Waarom is de Maastunnel zo belangrijk voor Rotterdam?
Waarom is de Maastunnel zo belangrijk voor Rotterdam?
Laatste update: 30-08-2019
De Rotterdammers zijn in 1942 nog druk bezig met het herstel van de binnenstad die door de Duitsers in 1940 is plat gebombardeerd. Toch is er ook hoop voor de toekomst: midden in de verwoeste stad gaat in dat jaar de gloednieuwe Maastunnel open. De eerste tunnel van Nederland vormt tot de dag van vandaag een cruciale verkeersader voor Rotterdam. Is de Maastunnel simpelweg een goede manier om de andere oever van de stad te bereiken, of heeft hij meer betekenis voor de stad?
Redacteur: Ivar van Lieshout
Programma: Andere Tijden (NTR)
Waarom is de Maastunnel er gekomen?
In 1872 is de Nieuwe Waterweg voltooid en begint Rotterdam te groeien. De Rotterdamse haven is door die nieuwe vaarroute veel beter bereikbaar. De werkgelegenheid die de haven oplevert trekt arbeiders aan vanuit heel Nederland. Die nieuwe Rotterdammers moeten natuurlijk ergens wonen. Daarvoor worden er in rap tempo arbeiderswijken uit de grond gestampt, vooral ten zuiden van de Maas.
Dankzij de aanleg van de Nieuwe Waterweg wordt de Rotterdamse haven veel gemakkelijker bereikbaar. Dit zorgt voor een enorme groei van zowel de haven als de stad zelf.
De nieuwe inwoners moeten natuurlijk ook naar de overkant van de Maas kunnen. De aanleg van de Willemsbrug voldoet na een tijd niet meer. Het wordt er zo druk dat de oude veerponten in 1908 weer in dienst genomen moeten worden. Er is dus nog een oeververbinding nodig. Na lang gesteggel besluit de gemeenteraad dat er een tunnel moet komen.
De keuze valt op een bijzondere constructievorm. Omdat de bodem in Nederland te slap is om een tunnel te boren, kiezen de ingenieurs voor een zogenaamde ‘afzinktunnel’. Dat betekent dat de tunnel op een droogdok wordt gebouwd en in losse delen afgezonken wordt naar de bodem. De Maastunnel is de eerste tunnel van Europa die op deze manier wordt aangelegd en dient later als voorbeeld bij de bouw van tientallen andere Nederlandse tunnels.
Wat gebeurt er tijdens de Duitse bezetting met de tunnel?
De eerste jaren van de tunnel vallen in een roerige periode. Het startsein van de bouw geeft burgemeester Droogleever Fortuyn op 15 juni 1937. De bouw verloopt volgens plan, tot mei 1940. De Tweede Wereldoorlog begint en de Duitsers bombarderen Rotterdam. De stad ligt in puin. Tijdens de eerste oorlogsdagen wordt het reeds voltooide deel van de tunnel door duizenden mensen gebruikt als schuilkelder. Later dient datzelfde deel van de tunnel als opvanglocatie voor mensen die dakloos zijn geworden.
Het bombardement
Na het bombardement mag van de Duitsers de bouw vrijwel meteen weer voortgezet worden en in 1942 is de tunnel voltooid. De opening staat gepland op 14 februari, maar de autotunnel wordt uit noodzaak al eerder gebruikt. Door de strenge winter drijven er namelijk ijsschotsen in de Maas en kunnen de veerdiensten niet meer varen.
De fiets- en voetgangersbuizen zouden alsnog met een ceremonie geopend worden, maar de feestelijkheden zouden dan door de Duitse bezetter georganiseerd worden. De Maastunneldirectie ziet dit niet zitten en besluit om de tunnel vlak voor de ceremonie al open te zetten. Zo worden drie nieuwsgierige jongetjes uit Charlois de eerste gebruikers van de Maastunnel.
Vlak na de voltooiing van de tunnel komt het voortbestaan ervan al in gevaar. De Duitsers treffen voorbereidingen om hem op te kunnen blazen, in geval van een opmars van de geallieerden. Leden van het verzet krijgen hier lucht van en saboteren het ontstekingsmechanisme. Uiteindelijk wordt er niet meer gevochten in Rotterdam en komt de Maastunnel ongeschonden de oorlog door.
Wat is de rol van de Maastunnel in de naoorlogse geschiedenis van Rotterdam?
Na de oorlog wordt de Maastunnel symbool voor de wederopbouw. De eerste tunnel van Nederland is een moderne attractie, middenin het verwoeste Rotterdam. Bussen met toeristen stoppen er om de passagiers de kans te geven de 17 meter hoge roltrappen op en af te gaan.
Tijdens de wederopbouw is de Maastunnel de belangrijkste oeververbinding in Rotterdam. Andere verbindingen als de Van Brienenoordbrug en de Beneluxtunnel worden pas in de tweede helft van de jaren zestig in gebruik genomen.
Bij grote evenementen in de stad speelt de tunnel vaak een rol. In 1954 en in 1978 bijvoorbeeld, als de Tour de France door de stad trekt. En wanneer Feyenoord een belangrijke wedstrijd speelt, trekt er een enorme stroom supporters door de tunnel. Dat zijn er vaak zo veel dat er een tunnelbaan ‘omgekeerd’ moet worden. Drie van de vier rijbanen staan dan open in de richting van het stadion. In de jaren 70 en 80 is de Maastunnel vaak in het nieuws: stakende havenarbeiders leggen de tunnel verschillende keren plat.
In 1970 vindt in de Rotterdam de grootste naoorlogse staking plaats. Ontevreden havenarbeiders leggen de Maastunnel plat.
Waarom wordt de Maastunnel gerenoveerd?
De tunnel ligt er inmiddels meer dan 75 jaar. Dat vergt veel van de constructie. Daarnaast zijn er door de jaren heen een hoop regels bijgekomen. In 2019 moet de tunnel voldoen aan de nieuwe wet- en regelgeving voor veiligheid in tunnels. Daarom is in 2017 begonnen met de renovatie en restauratie van de autotunnel. De fiets- en voetgangerstunnel wordt aangepakt zodra de autotunnel klaar is.
Op 3 juli 2017 is begonnen met de werkzaamheden aan de Maastunnel, die twee jaar duren.
Eerst is een jaar lang de ene helft van de autotunnel afgesloten, het jaar daarna de andere. De tunnelbuizen kunnen namelijk niet tegelijk gesloten worden, dan zou het verkeer te veel hinder ondervinden. Ook moet het ziekenhuis Erasmus MC bereikbaar blijven vanuit Rotterdam-Zuid. Dat betekent dat de tunnel twee jaar lang alleen van Zuid richting Noord open is.
Tijdens de renovatie is het beton van de rijvloer gerepareerd en is er nieuwe ventilatie aangelegd. Ook de camera’s, speakers en brandslangen zijn vervangen. Omdat de Maastunnel een rijksmonument is, moet dit volgens strenge regels gebeuren. Beschadigde tegels moeten bijvoorbeeld vervangen worden door handgemaakte replica’s en ook de originele gele kleur van het asfalt wordt gerepliceerd. Alles bij elkaar kost dat 262 miljoen euro. Hoewel het verkeer inmiddels door de vernieuwde tunnel rijdt, is oktober 2019 de officiële heropening.
Hoe verbindt de Maastunnel het noorden en zuiden van Rotterdam?
Rotterdam wordt door de Maas verdeeld in 2 delen. Fysiek, maar ook symbolisch. Zuid wordt, zeker in het verleden, door de Rotterdammers van de overkant als de 'boerenzij’ gezien. Dat beeld is ontstaan nadat veelal Brabantse en Zeeuwse havenarbeiders op Zuid zijn komen wonen.
Op de zuidelijke oever van de Maas wordt lange tijd niet gebouwd. Dit verklaart mede waarom er een symbolische afstand tussen Rotterdam-Noord en -Zuid bestaat.
Lange tijd hoort Zuid ook niet echt bij Rotterdam. De stad ontstaat rond 1270 aan de noordkant van de rivier. Zuid wordt lange tijd gebruikt voor zaken die men buiten de stad wil houden. Mensen die aan de pest lijden worden erheen gestuurd en er is een galgenveld. Pas als in de negentiende eeuw de haven begint te groeien, begint de stad zich uit te breiden op Zuid.
Om twee stadsdelen te verbinden, moet je natuurlijk makkelijk van de ene naar de andere kant kunnen. Voordat de Maastunnel er ligt, is dat niet het geval. Het verkeer op de Willemsbrug is een enorme chaos en het is dus niet makkelijk om de Maas over te steken. De Maastunnel zorgt voor die nieuwe verbinding.
Die nieuwe verbinding zorgt er ook voor dat de twee kanten van de Maas symbolisch dichterbij elkaar komen. Sinds de aanleg van de Maastunnel zijn er steeds meer mensen die op Zuid wonen en aan de overkant van de Maas werken. Samen met het feit dat het nu makkelijker geworden is om een bezoek te brengen aan de overkant, zorgt dat voor een betere verhouding tussen de twee stadsdelen. Onbekend maakt immers onbemind. Mede dankzij de Maastunnel verliest Zuid in de decennia na de oorlog het imago als 'boerenzij'.
De Erasmusbrug
Een andere belangrijke stap in het verkleinen van de afstand tussen Noord en Zuid is de opening van de Erasmusbrug in 1996. Op de plek waar de Erasmusbrug op Zuid aankomt, de Kop van Zuid, is daarna veel veranderd. Voorheen liggen hier in onbruik geraakte havengebieden, tegenwoordig staat het er vol met gloednieuwe hoogbouw.
Is de Maastunnel een afspiegeling van Rotterdam door de jaren heen?
Op het moment dat de Maastunnel wordt opgeleverd, ligt Rotterdam in puin. De wederopbouw gaat van start, met de Maastunnel als eerste resultaat. In de jaren 50 is het druk in de Maastunnel. De mensen werken in die tijd hard om de stad en hun leven weer op te bouwen. Dat is terug te zien aan het enorme aantal forenzen. De fietstunnel is in deze tijd zo druk dat er politie te paard ingezet wordt om de rijen in goede banen te leiden.
Als de welvaart in de jaren 60 en 70 toeneemt, wordt het rustiger in de fietstunnel en verplaatst de drukte zich naar de autotunnel. Steeds meer Rotterdammers kunnen zich dan namelijk een auto veroorloven. Er ontstaat een fileprobleem, dat weer vermindert na de aanleg van de metro en nieuwe bruggen en tunnels.
In de jaren 60 ontstaan er verkeersproblemen in Rotterdam. De Maastunnel voldoet niet meer als enige oeververbinding, waarna bruggen en een metro worden aangelegd.
In de jaren 80 gaat het minder goed met de stad. Er is sprake van een groot drugsprobleem en de moderne glans van de stad lijkt te verdwijnen. En ook dat is in de tunnel terug te zien. Deze ligt er verloederd bij en veel Rotterdammers mijden het fietsgedeelte, dat bevolkt wordt door junks.
In de jaren 70 en 80 staat de fietstunnel bekend als een plek waar junks 's nachts schuilen voor de kou. Veel mensen voelen zich daardoor niet langer veilig in de tunnel.
De laatste jaren leeft de stad weer op, met nieuwe gebouwen, meer culturele activiteiten en een toename van het toerisme. En dat valt samen met de renovatie van de Maastunnel. De tunnel is dus niet alleen een verbinding van Noord met Zuid, maar ook een deel van de geschiedenis van Rotterdam.
In het kort
Door de groei van Rotterdam-Zuid is er aan het begin van de twintigste eeuw een nieuwe oeververbinding nodig. Na veel discussie wordt besloten om een tunnel te bouwen.
De Maastunnel wordt geopend in 1942, tijdens de Duitse bezetting. De tunnel komt ongeschonden de oorlog door en dient tijdens het bombardement als schuilplaats.
Na de oorlog is de Maastunnel één van de symbolen van de wederopbouw van Rotterdam. Ook speelt de tunnel vaak een rol bij grote evenementen in de stad.
De Maastunnel veroudert en de regels veranderen. Renovatie en restauratie van het Rijksmonument is noodzakelijk. Deze duurt twee jaar en moet in 2019 zijn afgerond.
Noorderlingen kijken van oudsher vaak neer op Zuid. Andersom voelen zuiderlingen ook weinig binding met Noord. Door de tunnel is het makkelijker bij de buren op bezoek gaan, wat de samenhang verbetert.
De tunnel verbeeldt de geschiedenis van Rotterdam en verandert met de stad mee. Van de wederopbouw tot het verval in de jaren 80, naar de opleving van de laatste jaren.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
