Waarom kennen zo weinig Nederlanders de uitvinder van de kunstnier?
Waarom kennen zo weinig Nederlanders de uitvinder van de kunstnier?
Laatste update: 04-09-2024
Hij is een man die miljoenen levens van nierpatiënten over de hele wereld redde. Toch kent in Nederland nauwelijks iemand zijn naam. Willem Kolff, de uitvinder van de kunstnier. Wie was de vader van de kunstorganen? Wat dreef hem? En waarom zagen Nederlandse artsen niets in zijn vinding?
Redacteur: Anne Verwaaij-Moorman
Programma: Andere Tijden (NTR)
Timmeren of genezen?
Als kind is Willem Kolff druk in de weer met dieren en timmeren. Daarnaast struint hij graag door de natuur op zoek naar archeologische resten. School interesseert hem weinig en hij heeft last van dyslexie. Dat Kolff later een baanbrekende arts zal worden is op dat moment dus nog helemaal niet zo vanzelfsprekend. Zelf ziet hij zijn toekomst als directeur van een dierentuin.
Kolff brengt het grootste gedeelte van zijn jeugd door in Beekbergen, want daar staat het van zijn vader. Hij ziet regelmatig het verdriet en de wanhoop als er weer een patiënt is overleden - in de jaren 20 is er nog geen effectieve behandeling voor tuberculose. Voor Kolff is dit erg lastig, want hij kan niet tegen stervende mensen.
Toch groeit bij Kolff ook de fascinatie voor het vak van zijn vader. Na een duwtje in de rug van zijn ouders, “voor dierentuindirecteuren is er weinig werk”, besluit hij om toch geneeskunde te gaan studeren in Leiden. Zijn liefde voor timmeren en knutselen zet hij in als decorbouwer bij het studententoneel. In Leiden verlooft hij zich met de medische studente Janke Huidekoper.
Hoe bouwt Kolff een werkende kunstnier?
In Kampen vindt Kolff een nieuwe baan. Het ziekenhuis daar is hard op zoek naar een internist en ziet in de ambitieuze Kolff de ideale kandidaat. Eenmaal gevestigd in Kampen besluit Kolff dat hij hier zo snel mogelijk een werkende kunstnier wil bouwen.
Twee jaar later rolt de allereerste kunstnier de spreekkamer van Kolff binnen. Het apparaat is gemaakt met het materiaal van een neergestorte bommenwerper, T-Ford en naaimachine. Het enige dat Kolff nu nog mist, zijn patiënten om de kunstnier op te testen.
Verzetsheld
In Kampen raakt Kolff naast zijn werk als internist betrokken bij het lokale verzet. Kolff weet honderden dwangarbeiders, zowel verzetsmensen als joden, uit de handen van de Duitsers te houden. Dit door hen bijvoorbeeld verzonnen kwalen te geven en een joods jongetje te laten onderduiken in zijn huis.
Op wie test Kolff de kunstnier?
Kolff spreekt zijn netwerk aan om proefpersonen te vinden. Hij verzoekt andere artsen om nierpatiënten die stervende zijn naar hem door te sturen. Veel collega’s zijn terughoudend. Niet in de minste plaats, omdat Kolff zijn experimenten verborgen wil houden voor de Duitse bezetter. Uiteindelijk krijgt Kolff de kans om zijn kunstnier aan te sluiten op achttien patiënten.
Na de Duitse capitulatie in 1945 krijgt Kolff toestemming om zijn kunstnier als laatste redmiddel aan te sluiten op de doodzieke Sofia Schafstadt. Zij zit gevangen in Kampen, omdat ze als gecollaboreerd heeft met de Duitsers. Nadat de kunstnier meer dan tien uur lang het bloed van Sofia gewassen heeft, ontwaakt ze uit haar coma. De vrouw herstelt volledig. Het is een doorbraak voor Kolff.
Waarom krijgt de kunstnier van Kolff in Nederland geen kans?
Willem Kolff dankzij zijn uitvinding in 1946, maar Nederlandse artsen blijven zeer sceptisch naar de kunstnier kijken. Het gaat te ver buiten de gebaande paden. Eén hoogleraar noemt de behandeling met de kunstnier zelfs onwetenschappelijk geklungel dat valse hoop wekt
Door het onbegrip in Nederland probeert Kolff zijn kunstnier in het buitenland te promoten. Hierbij benut hij zijn persoonlijke connecties in Amerika. Kolf stuurt vier kunstnieren over de grens en begint aan een tournee langs ziekenhuizen en onderzoeksinstellingen in de Verenigde Staten en Canada. In 1948 vindt de allereerste dialyse plaats in Amerika, met een kunstnier die Kolff heeft opgestuurd. In datzelfde jaar krijgt Kolff zijn eerste grote internationale prijs. In Nederland blijft erkenning uit.
Het ziekenhuis in Salt Lake City groeit dankzij Kolff uit tot een van de meest geavanceerde instellingen op het gebied van en sleept miljoenen dollars per jaar binnen voor onderzoek naar kunstnieren en kunstharten. Hij stuurt zo’n zeventig mensen aan en spreekt liefkozend over zijn “kidney and heart boys”, zijn nier- en hartjongens. “Medici en technici bijeenbrengen en samen laten werken, dat was het geheim van Kolff. Nu is het heel gewoon, maar hij was de eerste ter wereld die dat deed”, vertelt een medewerker later in Kolffs biografie De man die miljoenen levens redde.
De man die miljoenen levens redde
In het boek De man die miljoenen levens redde vertelt biograaf Herman Broers het levensverhaal van Willem Kolff. Hij sprak urenlang met Kolff zelf en interviewde zijn familie, vrienden en collega’s.
Heeft Kolff een Nobelprijs gekregen?
Willem Kolff ontvangt maar liefst 127 internationale onderscheidingen, waaronder de allergrootste prijzen voor wetenschappers in Amerika en Japan: de Albert Lasker Award en de Japan Prize. Op de indrukwekkende lijst met onderscheidingen zou je ook de Nobelprijs voor de Geneeskunde verwachten.
“Kolff is vier keer voor de Nobelprijs genomineerd”, vertelt biograaf Herman Broers. Maar Kolff heeft een lastig karakter, het verhaal gaat dat hij zelfs ruzie heeft gemaakt met het Nobelcomité. Daarnaast heeft Kolff ook pech. In 1986 is hij samen met Nils Alwall genomineerd voor de uitvinding van de kunstnier, maar Alwall overlijdt vlak voor de uitreiking. De Nobelprijs wordt niet uitgereikt aan overleden personen dus voor Kolff betekent dit dat hij opnieuw naast de prijs grijpt.
In 2009 overlijdt Willem Kolff op 97-jarige leeftijd, zonder ooit die prestigieuze Nobelprijs te hebben ontvangen. Toch doet het ontbreken van deze onderscheiding niets af aan de betekenis van zijn uitvindingen, die dagelijks miljoenen levens redden.
Drie uitvinders van de kunstnier
Kolff is niet de enige uitvinder van de kunstnier, maar wel de eerste die zijn primeur wereldwijd bekendmaakt. Zonder zich bewust te zijn van elkaars experimenten proberen in de jaren 40 nog twee andere wetenschappers een kunstnier te bouwen: de Canadese Gordon Murray en de Zweedse Nils Alwall.
In het kort
De Joodse arts Polak Daniëls neemt Kolff na zijn studie als arts in dienst als assistent. Hij stimuleert Kolff om onorthodoxe oplossingen te zoeken voor medische vraagstukken en steunt het experimenteren met een kunstnier.
Kolff werkt tijdens de Tweede Wereldoorlog in het ziekenhuis van Kampen en bouwt daar zijn eerste kunstnier van een neergestorte bommenwerper, T-ford en naaimachine.
Kolff verzoekt andere artsen om stervende nierpatiënten naar hem toe te sturen. Hij test zijn kunstnier op zeventien patiënten, van wie vijftien overlijden tijdens of na de behandeling. De zeventiende patiënt is de enige die herstelt dankzij de kunstnier.
Kolff verruilt Nederland voor de Verenigde Staten en experimenteert ook met een hart-longmachine en kunstharten. In 1982 slaagt zijn team erin om een patiënt bijna vier maanden in leven te houden met een kunsthart.
Het kunsthart en de kunstnier zijn Kolffs bekendste uitvindingen, maar hij heeft ook veel betekend voor kunstarmen, kunstbenen, kunstlongen, kunstmatig zien en horen.
Afgezien van vier nominaties voor de Nobelprijs, staan er maar liefst 127 internationale onderscheidingen op zijn naam (waaronder de prestigieuze Lasker Award en de Japan Prize).
En je weet het!
Anderen het laten weten?
