Hoort prostitutie op de Wallen niet gewoon bij de Amsterdamse cultuur?
Gepubliceerd: 4-12-2018
Laatste update: 26-01-2023
De Amsterdamse Wallen, wie kent ze niet? De rosse buurt is een van de bekendste bezienswaardigheden van Amsterdam. Elke dag komen bussen vol toeristen aan om zich te vergapen aan de sekswerkers achter de ramen. Hoe zijn de Wallen zo bekend geworden? Is het altijd al een plek voor prostitutie geweest? En is het wel zo’n onschuldige toeristische attractie?
Programma: Andere Tijden
Wat zijn de Wallen oorspronkelijk?
De bescherming van de stad. Als Amsterdam in 1342 stadsrechten verwerft, leidt dit tot een explosieve uitbreiding. Het moerassige gebied met een terp hier en daar verandert in een echte havenstad. Ter bescherming daarvan worden stadswallen aangelegd. Zo ontstaat het Wallengebied zoals we dat nu kennen. De stadwallen zoals de Oudezijds Voorburgwal, Lange Niezel en het Oudekerksplein zijn dus verdedigingswerken en maken de Wallen tot de oudste buurt van Amsterdam. Het aantal bewoners van de stad blijft groeien want de haven is een aantrekkelijke plek om je te vestigen. Op de Wallen wordt in die tijd gewerkt en gewoond en vooral rijke kooplieden strijken neer in de buurt.
In de zestiende eeuw verandert het stratenplan van Amsterdam met de aanleg van de grachtengordel. De vermogende handelaren vertrekken van de Wallen met zijn smalle steegjes en kopen een ruim, prestigieus pand op de grachten.
De ambachtslieden, kleinhandelaren en vooral havenarbeiders blijven achter op de Wallen. Deze mannen doen zwaar werk en gaan in de buurt op zoek naar de nodige afleiding. Die vinden ze bij enkele ‘meisjes van plezier’ die ook op de Wallen wonen. Ook aanmerende schepelingen komen daarom graag naar deze buurt voor plezier en een verzetje. Na het vertrek van de welgestelden, ontpopt het Wallengebied zich als een losbandige buurt en zet de verloedering in.
Hoe wordt er omgegaan met prostitutie?
Vanaf de zestiende eeuw raken de Wallen steeds meer bevolkt door dames van lichte zeden, die daarvoor elders hun werk doen: al in de veertiende eeuw worden er speciale plekken in de stad aangewezen waar ‘hoererij’ toegestaan is. Er is niet veel aandacht voor de onzedelijkheden, niet ten laatste omdat de schoutsdienaren - de politie van die tijd - zelf de hoerenhuizen beheren.
Dit verandert allemaal in 1578 met de Alteratie van Amsterdam tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Amsterdam is een van de laatste steden in het noorden die nog trouw zijn aan de katholieke Spaanse overheerser Filips II. Maar als blijkt dat de stad geïsoleerd raakt door dit katholieke bewind en andere steden hun handel dreigen over te nemen, zetten ze het bestuur af.
Wil je meer weten over de Nederlandse Opstand? Kijk dan 80 Jaar Oorlog op NPO Start.
De katholieke losheid moet plaatsmaken voor gereformeerde strengheid: seksualiteit buiten het huwelijk is een grote zonde en de vrouwen op de Wallen worden bestempeld als eerloze vrouwen. Prostitutie wordt dan ook verboden. Het verbod blijkt echter moeilijker te handhaven dan verwacht. In enkele steden komt prostitutie al zo lang voor dat het deel van de stad uitmaakt. Er komen in die tijd bijvoorbeeld al mensen speciaal naar Amsterdam om naar de Wallen te gaan.
Daarom wordt prostitutie op sommige plekken, waaronder Amsterdam, gedoogd. Zo blijft hoererij op de Wallen plaatsvinden, zij het iets minder openbaar dan daarvoor. Soms wordt er strenger opgetreden, soms lijkt het wel alsof er helemaal geen verbod bestaat. Vooral op de Wallen is er in de zestiende en zeventiende eeuw weinig controle op prostitutie.
In 1811 komen er officiële regels over waar, hoe en wanneer de hoererij mag plaatsvinden. Dit eerste systeem van reglementering en medische inspecties wordt ingevoerd door Napoleon, die dan ons land bezet. Dit gebeurt vooral om de Franse soldaten, die ook maar wat graag de Amsterdamse dames van lichte zeden bezoeken, te beschermen tegen geslachtsziekten.
Bekijk de hele aflevering op NPO Start.
Als de Fransen uit ons land vertrekken, verdwijnt ook de nationale wetgeving rondom prostitutie. Desondanks blijven vooral medici zich voor regulering uitspreken want dan kunnen vrouwen gecontroleerd worden op geslachtsziektes. In die tijd wordt aangenomen dat onthouding voor mannen onmogelijk is. Seks zit in de aard van de man en die drift moet nou eenmaal bevredigd worden. Prostitutie wordt daarom een ‘noodzakelijk kwaad’ genoemd: niemand is een liefhebber van de ongure hoererij, maar het is de enige oplossing om de lusten van de man te stillen.
Seksuele moraal in de 19e eeuw
Onvoltooid Verleden Tijd - 22 jun 1997 (3:42 min)
00:00
00:00
Waarom worden bordelen verboden in 1911?
Eind negentiende eeuw komt deze dubbele seksuele moraal steeds meer ter discussie te staan. De eerste feministen gaan de strijd aan met deze dubbele standaard en de manier waarop de prostituees worden behandeld. Zij worden nog steeds gezien als eerloze en lage vrouwen, terwijl mannen alles kunnen doen en laten zonder dat dat in negatief daglicht komt te staan. De feministen vinden daarom dat niet alleen de prostituees medische inspecties moeten ondergaan, maar ook de mannen.
De prostitutie komt niet alleen door de feministen onder vuur te liggen. Zo vinden zedenpredikers prostitutie immoreel en zien socialisten het als een symbool voor het kapitalisme. Ook sommige medici stellen dat het afgelopen moet zijn met het wisselend geslachtsverkeer dat gevolgen kan hebben voor de volksgezondheid. Volgens burgers trekt de hoererij te veel ongure types aan en heeft het negatieve gevolgen voor de stad.
Uiteindelijk komt er in 1911 een nationale zedelijkheidswetgeving. Dit keer niet in de vorm van een prostitutie-, maar een bordeelverbod. Hierdoor is nu dus ook de exploiteur van de vrouwen strafbaar: hij heeft het bordeel immers in handen. Op veel plekken in Nederland houdt het verbod stand. Maar op de Amsterdamse Wallen, waar de prostitutie al eeuwenlang deel van de buurt is, blijven de bordelen bestaan. De zedelijkheidswetten blijken onmogelijk te handhaven en het gedoogbeleid keert langzaam terug.
Wanneer worden de Wallen populair?
In het begin van 1900 is de buurt verkrot. De verloederde buurt trekt in de jaren daarna mensen van allerlei allooi aan. De illegale praktijken op de Wallen zorgen ook voor een soort avontuurlijke sfeer rondom de uitgaansbuurt en aantrekkingskracht. Op de ‘Walletjes’ kun je dingen zien en ervaren zoals nergens anders, roulettetafels, gokhuizen, opiumkits. In de jaren zestig neemt de prostitutie sterk toe en krijgt de rosse buurt steeds meer bekijks. In die tijd wordt Amsterdam het toonbeeld van tolerantie op gebied van seks en drugs.
Het is ook de tijd van de oude penoze met spannende bijnamen als Frits van de Wereld, Haring Arie en Vette Lap. Blonde Mien en Parijse Leen zitten achter de ramen. Beelden uit die tijd schetsen soms een romantisch beeld en soms ruw beeld van die periode.
Verder kijken? Bekijk hier de hele aflevering.
Waarom ontstaan er problemen op de Wallen?
In de jaren zeventig komt er een einde aan de ‘vertederende knuffelcriminaliteit’. De georganiseerde misdaad en de mensenhandel doen hun intrede in het gebied. Er is steeds meer geweld op de Wallen. Ruzies worden niet meer met de vuist uitgevochten maar met wapens. De zware criminaliteit houdt de Wallen in zijn greep.
Maar het grootste probleem is de komst van de drug heroïne. Vanuit Azië komen kilo’s onversneden heroïne op de markt. Het aantal verslaafden groeit met duizenden per jaar en eind jaren zeventig is het gestegen naar zo’n tienduizend. Diefstallen, overdoses, zwervende junks en verslaafde heroïnehoertjes: het is het straatbeeld van de Wallenbuurt.
Wil je meer weten over de heroïne-epidemie? Bekijk de aflevering.
Worden de problemen opgelost?
De problemen op de Wallen worden steeds zichtbaarder en hebben negatieve effecten op heel de stad. Het gebied wordt onleefbaar en zowel politici als burgers besluiten in te grijpen. Het opknappen van de Wallen geschiedt vervolgens in verschillende fases.
De eerste fase is de aanpak van het heroïneprobleem halverwege de jaren tachtig. De gemeente laat kraakpanden ontruimen, cafés waar gedeald wordt moeten sluiten en speciale politieteams voeren strenge controles uit. De overlast op straat verdwijnt niet meteen, maar wordt ook niet erger. Het verslechterde imago van de drug en de verslaafde, de berichten over overdoses en de vele aids-slachtoffers lijken uiteindelijk voor het einde van de heroïne-epidemie te zorgen.
Eind jaren tachtig komen bewoners van de Wallenbuurt ook zelf in actie. Het moet afgelopen zijn met de verloedering van de buurt. Door middel van demonstraties en autobandverbrandingen op de Dam laten ze weten dat het menens is. De gemeente neemt daarop verschillende maatregelen om het imago van de buurt op te krikken. Straten en huizen worden opgeknapt en langzaamaan verdwijnt het beeld van achterstandsbuurt en komen de toeristen terug. Waar de gemeente echter geen grip op krijgt is de zware criminaliteit.
Uiteindelijk wordt het landelijke bordeelverbod in 2000 afgeschaft en een vergunningenstelsel ingevoerd. De regering hoopt op die manier meer grip op en inzicht in de prostitutie te krijgen.
Het zogenaamde Project 1012 - vernoemt naar de postcode van het Wallengebied – is de meest recente poging om de criminaliteit op de Wallen aan te pakken. Door ondermeer het opkopen en opknappen van panden wil de gemeente het gebied aantrekkelijk te maken voor andere horeca en zodoende ander publiek aan te trekken. Ook het aantal raambordelen moest worden terug gedrongen. Op deze indirecte manier hoopt de gemeente de invloed van onderwereld te verkleinen.
Heeft Project 1012 succes?
Begin 2018 publiceert de Rekenkamer Metropool Amsterdam een evaluatie van de resultaten van tien jaar Project 1012. Deze moet helaas stellen dat het project niet heeft opgeleverd wat de gemeente voor ogen had: “Criminele activiteiten zijn veranderlijk en heimelijk en het was daardoor niet mogelijk om hierop echt vat te krijgen. Goed zicht op de ontwikkeling van de aard en omvang van criminele activiteiten is er daardoor niet. Hoewel de raamprostitutie meer overzichtelijk is geworden, is er veel scepsis over de effectiviteit van het bestrijden van mensenhandel en onduidelijkheid over de mate waarin mensenhandel voorkomt.”
Niettemin is de belangrijkste aanbeveling van de Rekenkamer om de intenties van Project 1012 door te zetten. In oktober 2018 zegt Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, in samenwerking met de bewoners en de sekswerkers op de Wallen te willen gaan werken aan een veilige en mooie buurt. Zoals vroeger zal de buurt nooit meer worden, maar hopelijk wel een cultureel stuk stad om trots op te zijn.
In het kort
De Wallen ontstaan als bescherming en versteviging ten tijde van de opkomst van Amsterdam als havenstad. Deze verdedigingswerken maken de Wallen tot de oudste buurt.
In de jaren zestig is Amsterdam het toonbeeld van tolerantie op gebied van seks en drugs en neemt de populariteit van de Wallen toe.
In de jaren zeventig komt er een eind aan de 'vertederende knuffelcriminaliteit'. Drugs en georganiseerde criminaliteit doen hun intrede.
In de jaren tachtig nemen overheid en burgers het samen op zich de buurt op te knappen en de drugsproblemen te bestrijden. Het toerisme keert terug.