Wie is Maria van Bourgondië?
Gepubliceerd: 30-6-2020
Laatste update: 26-01-2021
Ze is een belangrijke figuur in de Nederlandse geschiedenis. Toch doet de naam Maria van Bourgondië (1457-1482) lang niet bij iedereen een belletje rinkelen. Haar regeerperiode duurt slechts vijf jaar, maar de gevolgen van die korte heerschappij zijn nog lang merkbaar. Wie is Maria van Bourgondië en hoe verandert ze het bestuur van de Nederlanden?
Redacteur: Ivar van Lieshout
Hoe krijgt Maria van Bourgondië macht over het huidige Nederland?
Maria van Bourgondië is het enige kind van de machtige Bourgondische hertog Karel de Stoute. In 1477, wanneer ze 19 jaar oud is, overlijdt haar vader op het slagveld bij Nancy tegen de Fransen met wie hij regelmatig in oorlog is. Maria krijgt als troonopvolger plotseling veel macht in handen. Ze gaat regeren over een groot deel van het huidige Nederland, België en Noord-Frankrijk. Wanneer de onervaren Maria als vorst aantreedt, moet ze meteen de problemen oplossen die haar vader achterlaat na zijn dood. Die heeft tijdens zijn regeerperiode veel vijanden gemaakt. Zo neemt hij macht van de gewesten af, terwijl die juist veel waarde hechten aan hun zelfstandigheid.
Wat is het Groot Privilege?
Tot overmaat van ramp valt de Franse koning Lodewijk XI de Bourgondische gebieden aan. Omdat Maria geen ervaring heeft met oorlogsvoering, heeft ze de steun van de Nederlandse gewesten nodig. Ze roept daartoe de Staten-Generaal bijeen. De daarin vertegenwoordigde gewesten willen haar best helpen, maar daar willen ze wel iets voor terug. Maria geeft de gewesten daarom weer de zelfstandigheid terug die haar vader van ze heeft afgepakt. Deze toezegging wordt vastgelegd in een reeks documenten en door haar getekend op 11 februari 1477 en staat bekend als het ‘Groot Privilege’. Een soort Grondwet waarin de verhouding tussen vorst en volksvertegenwoordiging beschreven staat.
De Nederlandse gewesten zijn tevreden en steunen Maria in de strijd tegen Lodewijk XI. Opvallend is dat Lodewijk lange tijd probeert een huwelijk te arrangeren tussen zijn zoon en de rijke erfgename Maria van Bourgondië. Met dat huwelijk wil hij Bourgondië en de Nederlanden inlijven bij Frankrijk. Dat gebeurt niet: Maria ziet niets in Franse overheersing en trouwt met toestemming van de Staten-Generaal Maximiliaan I van Oostenrijk. Hij is deel van de Habsburgse dynastie en na dit huwelijk zijn de Nederlanden daardoor lange tijd onderdeel van het Habsburgse Rijk.
Maria van Bourgondië trouwt met Maximiliaan I van Oostenrijk en zorgt er zo voor dat Nederland onder Habsburgse controle komt.
Wat zijn de gevolgen van het Groot Privilege?
Het huwelijk met Maximiliaan I zet een streep door de politieke loopbaan van Maria. Maximiliaan voert vanaf nu het bewind in haar naam. Maria zorgt voor troonopvolging door in korte tijd drie kinderen te baren. Maar op 25-jarige leeftijd, slaat het noodlot toe. Ze valt tijdens een jachtpartij van haar paard en overlijdt. Maximiliaan heeft daarna alle macht in handen en schaft meteen het Groot Privilege af. Dat leidt tot een grote opstand, die pas in 1492 onder controle is. Daarmee is de rust in de Nederlanden echter nog lang niet teruggekeerd.
De Habsburgse afstammelingen van Maria en Maximiliaan ondervinden veel weerstand in de komende periode. Kleinzoon Karel V gaat daar redelijk goed mee om, maar onder diens opvolger Filips II breekt de Tachtigjarige Oorlog uit. De Nederlandse opstandelingen eisen de rechten terug die Maria van Bourgondië een eeuw geleden aan de Nederlandse gewesten heeft verleend. Het Groot Privilege is voor de opstandelingen een belangrijk voorbeeld: zo zou de macht volgens hen geregeld moeten zijn.
Waarom staat Maria van Bourgondië in de Canon van Nederland?
De Canon van Nederland is een verzameling van 50 thema’s die de Nederlandse geschiedenis kenmerken. De eerste versie ervan wordt samengesteld in 2006 en leidt tot discussie. De schaduwkanten van de Nederlandse geschiedenis komen er niet in terug en de thema’s zijn niet divers genoeg. Daarom besluit onderwijsminister Van Engelshoven in 2019 om de Canon aan te laten passen. Er komt aandacht voor het koloniaal verleden van Nederland en een aantal grote vrouwen krijgt een plaats erin.
De schaduwkanten van onze geschiedenis komen weinig aan bod in de oude Canon. Arjen Lubach en Fresku vragen daar samen aandacht voor.
Maria van Bourgondië is een van die vrouwen. En dat is niet gek: haar invloed op de Nederlandse geschiedenis is groot. Door haar huwelijk met Maximiliaan I blijft Nederland bijna drie eeuwen onder controle van de Habsburgers. Tegelijkertijd versterkt zij met het door haar ingestelde Groot Privilege de positie van de Staten-Generaal. Al ruim voor Willem van Oranje op het toneel verschijnt, legt Maria zo de basis voor de Nederlandse staatsinrichting. Bart van Loo, schrijver van het boek "De Bourgondiërs", vertelt in het volgende fragment dat we de belangrijke rol van de Bourgondiërs in onze geschiedenis vaak over het hoofd zien.
Schrijver Bart van Loo duikt in de geschiedenis van de Lage Landen en ontdekt dat 'onze' oorsprong veel verder teruggaat dan Willem van Oranje. Hier hoor je alles over zijn boek.
In het kort
Maria van Bourgondië is het enige kind van Karel de Stoute. Wanneer haar vader onverwachts overlijdt, bestijgt Maria op 19-jarige leeftijd de troon. Ze is nog niet getrouwd en gaat dus alleen regeren over het huidige Nederland, België en delen van Frankrijk.
In het Groot Privilege staan de verhoudingen tussen vorst en volksvertegenwoordigers beschreven. Het is een soort Grondwet dat Maria op 11 februari 1477 tekent en waarmee ze de steun van de gewesten verkrijgt.
Met de steun van de gewesten weet Maria haar grondgebied te bewaren. Niet veel later trouwt ze met Maximiliaan I van Oostenrijk. Nadat Maria op 25-jarige leeftijd komt te overlijden, schaft hij het Groot Privilege af.
Door Maria's huwelijk komen de Nederlanden onder Habsburgs gezag. Dat zal zo blijven tot het eind van de Tachtigjarige Oorlog. De Nederlandse opstandelingen vechten in die oorlog voor herstel van hun verloren rechten.
