Hoe navigeerden we vroeger?
Hoe navigeerden we vroeger?
Laatste update: 05-12-2024
Tegenwoordig kan je elke route opzoeken op je smartphone of zelfs je live-locatie delen met vrienden. Maar vroeger gebruikten we hele andere manieren om te beschrijven waar we zijn. Hoe we vroeger navigeerden en hoe dat door de jaren heen is veranderd, ontdek je hier.
Redacteur: NPO Kennis
Door plaatsbepalingssystemen zoals GPS kan je nu bijna altijd en overal weten waar je bent. Maar dit was niet altijd zo. Door de geschiedenis heen zijn verschillende methodes gebruikt om een locatie of de weg te vinden. Sommige hiervan werken nog steeds. Bijvoorbeeld afspreken bij een herkenningspunt, zoals de fietsenstalling van het station of het vijvertje in het park.
Ook adressen worden nog steeds veel gebruikt om een plek aan te geven. Bijvoorbeeld bij het versturen van een pakketje. Deze manier van plaatsaanduiding bestaat al sinds mensen op vaste plekken wonen. De beschrijvingen van die plekken zijn sindsdien steeds korter geworden, tot namen die we nu nog steeds gebruiken; zoals Hoofdweg of Kerkstraat. Sinds 1815 zijn straatnamen in Nederland verplicht [1].
Hoe helpen coördinaten bij navigatie?
Maar niet elke locatie op aarde heeft een adres. Je kan er geen punt midden in de woestijn of oceaan mee omschrijven. Om ook deze plekken aan te kunnen duiden is het handiger om coördinaten te gebruiken.
Om de aarde goed in coördinaten te verdelen, moet je eerst weten hoe groot de aarde is. Eratosthenes berekent dit als eerste: 240 jaar voor Christus. Door op meerdere plekken tegelijk de hoeken van schaduwen te meten (bij dezelfde stand van de zon), rekent hij uit dat de aarde een omtrek moet hebben van ongeveer 39.500 kilometer. En dat komt aardig in de buurt. Aan de hand van die berekening verdeelt hij de aarde in 60 vlakken, dit is een voorloper op de huidige coördinaten.
Maar in de tijd van Eratosthenes bestaan er nog geen duidelijke afspraken over maateenheden, zoals meters (dit stelsel werd in Nederland pas in 1820 ingevoerd). Daarom kloppen de afstanden nog niet helemaal en wordt het coördinatensysteem in de eeuwen daarna verder uitgewerkt en verbeterd [2].
Op basis van die berekeningen en coördinaten worden de eerste landkaarten gemaakt. Maar deze kaarten bevatten in die tijd nog veel onjuistheden [3].
Om afstanden op een meer nauwkeurige manier te kunnen meten en kloppende kaarten te maken, bedenkt de astronoom Snellius in 1615 een nieuwe berekening. Hij gebruikt hierbij ook hoeken om afstanden te berekenen, in dit geval tussen gebouwen of andere herkenningspunten. Met deze methode kan hij de omtrek van de aarde precies berekenen; namelijk 40.075 kilometer. Dit zorgt samen met de ontdekkingen van nieuwe werelddelen voor een steeds beter beeld van hoe de wereld eruitziet. Hoe die berekening van Snellius werkt, wordt in deze video uitgelegd:
Met die rekensom kon Snellius de hele oppervlakte van Nederland berekenen. Bekijk de hele aflevering van Jekels Jacht via NPO Start.
Bij hoge bomen of gebouwen kan je via de berekening van Snellius goed afstanden bepalen. Maar dit is moeilijker als je bijvoorbeeld midden op zee bent zonder duidelijk vast herkenningspunt.
Hoe kan je navigeren zonder herkenningspunt?
Op plekken zonder duidelijke hoge herkenningspunten, zoals op zee, worden natuurverschijnselen gebruikt om de weg te vinden of plekken aan te duiden. Denk hierbij aan windrichtingen (noord-oost-zuid-west) of de sterren.
Windrichtingen worden bijvoorbeeld gebruikt bij navigeren met een kompas. Dit is een Chinese uitvinding die waarschijnlijk al eeuwen voor Christus wordt gebruikt, maar in Europa pas vanaf ongeveer 1190 [4]. Een kompas werkt goed om routes te maken, door bijvoorbeeld naar het noord-oosten te varen, maar kan je niet vertellen waar je zelf precies bent.
Om je eigen locatie te bepalen kan je de zon en sterren gebruiken. Hiermee kan je hoeken meten zonder hoge gebouwen te gebruiken, maar te kijken naar de hoogte van dingen net boven de horizon, zoals de zon. Om dit goed te meten is rond 1730 een speciaal instrument uitgevonden: een sextant. Dit instrument helpt je met het meten van die hoeken te meten en zo te berekenen waar je bent. Dit werkt op zee, maar maakt het ook makkelijker om afstanden te bepalen op het land [5].
Door instrumenten zoals een sextant kunnen landkaarten nog meer verbeteren, omdat afstanden beter kloppen en alle gebieden goed in kaart kunnen worden gebracht. Er zijn nog meer instrumenten uitgevonden om te helpen bij plaatsbepaling, zoals de scheepschronometer.
Wat zijn de moderne ontwikkelingen?
In latere jaren moderniseren landkaarten nog meer door nieuwe technieken. Je hoeft kaarten niet meer op basis van berekeningen met de hand te tekenen. Tegenwoordig kan je met vliegtuigen met ingebouwde camera's gedetailleerde kaarten van de wereld maken. Zo ontstaan er ook aparte kaarten voor autowegen of wandelroutes, wat kaarten onmisbaar maakt bij het zoeken van de weg op vakantie.
Tegenwoordig worden landkaarten niet meer met de hand getekend, maar worden er via een vliegtuig foto’s gemaakt om zo een kaart te maken. Bekijk de hele aflevering van het Klokhuis over landkaarten via NPO Start.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt radar ontwikkeld en gebruikt. Dit helpt om op zee en in de luchtvaart te weten waar je bent en waar andere schepen of vliegtuigen zijn. Het maakt gebruik van radiosignalen die terugkaatsen tegen andere dingen, waardoor je ook met slecht zicht weet waar je bent en niet tegen een ander aanbotst [6].
In de tweede helft van de 20e eeuw ontwikkelt het Amerikaanse leger het plaatsbepalingssysteem GPS. Dit werkt via satellieten en is tegenwoordig verbonden met bijna elke mobiele telefoon. Waardoor navigeren nu een stuk makkelijker is geworden.
Geraadpleegde bronnen
En je weet het!
Anderen het laten weten?
