Wat is de oerknal?
Gepubliceerd: 24-11-2023
Laatste update: 01-12-2023
De oerknal is een theorie over ‘de geboorte’ van het heelal waarin wij leven. Eigenlijk is het een theorie over het ontstaan van materie, ruimte en tijd zo’n 13.8 miljard jaar geleden. Dit alles zou zijn begonnen in iets dat kleiner is dan een speldenknopje. Je kunt het je bijna niet voorstellen, maar toch is dit de meest aannemelijke theorie waar wetenschappers het over eens zijn.
Redacteur: Saskia van Leeuwen
Wat is de oerknal?
Lange tijd werd gedacht dat het heelal altijd dezelfde vorm en grootte had. Maar toen wetenschappers goed naar de ruimte gingen kijken met telescopen, zagen ze dat alle sterren, alle sterrenstelsels, van elkaar af bewegen. Het heelal wordt alsmaar groter.
Als je dit als een soort film bekijkt en je draait deze film weer terug, dan zie je dat er ooit een moment is geweest dat het heelal het formaat heeft gehad van iets piepkleins.
Alle materie uit het heelal, zoals bijvoorbeeld helium en waterstof, zat in dit piepkleine puntje. Het was zwaarder dan alles wat we ons kunnen voorstellen. Dat piepkleine puntje werd in korte tijd veel groter, alsof er iets explodeerde. Dat noemen we de oerknal. In het Engels bekend als Big Bang.
Terugkijken in het heelal
In deze video's zie je hoe we kunnen terugkijken in de tijd:
Wie bedacht de oerknaltheorie?
De Belgische priester en kosmoloog Georges Lemaître (1894 – 1966) was de eerste die het uitdijen van het heelal koppelde aan het inzicht dat het heelal ooit op een specifiek punt begonnen moet zijn.
Kijk het hele programma op NPO Start.
Lemaître was niet degene die de naam Big Bang heeft bedacht. Dat was sterrenkundige Fred Hoyle. Het grappige is dat Hoyle juist tegenstander was van de theorie van Lemaître. Ooit heeft hij de term Big Bang juist spottend gebruikt alsof het een belachelijk idee was. Toch is deze term blijven hangen en de theorie ook. De Nederlandse term oerknal is bedacht door de Nederlandse sterrenkundige Kees de Jager.
"Hoe meer je er vanaf weet, hoe meer je ontroerd wordt."
Was er wel een knal?
Nee. De naam oerknal heeft niks te maken met een hard geluid, maar geeft aan dat het heelal een dramatisch begin had 13.8 miljard geleden, waarna het heelal zeer snel uitdijde. In de allereerste 40,000 jaar was het gas heel erg samengeperst waardoor geluidsgolven zich zeer snel, zo’n 173000 km/seconde konden voortplanten. Die geluidsgolven waren onregelmatig en zeer zwak en gedragen zich anders dan de geluidsgolven hier op aarde. De geluidsgolven zorgden voor plekken die iets koeler of heter waren. En die koele en hete plekken kunnen we nog steeds waarnemen als we heel ver in het heelal kijken naar de kosmische achtergrondstraling. We horen die geluidsgolven dus niet, maar zien ze nog steeds.
Met telescopen kunnen onderzoekers terug in de tijd kijken. Hele aflevering zien? Kijk dan op NPO Start.
Hoeveel bewijs is er voor de oerknal?
Wereldwijd zijn dagelijks honderden wetenschappers aan het werk om meer bewijs voor de oerknaltheorie te vinden. Naast dat je de oerknal niet kon horen, was hij ook niet te zien. Het licht kon in het allereerste begin niet door de enorm hete soep van deeltjes heen, alsof het heel erg mistig was. Toen het na ongeveer 380.000 jaar genoeg was afgekoeld, klaarde die mist op waardoor het licht voor het eerst te zien was. Het licht dat toen vrijkwam, kunnen we nog steeds zien. Dit is de eerdergenoemde kosmische achtergrondstraling, en daarmee kunnen we precies meten hoe heet het 380.000 jaar na de oerknal was. Dat is het verste wat we terug in het verleden kunnen kijken.
Georges Lemaître had deze kosmische achtergrondstraling al voorspeld. Drie dagen voor zijn dood hoorde hij dat de straling voor het eerst was waargenomen, weer extra bewijs voor zijn theorie. Liggend op zijn sterfbed zei hij: "Dus ik had toch gelijk."
De kosmische achtergrondstraling en het feit dat sterrenstelsels zich van ons af bewegen en het heelal dus groter wordt, zijn al twee aanwijzingen dat de oerknaltheorie wel eens zou kunnen kloppen. Maar hoe het precies is gebeurd, daar zijn nog veel vragen over. Wetenschappers hopen dat de James Webb telescoop hierbij gaat helpen. Dit is de grootste en krachtigste ruimtetelescoop ooit gebouwd. Hiermee kunnen wetenschappers kijken hoe ons heelal er ongeveer 200 miljoen jaar na de oerknal uitzag. En al klinkt 200 miljoen jaar verschrikkelijk lang, in termen van de leeftijd van het heelal, was het toen nog maar net geboren.
Wetenschappers hopen dat de James Webb telescoop helpt bij het bewijzen van de oerknaltheorie. Bekijk de hele uitzending op NPO Start.
In het kort
De oerknaltheorie is een theorie over het ontstaan van het heelal. Wetenschappers zijn het erover eens dat het de meest aannemelijke theorie is.
Het heelal wordt alsmaar groter, het dijt uit. Volgens deze logica is er ook een moment geweest waarop het heelal zeer klein was.
Er is geen sprake van een harde knal, wel een dramatisch begin 13.8 miljard geleden, waarna het heelal zeer snel uitdijde.
Wereldwijd zijn dagelijks honderden wetenschappers aan het werk om meer bewijs voor de oerknaltheorie te vinden.
