ziet lachen, doen je hersenen alsof je zelf ook lacht en krijg jij ook een vrolijk gevoel.
Zo werkt het ook met gapen. Sterker nog: als je een video kijkt over gapen, kan dat al effect hebben. Volgens sommige onderzoeken gapen mensen met een groot inlevingsvermogen sneller mensen na dan mensen met een klein inlevingsvermogen. Maar hier zijn niet alle wetenschappers het over eens.&nbsp;

Gapen aanstekelijk

Waarom is gapen aanstekelijk?

Een man ligt op de bank te slapen na een avondje drinken.

alcoholslaap_explainer

explainer_alcohol_plain

Eline Krak studeerde journalistiek aan de School voor de Journalistiek in Utrecht. Voor NPO Kennis doet ze research voor explainers en prestenteert ze. Verder is ze content specialist bij de NTR.&nbsp;

Eline Krak

Gezondheid

Voeding

Waarom slaap je slechter door alcohol? 

Het heelal bestaat voor 75% uit <a href="https://npokennis.nl/story/426/hoe-maak-je-waterstof" target="_blank" rel="noopener">waterstof</a>, het is het kleinste en dichtste element. Maar dit betekent niet dat we er zat van hebben. Want op aarde komt het niet van nature als vrij element voor. Het is altijd gebonden aan een andere stof. Bijvoorbeeld in water, dat bestaat uit een combinatie van waterstof en zuurstof.
Die waterstof in water kan je wel losmaken van de zuurstof door bijvoorbeeld verbranding. Als je dit los maakt kan waterstof worden gebruikt voor energie. Het is op zichzelf geen energiebron, maar wel een energiedrager. Dat betekent dat het een stof is waarin energie kan worden opgeslagen, die dan bij bijvoorbeeld verbranding weer vrijkomt.
Zo komt er bijvoorbeeld energie in waterstof door verbranding van fossiele brandstoffen, zoals kolen of aardgassen. Dat noem je grijze waterstof. Maar dit kan ook op een duurzamere manier, dan gebruik je wind- of zonne-energie. Dit noem je groene waterstof, omdat er geen CO2 wordt uitgestoten.
Waterstof als energiedrager kan bijvoorbeeld worden gebruikt in auto&rsquo;s. Dan wordt die waterstof in een tank gestopt waar heel veel druk op staat. Hierdoor kan de waterstof niet te veel ruimte innemen, maar kan je wel veel energie meenemen in je auto. Zo kan je wel 600 tot 1.000 kilometer rijden.

Ad van Wijk is professor Future Energy Systems bij de Technische Universiteit Delft. Hij houdt zich bezig met de ontwikkeling van duurzame energiesystemen, met specifieke aandacht voor waterstof.

Ad van Wijk

waterstof race auto

De Wereld van Morgen (AVROTROS)

Wat is waterstof?

Fragment

Tech

Wat is waterstof? 

Bij fermenteren zet je <a href="https://npokennis.nl/video/62/wat-zijn-koolhydraten" target="_blank" rel="noopener">koolhydraten</a> in eten en drinken om in iets anders. Dit doe je met micro-organismen, dit zijn hele kleine deeltjes die je niet met het blote oog kan zien, zoals bacteri&euml;n, schimmels en gisten. Deze micro-organismen breken bepaalde stoffen in voedsel af en zetten die om in nieuwe stoffen.
Als je bijvoorbeeld schimmels toevoegt aan aardappel onder de juiste omstandigheden - met de juiste zuurgraad, hoeveelheid zuurstof en temperatuur - kan die schimmel de koolhydraten en suikers in de aardappel omzetten in eiwitten en vezels. Dit is een specifieke manier van fermenteren om zo plantaardige eiwitten te maken. Deze methode kan alleen in een laboratorium; zoals in de video. Maar fermenteren kan je ook thuis. Bijvoorbeeld door <a href="#ex2242" target="_self" data-explainid="ex2242">groenten</a> in een zoute of zure vloeistof te laten fermenteren om ze zuur te maken, zoals bij zuurkool of augurk.&nbsp;
Fermentatie zorgt er bijvoorbeeld voor dat het uiterlijk of de smaak van eten veranderd. Maar ook de houdbaarheid, zuurgraad of samenstelling van je eten kan hierdoor anders worden.

Wim de Laat is fermentatietechnoloog en microbioloog die op basis van fermentatie plantaardige eiwitten ontwikkelt.&nbsp;

Wim de Laat

Pot augurken fermenteren

De Wereld van Morgen 2021 (AVROTROS)

Wat is fermenteren?

Je lichaam is opgebouwd uit miljarden cellen. Al die cellen hebben een celkern. In die kern zitten onze chromosomen. Deze bestaan uit lange strengen <a href="https://npokennis.nl/longread/7712/wat-is-dna-en-wat-kun-je-ermee-doen" title="Wat is DNA?" target="_blank" rel="noopener">DNA</a>. Genen zijn kleine stukjes DNA die onderdeel zijn van die strengen. Je genen be&iuml;nvloeden onder andere hoe je lichaam werkt, hoe je eruit ziet en hoe je je gedraagt.
In de meeste gevallen krijg je &eacute;&eacute;n gen mee van je vader en &eacute;&eacute;n gen mee van je moeder. Neem bijvoorbeeld oogkleur. Het gen voor bruine ogen is vaak dominant. Dat betekent dat jij bruine ogen krijgt als minstens een van je ouders het gen voor een bruine oogkleur aan je heeft doorgegeven.
Toch kunnen ouders die allebei bruine ogen hebben, een kind met blauwe ogen krijgen. Beide ouders hebben dan een blauwogen-gen van een van hun voorvaderen aan je doorgegeven. Niet alleen je ouders bepalen dus je eigenschappen. Je hele familielijn doet mee. Dit geldt ook voor &lsquo;topsport-genen&rsquo;: die erf je niet alleen van je ouders, maar de hele familielijn doet mee.

Hoe erf je genen - Header

Hoe erf je genen? - Sportlab Sedoc (AVROTROS)

Sportlab Sedoc (AVROTROS)

Hoe erf je genen?

Gregory Sedoc is voormalig topsporter. Hij won onder andere 3 medailles als hordeloper bij de Olympische Spelen, werd 14 keer Nederlands kampioen en zette een Nederlands record neer op de 60 meter horden in 2009. In het programma Sportlab Sedoc onderzoekt hij hoe wetenschap de topsport nog verder kan verbeteren.

Gregory Sedoc

Relaties

openingsafbeelding_mannenquiz

Test je kennis in 10 vragen.

Hoeveel weet jij over mannen?

Een groep gezellige mannen staan lachend op de foto.

openingsafbeeldingmannen_2

babyinhetblauw_mannenquiz

answer-image

Vroeger was juist roze een mannelijke kleur en blauw een meisjeskleur.

Dat is niet goed.

Dat klopt!

blauwemannen_mannenquiz

Blauw is altijd een mannenkleur geweest.

stoeremannen_gedrag

Naast biologische factoren spelen sociale en culturele normen een belangrijke rol in het ontstaan van wat wij zien als typisch mannelijk en vrouwelijk gedrag.

Typisch mannelijk gedrag is puur biologisch bepaald.

Een man bekijkt zijn inhammen in de spiegel.

kalendeman2_mannenquiz

Niet alle mannen worden kaal. Slechts 70% krijgt te maken met haarverlies. Wanneer dat gebeurt en om hoeveel haar het gaat, verschilt per persoon.

Dat klopt niet.

groepkalemannen_mannenquiz

Alle mannen krijgen op een gegeven moment te maken met kaalheid.

vrouwmetpijn_mannenquiz

Mensen met een hoger testosteron ervaren pijn op een andere manier. Namelijk minder.

Een man heeft pijn aan zijn nek na het sporten.

jongemanmetpijn_mannenquiz

Testosteron vermindert de gevoeligheid voor pijn.

Sterilisatie_mannenquiz

Het komt heel soms voor dat de zaadleiders weer aan elkaar groeien.

Een man grijpt naar zijn kruis na een sterilisatie.

gesteriliseerdeman_mannenquiz

Sterilisatie bij een man is altijd permanent.

Gespierde man sport stevig in de sportschool.

sportendeman_mannenquiz

Mannen hebben gemiddeld 7 tot 10 keer meer testosteron dan vrouwen, wat bijdraagt aan verschillen in bijvoorbeeld spiermassa en baardgroei.

Een gespierde man sport hard in de sportschool.

gespierdeman_mannenquiz

Mannen produceren van nature gemiddeld meer testosteron dan vrouwen.

Een man kijkt naar zijn inhammen in de spiegel.

kalendeman_mannenquiz

Genetische aanleg speelt de grootste rol bij kaalheid. Zo worden bijvoorbeeld mensen met een hoger testosteron sneller kaal.

Kalendeman_mannenquiz

Kaalheid komt vooral door genetische aanleg.

koudevrouw_warmeman

De interne kachel van vrouwen is over het algemeen kleiner omdat ze onder andere minder spiermassa hebben.

Een man en een vrouw maken ruzie over de thermostaat.

thermostaatruzie_mannenquiz

Mannen hebben het minder snel koud dan vrouwen.

anatomischepenis_mannenquiz

De beste temperatuur voor de productie van zaad is 35 graden. Dat is lager dan je lichaamstemperatuur.

anatomischepenis2_mannenquiz

Teelballen hangen buiten het lichaam omdat ze anders te warm worden.

bozemanschreeuwen

Testosteron heeft invloed, maar typisch mannelijk gedrag ontstaat ook door biologische, psychologische en sociale factoren.

ruziendemannen_gedrag

De mate waarin iemand zich mannelijk gedraagt, hangt af van de hoeveelheid testosteron in het lichaam.

om te weten

Ook interessant

social image mannenquiz

Samenleving

Het eerst wat je voor cloud seeding nodig hebt zijn wolken. In wolken zit namelijk altijd water. Hoe meer water in de wolk, des te donkerder die wordt en hoe groter de kans op regen. Met cloud seeding zorg je ervoor dat er meer water in wolken terecht komt. Dat gaat zo:&nbsp;
Eerst worden bepaalde stoffen zoals zoutkristallen of zilverjodide in de atmosfeer verspreid door bijvoorbeeld een vliegtuig. Deze sprenkelt de stoffen als het ware uit over de wolk. Microscopische waterdruppels in de lucht hechten zich aan deze stoffen en klonteren dan samen. De wolk wordt hierdoor zwaarder tot het water naar beneden begint te vallen en dan heb je: regen.&nbsp;&nbsp;
Dit betekent trouwens niet dat je het eindeloos kan laten regenen. Je bent namelijk afhankelijk van de hoeveelheid water in de lucht. Is de lucht gortdroog? Dan krijg je geen hoosbuien. Je versterkt namelijk het weer wat er op dat moment is.
Er is nog veel onduidelijkheid over de effectiviteit van cloud seeding. Veel mensen maken zich daar zorgen over. Zo zei milieufilosoof Bernice Bovenkerk tegen <a href="https://eenvandaag.avrotros.nl/item/milieufilosoof-waarschuwt-voor-gevaren-van-klimaatmanipulatie-na-extreme-regenval-in-dubai-onderzoek-doen-is-al-een-risico/" target="_blank" rel="noopener">EenVandaag:</a>&nbsp;"Er zijn altijd onbedoelde effecten, bijvoorbeeld dat er opeens veel te veel regen valt. Vaak weet je eigenlijk helemaal niet wat het effect ervan is. En dat is precies het probleem".&nbsp;

Man plaatst zilverjodide capsules onder een vliegtuig om te cloud seeden.

thumb_cloudseeding

Hoe kan je het laten regenen?

In de bladeren van een boom zit de groene stof chlorofyl. Deze stof vangt zonlicht op. Dat zonlicht wordt vervolgens <a href="https://npokennis.nl/longread/7916/waarom-is-fotosynthese-onmisbaar-voor-de-mens" title="Meer hierover lees je hier" target="_blank" rel="noopener">omgezet in energie</a>. Die energie is brandstof voor de boom. Chlorofyl is dus heel belangrijk om een boom te laten groeien en leven.
Wanneer de herfst aanbreekt, worden de dagen korter en nachten langer. Daardoor valt er minder zonlicht op de bladeren en krijgen de bomen minder energie binnen. Ze stoppen daarom met het aanmaken van chlorofyl. Hierdoor verdwijnt de groene kleur langzaam uit het blad. De laatste restjes worden in de takken opgeslagen voor later.
Bij het verkleuren van de bladeren zien we de kleuren die altijd al in het blad zaten, maar verborgen waren, zoals geel en oranje. Deze kleuren komen van andere stoffen in de bladeren die caroteno&iuml;den heten. Deze stoffen hebben onder andere de taak om het blad te beschermen tegen schade van zonlicht. En ze geven de bladeren dus hun gele en oranje kleuren in de herfst.
Met de verkleuring van het blad bereiden bomen zich voor op de winter. Ze halen alle nuttige stoffen uit hun bladeren, stoppen met het maken van chlorofyl en laten uiteindelijk de bladeren vallen. Zo kunnen ze energie besparen om de winter te overleven.

Herfstbladeren verkleuren - header

Waarom verkleuren bladeren in de herfst?

Merel Udink studeerde Geschiedenis en Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam. Voor NPO Kennis deed ze research voor explainers en presenteerde ze. Verder heeft ze als producer, presentator en redacteur bij Andere Tijden gewerkt (NTR).

Merel Udink

Die geheugenfout kan op verschillende manieren ontstaan. <a href="https://npokennis.nl/longread/7792/hoe-werken-de-menselijke-hersenen" target="_blank" rel="noopener">Je hersenen</a> zijn de hele dag bezig met alles wat je ziet. Hier maken ze supersnel beelden van. Maar soms gaat dit te snel, waardoor een d&eacute;j&agrave; vu kan ontstaan. Je hersenen slaan zo&rsquo;n beeld dan al op, voordat je zelf bewust bent van je omgeving. Daardoor lijkt het alsof je een situatie herkent, maar in werkelijkheid is dat een herinnering van een paar milliseconden geleden.
Een d&eacute;j&agrave; vu kan ook ontstaan als wat je nu ziet heel erg lijkt op iets wat je eerder hebt gezien of meegemaakt. Bijvoorbeeld als je een plek bezoekt die erg lijkt op een plek waar je eerder bent geweest. Je hersenen koppelen dan per ongeluk die oude herinnering aan het nieuwe moment.
Vaak heb je al snel door dat er iets niet klopt. Het moment dat je dat beseft noem je d&eacute;j&agrave; vu. Het betekent &lsquo;eerder gezien&rsquo; in het Frans, maar je hebt het dus nooit eerder gezien. Je hersenen hebben je even voor de gek gehouden. &nbsp;

verwarring deja vu

reel_deja_vu.mp4

Wat is een déjà vu? 

De kleur van je haar wordt bepaald door twee soorten pigment: &eacute;&eacute;n die zorgt voor bruine en zwarte tinten en &eacute;&eacute;n voor blonde en rode tinten. Hoeveel je van elk pigment hebt, bepaalt de kleur van je haar.
Als je ouder wordt, maakt je lichaam minder pigment aan. Hierdoor krijg je ook haren zonder pigment. Het lijkt alsof deze haren grijs zijn, maar eigenlijk zijn ze kleurloos en zien ze er wit uit.&nbsp;Deze haren lijken toch grijs, omdat je vaak ook nog gekleurde haren hebt. Grijs haar is dus een mengelmoes van gekleurde en kleurloze haren. Zodra je steeds meer kleurloze haren krijgt, wordt je haar steeds witter in plaats van grijs.&nbsp;

Grijs haar 

reel_grijs_haar.mp4

Waarom wordt haar grijs?

De stof wordt goed gezuiverd en vaak wordt er maar een klein beetje van ingespoten. Hierdoor heeft het verschillende medische en <a href="https://npokennis.nl/video/75/waarom-vinden-we-cosmetische-ingrepen-steeds-gewoner" target="_blank" rel="noopener">cosmetische</a> toepassingen. Spuit je het bijvoorbeeld in je voorhoofd, dat zorgt het goedje ervoor dat bepaalde signalen in de spier worden geblokkeerd. De spieractiviteit neemt af en je ziet minder rimpels wanneer je verbaasd, boos of verdrietig kijkt.
Daarnaast kan botox ook voor medische kwaaltjes gebruikt worden. Botox kan bijvoorbeeld helpen tegen overmatig <a href="https://npokennis.nl/story/754/waarom-stinkt-zweet" target="_blank" rel="noopener">zweten</a>. Het zorgt er namelijk ook voor dat de zenuwuiteinden van je zweetklieren worden geblokkeerd. Hierdoor maken deze tijdelijk een stuk minder zweet aan.
Hoelang het effect aanhoudt hangt onder andere af van de persoon, de dosis en de plek waar het ingespoten wordt. Maar over het algemeen stopt de werking na 3 tot 4 maanden. Je gaat dus niet voor altijd rimpel- en zweetloos door het leven.
Het gebruik van botox is overigens niet zonder risico&rsquo;s. Lees je daarom altijd eerst goed in voordat je eraan begint!

Een vrouw ligt klaar voor haar cosmetische botox behandeling.

Openingsafbeelding botox

NPO Kennis (NTR)

Reel_Botox_Plain

Hoe werkt botox?

Waarom is beweging zo belangrijk? Zijn E-nummers slecht voor je? En waarom worden we kaal? Dat en meer ontdek je op deze pagina.

thema_gezondheidvoeding_socialimage

Gezondheid & Voeding

Hoe kom je uit de schulden? Sparen we genoeg voor ons pensioen? En waarom zou je beleggen? Hier vind je antwoord op je vragen over geld en inkomen. 

thema_geldinkomen_socialimage

Geld

Inkomen

Geld & Inkomen

Van muziek en games tot reizen en festivals: we vinden het heerlijk om even lekker te ontspannen. Ontdek er hier meer over.

thema_lifestylevrijetijd_socialimage

Lifestyle

Lifestyle & Vrije tijd

Wat is deepfake? Hoe wordt een nieuw vaccin getest? En hoe erg is klimaatverandering? NPO Kennis duikt in de wereld van wetenschap en technologie.

thema_techwetenschap_socialimage

Tech & Wetenschap

Van de Oudheid tot de Nederlandse festivalcultuur: ontdek de verhalen achter de belangrijkste gebeurtenissen, personen en objecten uit onze geschiedenis en cultuur.

thema_geschiedeniscultuur_socialimage

Geschiedenis

Cultuur

Geschiedenis & Cultuur

Wat gebeurt er als je verliefd bent? Waarom hebben we aanraking nodig? En hoe werkt een orgasme? Dat en meer ontdek je bij NPO Kennis.

thema_liefderelaties_socialimage

Liefde

Liefde & Relaties

Van woningnood tot stress op de werkvloer: hier vind je alle NPO Kennis verhalen over wonen en werken op een rij.

thema_wonenwerken_socialimage

Wonen

Werken

Wonen & Werken

Van de verkiezingen tot grote protestacties: ontdek hier meer over de politieke en maatschappelijke kwesties die de samenleving bezighouden.